BƏNZƏRSİZLİYİ QORUMAQ

Za­kir Əh­mə­do­vun hey­kəl­lə­ri­nin gö­zəl pla­s­ti­ka­sı incə­lik və zə­ri­f­lik­lə do­lu­dur. Onun bürünc çay­xa­na­çı­sı pay­taxt par­k­la­rın­ın bi­rin­də dincə­lən­lə­ri se­vin­di­rir, sək­kiz ba­relye­fi isə məş­hur "Tor­qo­vaya" küçə­sin­də bi­na­nı bə­zəy­ir. SSRİ Rəs­sam­lar İt­ti­fa­qı və Azər­baycan Rəs­sam­lar İt­ti­fa­qı­nın üz­vünün da­ha bir ne­çə işi Mu­s­ta­fay­ev adı­na İncə­sə­nət Mu­zey­in­də öz lay­iq­li ye­ri­ni tu­tub, hey­kəl­lə­rin da­ha bir his­sə­si isə dünya boy­unca şəx­si kol­lek­siy­a­lar­da sax­la­nı­lır. 

- Si­zin ya­ra­dıcı­lıq yo­lu­nuz nə­dən baş­la­dı?

- Mən Ba­kı­da sa­də ai­lə­də dünyaya gəl­mi­şəm. Anam şu­şa­lı­dır, atam Cə­nu­bi Azər­baycan­dan gəl­mə­dir. Atam bütün günü ray­on av­to­qa­ra­jın­da iş­ləy­ir­di, anam isə mək­tə­b­də dərs dey­ir­di.

Ai­lə­miz­də incə­sə­nə­tə xüsu­si ya­naş­ma var idi. Ana­mın qar­da­şı - Yu­nus dayı hə­və­s­kar rəs­sam idi və evi­miz­də onun bir ne­çə iş­lə­ri qa­lıb. Mən onun rəsmlə­ri­nə ma­raq­la ba­xır­dım və onun ki­mi pe­şə­kar rəsm çək­məyi ar­zu­layır­dım. Mən­dən 9 yaş böyük olan qar­da­şım Xan­lar (Azər­baycanın xalq rəs­sa­mı Xan­lar Əh­mə­dov - müəlf.) o za­man ar­tıq Ə.Əzim­za­də adı­na Azər­baycan Rəs­sam­lıq Mək­tə­bin­də oxuy­ur­du. Dər­s­lər­dən so­nra ax­şam­lar o, öz ot­ağı­na qa­pa­nır­dı və gil­dən fi­qur­lar düzəl­dir­di, mən isə giz­licə onun iş­lə­ri­ni iz­ləy­ir­dim. Məhz o vaxtdan mə­nim hey­kəl­tə­raş­lıq sə­nə­ti­nə ma­rağım ya­ran­dı. Qar­da­şı­ma ox­şa­mağa ça­lı­şır­dım və pla­s­ti­lin­dən hey­van­lar və in­san­lar düzəl­dir­dim. Tə­nəffüslər­də ana­mın al­dığı al­bom­da rə­ng­li ka­ran­daş­lar­la çə­kir­dim.

Va­li­deyn­lə­rim rəs­sam­lığa olan hə­və­si­mi gö­rən­də mə­ni Yu­ri Qa­qa­rin adı­na Pi­o­ner­lər evi­nin ya­nın­da dər­nəyə yaz­dı­lar. Ora­da mə­nim­lə Mə­s­mə xa­nım mə­şğ­ul olur­du. Tə­bii ki, or­ta mək­tə­bi bi­ti­rən­dən so­nra mə­nim han­sı pe­şə­ni se­çəcəy­im­lə bağlı su­a­lı ya­ran­mır­dı. 1978-ci il­də mən Ə.Əzim­za­də adı­na Rəs­sam­lıq Mək­tə­bi­nə, so­nra isə Azər­baycan İncə­sə­nət Uni­ver­si­te­ti­nə da­xil ol­dum.

- İncə­sə­nət Uni­ver­si­te­tin­də siz hey­kəl­tə­raş­lıq fakültə­sin­də təh­sil al­mı­sı­nız. Nəyə gö­rə siz rəs­sam ol­ma­dı­nız?

- Çünki ürəy­i­mə hey­kəl­tə­raş­lıq ya­tır­dı. Mə­nim bəx­tim gə­tir­di. Mən ali təh­sil müəs­si­sə­si­nə da­xil ol­mağa ha­zır­laş­dığım il­də İncə­sə­nət Uni­ver­si­te­tin­də hey­kəl­tə­raş­lıq fakültə­si açıl­dı. Tə­bii ki, öz şan­sı­mı qa­çır­maq mə­na­sız olar­dı. Mən sə­nəd­lə­ri­mi ver­dim, im­ta­han­lar­dan keç­dim və da­xil ol­dum. To­kay Məm­mə­do­vun sin­fin­də oxuy­ur­dum. Hey­kəl­tə­raş­lıq fakültə­si­nin ilk mə­zun­la­rı­nın sayı cə­mi 14 nə­fər idi və biz hə­lə də sev­diy­i­miz iş­lə mə­şğ­u­luq və bi­zə tə­lə­bat var.

- İlk böyük işi­niz­dən da­nı­şın. O, nə idi?

- Mə­nim iş­lə­diy­im ilk cid­di iş ha­zır­da M.F.Axun­dov adı­na Mil­li Ki­tab­xa­na­nın bi­na­sın­da ucal­dı­lan Əcə­mi­nin üç metrlik hey­kəl idi. Bu, döv­lət si­fa­ri­şi idi və mən hey­kəl üzə­rin­də uzun müddət iş­lə­dim.

- Si­zin da­ha çox ürəy­i­nizcə olan nə­dir - ba­laca, yox­sa də­zg­ah hey­kəl?

- Mə­nə da­ha çox ki­çik pla­s­ti­ka ya­xın­dır. O, san­ki da­ha sə­mi­mi­dir... Be­lə fi­qur­lar kom­pakt­dır­lar, is­tə­ni­lən mən­zil­də yer­lə­şir­lər və on­la­ra is­tə­ni­lən an to­xun­maq olar, on­la­rın is­ti­si­ni və müsbət ener­ji­si­ni hiss et­mək mümkündür.

- Bu gün, hə­m­çi­nin de­ko­ra­tiv və ya şə­hər hey­kəl­tə­raş­lığı məş­hur­dur. Siz Ba­kı­nın küçə­lə­rin­də qey­ri-adi fi­qur­la­rın və hey­kəl­lə­rin pey­da ol­ma­sı­na necə ba­xır­sı­nız?

- Siz Də­niz­kə­na­rı bul­var­da və Fəv­va­rə­lər mey­da­nın­da qu­raş­dı­rı­lan hə­min yön­dəm­siz və qə­ri­bə fi­qur­la­rı nə­zər­də tu­tur­su­nuz? Mən aşağı key­fiyyət­li hey­kəl­lə­rə qar­şıy­am. On­­la­ra ba­xan­da elə tə­əssürat ya­ra­nır ki, san­ki bun­la­rı tə­zəcə baş­lay­an tə­lə­bə ha­zır­layıb. Ba­kı­da de­ko­ra­tiv hey­kəl­lə­ri qu­raş­dır­maz­dan əv­vəl və­zi­fə­lə­ri müəyyən­ləş­dir­mək və şə­hər mühi­tin­də ahə­ng­dar şə­kil­də görünmə­si üçün on­la­rın necə ol­ma­sı­nı an­la­maq la­zım­dır. Şə­hər hey­kəl­tə­raş­lığı tə­bii görünmə­li­dir. Ümu­miyyət­lə, şə­hə­rin küçə­lə­rin­də və par­k­lar­da hey­kəl­lər məq­səd­siz və mə­na­sız şə­kil­də qoy­ul­ma­ma­lı­dır - bu, bə­dii ob­raz­lar­dır, sim­vol­lar­dır, on­lar gö­zəl­liyi və ahə­ng­dar­lığı təb­liğ et­mə­li­dir. Bu­ra­da da­ha çox vacib olan nə­dir - for­ma, süjet ta­ma­şa­çı­nı sək­sən­məyə, se­vin­məyə, bə­zən isə va­leh ol­mağa məcbur edən da­ha bir şey? Həm bu, həm də di­g­ə­ri. Bu, ay­dın, də­qiq for­ma­dır, pla­s­ti­ka­dır və for­ma ilə onun məz­mu­nu­nun mütləq bir­liyi - hey­kə­lin həy­a­tı mümkün ol­may­an hə­min do­lğun­lu­q­dur. Hə­m­çi­nin he­sab edi­rəm ki, şə­hər hey­kəl­lə­rin­də mütləq sə­nət­ka­rın əli hiss olun­ma­lı­dır. Tə­əssüf ki, hey­kəl­tə­ra­şın mil­li mək­tə­bi­ni bil­di­rən bu incə­lik müa­sir iş­lər­də, de­mək olar ki, qal­mayıb.

Əv­vəl­lər necə idi? Xüsu­si ko­mis­siya var idi və o, işin şə­hər mühi­tin­də və ya sə­rg­i­də yer tut­mağa lay­iq olub-ol­ma­dığı­na qə­rar ve­rir­di? Bə­zi hey­kəl­tə­raş­lar bu ko­mis­siy­a­dan beş-yed­di də­fə ke­ç­mə­li olur­du­lar. Hər də­fə də işin dəy­ə­ri da­ha da aşağı olur­du. Yə­ni sən onu ar­tıq qə­pik-qu­ru­şa sa­ta bi­lər­din. Ona gö­rə də sə­nət­kar­lar iş­lə­ri­nə bütün cid­diyyət və mə­su­liyyət­lə­ri ilə ya­na­şır­dı­lar.

- İş­lə­ri­niz­dən han­sı ilə siz heç vaxt ay­rıl­maz­dı­nız?

- Dey­ər­dim ki, bu­nun­la (hey­kəl­tə­raş qa­dın və ki­şi­nin ro­man­tik fi­qu­ru­nu gö­s­tə­rir - müəlf). O, "Se­vg­i­­li­lər" ad­la­nır. Bu kom­po­zi­siy­a­nı mən 13 il əv­vəl ha­zır­la­mı­şam və o, mə­nə çox əziz­dir. O, hey­kə­lə ba­xan hər kə­s­də no­s­ta­lg­iya, ke­ç­miş ca­van­lıq və ilk mə­həb­bət ba­rə­də xoş xa­ti­rə­lər oy­a­dır.

- İşi­ni­zin bir çox qəh­rə­man­la­rı nağıl el­flə­ri­ni xa­tır­la­dır - zə­rif və yüngül. Bu qey­ri-adi ob­raz­la­rı ha­ra­dan götürürsünüz?

- Mə­nim tə­səvvürümdə bu, mə­həb­bə­tin, gö­zəl­liy­in və zə­ri­f­liy­in ide­al ob­raz­la­rı­dır.

- Azər­bayca­nın ca­van hey­kəl­tə­raş­la­rı və rəs­sam­la­rı­na nə la­zmdır?

- Özünə­məx­sus­luq. Gürcülər hey­­kəl­tə­raş­lı­q­da və bə­dii incə­sə­nət­də öz xət­lə­ri­ni, öz üslub­la­rı­nı qo­ruy­ub - sax­laya bi­lib­lər. Tə­əssüf ki, bi­zim gəncliy­i­mi­zin böyük ək­sə­riyyə­ti müa­sir art-cə­rəy­an­la­ra o qə­dər alüdə olub ki, öz kök­lə­ri­ni unu­dub. He­sab edi­rəm ki, rəsmlə­ri çək­məz­dən və hey­kəl­lə­ri ya­rat­maz­dan öncə öz işi­ni bi­lən əsl sə­nət­ka­rın ya­nın­da təh­sil al­maq la­zım­dır. Bə­li, əl­bət­tə, nə­zə­riyyə­ni bil­mək bu iş­də vaci­b­dir, la­kin təcrübə - da­ha mühümdür. Bir vax­tlar da­hi Le­o­nar­do da Vin­çi italyan hey­kəl­tə­raş və rəs­sa­mı Ver­rok­ko­nun ya­nın­da adi us­ta yar­dı­m­çı­sı idi. O, müəl­li­mi­nin işi­ni müşa­hi­də edir­di, uzun yed­di il ər­zin­də rəs­sam­lığı, hey­kəl­tə­raş­lığı və mo­del­ləş­dir­mə­ni öy­rən­di və ancaq so­nra müqəd­dəs Lu­ka­nın Gil­diy­a­sın­da sə­nət­kar ix­ti­sa­sı­nı qa­zan­dı.

- Si­zin ema­lat­xa­na­nız­da yığı­lan hey­kəl­lər ara­sın­da, hə­m­çi­nin rəsmlər və xal­ça­lar da gör­mək olar. Bu da si­zin iş­lə­ri­niz­dir?

- Bə­li. Rəsm çək­məyə mən nis­bə­tən tə­zə­likcə baş­la­mı­şam. Rə­ng­lər­lə iş­lə­məyə eh­tiy­ac duy­dum və hər şey özü "yağ ki­mi" get­di. Xal­ça­la­ra gə­lincə, mən bu iş­lə hə­lə 1998-ci il­də mə­şğ­ul ol­mağa baş­la­mı­şam. Yol­da­şım­la bir ne­çə xal­ça üçün es­kiz­lər ha­zır­la­mağa cəhd et­dik. Be­ləcə "Mə­həm­məd peyğəm­bə­rin görüşü", "Həz­rə­ti Əli" və "Çar II Ni­ko­lay yol­da­şı Alek­san­d­ra Fyo­do­rov­na ilə" ya­ran­dı.

- Uşaq­la­rı­nız­dan kim­sə si­zin sə­nə­ti da­vam et­di­rir? 

- Mə­nim iki qı­zım var. Böyük qı­zım Sə­bi­nə Azər­baycan Döv­lət İq­ti­sad Uni­ver­si­te­ti­ni bi­ti­rib, ki­çik qı­zım Fi­dan isə bu uni­ver­si­te­tin 4-cü kur­sun­da təh­sil alır. La­kin rəsm çək­məyi və ya­pış­dır­mağı xoş­lay­an nə­vəm Ca­vad böyüyür. O kim olacaq - bu­nu on il­dən so­nra gö­rəcəy­ik. La­kin mən şəx­sən ona ba­ba­sı­nın izi ilə get­məyi məs­lə­hət gör­məz­dim. Hey­kəl­tə­raş­lıq, rəs­sam­lıq sə­nə­ti o qə­dər çə­tin və qey­ri-sa­bit­dir ki, bu­nun üzə­rin­də se­çim et­mək üçün yüz də­fə düşünmək la­zım­dır.