29 Mart 2024

Cümə, 14:25

MUZEYİN YÜZ YAŞI TAMAM OLANDA

Nailə VƏLİXANLI: «Mənim arzum Azərbaycan Tarix Muzeyinin yeni çağdaş binasının olmasıdır. Bu, baş tutsa, onda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin evi Ev-muzeyə çevriləcək»

Müəllif:

15.03.2020

Zeynalabdin Tağıyev küçəsi, 4-də yerləşən gözəl fasadlı bu malikanəni Bakıda hər kəs tanıyır. Çünki bina 1896-1901-ci illərdə məşhur xeyriyyəçi – neft sənayeçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev tərəfindən öz sevimli həyat yoldaşına toy hədiyyəsi kimi tikilib. Binanın hər iki girişinin yuxarı başında "ST" - Sona Tağıyeva monoqramması saxlanılır. İndi bu binada Azərbaycan Milli Tarix Muzeyi yerləşir. O, dövləti əsasda yaradılan ilk muzeylərdəndir və bazasında bənzərsiz milli mədəniyyət nümunələri toplanıb ki, bu baza XX əsrin 30-cu illərində daha bir neçə müstəqil muzey: təsviri sənət, teatr, ədəbiyyat və s. muzeyləri yaratmağı mümkün edib.

Hər dəfə növbəti sərgini ziyarət edəndə və ya Azərbaycan Tarix Muzeyinin yanından keçəndə düşünürsən ki, milyonçu və xeyriyyəçi, həqiqi dövlət müşaviri Hacı Zeynalabdin Tağıyev bilsə idi ki, xoşbəxt ailə həyatı və sevgisi üçün nəzərdə tutulmuş gözəl malikanə onun xalqının tarixinin qoruyucusuna və azərbaycanlıların yeni nəsilləri üçün bilik mənbəyinə çevrilib, xoşbəxt olardı və razı qalardı. 1920-ci ilin mayında ona öz evindən köçürülməsi barədə xəbər verilərkən bunu necə qəbul etməsi barədə düşünmək istəmirəm. Çətin ki, burada bir tarix muzeyinin yerləşəcəyi barədə xəbər ona dəyən zərbəni yumşalda bilərdi. Ancaq burada muzeyin yaranması ilə bağlı hadisələrin xronoloji ardıcıllığına dalmadan, indi əminliklə demək olar: indi Zeynalabdin ağa çox məmnun olardı. Həm də evinin tam memarlıq qaydasında və evin özünün qaydada olmasından razı qalardı.

Söhbət sanitar normalardan deyil, muzey işçiləri tərəfindən qorunub saxlanılan və inkişaf etdirilən intellektual, tarixi irsə və elmi-tədqiqat düşüncəsinə qayğıkeş yanaşmadan gedir ki, bu, keçmiş, indi və gələcək arasında möhkəm bağlayıcı bir əlaqə kimi şəhərin və ölkənin mədəni həyatına möhkəm daxil olub.

 

Keçmişin güzgüsündən bu günə

25 oktyabr 1920-ci il tarixdən muzey Azərbaycan SSR Dövlət Muzeyi adlandırılmağa başladı. Bundan yüz il sonra, 2020-ci ilin oktyabr ayında Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə aparılan növbəti təmirdən sonra onun möhtəşəm açılışı olacaq. Ölkə bu hadisəyə dövləti önəm verir. Təəssüf ki, cənab dövlət müşaviri Tağıyev özü bunu görə bilmir. Bütün həyatını atasının yaxşı adını bərpa etməyə sərf etmiş Sara xanımın da görməyəcəyi təəssüf doğurur. İndi də onların gözəl evlərinin dayandığı küçə atasının adını daşıyır. Bir vaxtlar otaqları və salonları gəzib nərdivandan enərək küçəyə çıxmadan öncə bu güzgüyə baxanların ruhları, görəsən, bu evə baş çəkirlərmi? Əgər bu, baş verərsə, belə çıxır ki, məmnundurlar. Çünki xatirələri bu evdə yaşayır.  

O cümlədən evin sahibinin - Zeynalabdin Tağıyevin xeyirxah işləri və səyləri bu evdə qorunur. Önəmlidir ki, 1998-ci ildən bəri bu ocağın qoruyucusu Nailə xanım Vəlixanlıdır - tarix elmləri doktoru, AMEA-nın akademiki. İşgüzar və qayğıkeş bir insandır, o, muzeyin əməkdaşlarının işini elə təşkil etməyi bacarır ki, tarix adlanan hər şeyin daşlanmış heykəlinə çevrilməsin, çağın tələblərinə uyğun şəkildə yaşasın və inkişaf etsin.

Bu səbəbdən Tarix Muzeyində çalışan hər kəs mövzu ilə bağlı biliklərini daima yaxşılaşdırmağa borcludur, tarix elmində, arxeologiyada yeni kəşflərdən daima xəbərdar olmalıdır. Yeni tarixi abidələrin kəşfi, yeni elmi konsepsiyalar, yeni tapılmış artefaktlar barədə bilmək hər bir işçinin peşə borcudur. Bundan başqa, muzey öz təyinatına görə, təkcə maarifləndirici funksiyası deyil, həm də təhsil funksiyası da yerinə yetirir. Bu isə mühazirələr, konfranslar, disput və müzakirələr, viktorinalar, Tağıyev klubunun, gənc arxeoloqların, gənc muzeyşünaslar klubunun və s.-in işidir.  

Bütün bunlar orta və yuxarı məktəb yaşlı uşaqlar, tələbələr və hər kəs (yaş məhdudiyyəti olmadan) - öz ölkəsinin tarixi keçmişi və bu günü ilə maraqlanan, ümumbəşəri mədəniyyət çərçivəsində milli şüurun müəyyənləşdirilməsi problemindən narahat olanlar və s. üçündür. Bir sözlə, insanlar burada sədaqətlə və dürüstlüklə xidmət etdikləri işdə yaradıcı bir yanaşma ilə çalışırlar, çünki muzeyin direktoru və öz işinin patriotu Nailə xanım Vəlixanlı prosesə belə bir peşə məsuliyyəti tonu verir.

- Bu il rəhbərlik etdiyiniz muzeyin yaradılmasının yüz illiyi tamam olur. Bu tarixi qeyd etmək üçün hansı tədbirləri planlaşdırırsınız?

- Muzeyin elmi və tədris fəaliyyətinə həsr olunacaq bir neçə kataloq və kitab nəşr etməyi planlaşdırırıq. Bu sıraya «Muzeyin əlifbası», «Azərbaycan tarixi yüz eksponatda», Tağıyev Sarayı haqqında kitab və s. daxildir. Bura təkcə tarix muzeyi deyil, həm də ölkə prezidentinin qərarı ilə 2007-ci ildəki əsaslı təmirdən sonra burada Tağıyevin memorial ev-muzeyi də burada yerləşir və o, 10 otaqdan ibarətdir. Bura Şərq zalı, Tağıyevin kabineti, yataq otağı, həyat yoldaşının buduarı, kitabxana, yeməkxana və s. daxildir.  

- Ölkənin ümumi tarixi prosesinin gedişatını, həmçinin Tağıyevin özünün və ailəsinin tarixçəsinin dramatik tarixinin süjetini əks etdirən çoxsaylı eksponatlar üçün bura dar deyilmi?

- Əlbəttə, dardır! Buna görə Tağıyevin və ailəsinin tarixçəsini zamanın tarixi bir əksi kimi onun öz sarayında qoymaq, ölkənin geniş tarixi dövrü üçünsə rahat bir yerə yeni bir bina tikmək çox yaxşı olardı: avtomobil saxlama meydançası, gözəl mənzərəsi olan bir yerdə. Belə, məsələn, keçmiş Sovetsk küçəsi kimi bir yerdə. Tarix Muzeyində olan belə çox sayda eksponat və artefakt üçün, həm anbarda, həm də sərgi salonlarında eksponatları lazımi temperatur rejimində saxlamağa imkan verən bütün çağdaş texnologiyalara sahib yeni bir bina sadəcə zəruridir. Çox sayda sərgi materialına sahib olduğumuz halda, onları daimi əsasda sərgiyə çıxara bilmirik. Sadəcə, yetərincə yerimiz yoxdur. Buna görə ekspozisiyaya yer açmaq üçün unikal kitabxananın yarısını Elmlər Akademiyasının kitabxanasına verməli olduq.

- İndiki muzey binası çağdaş texnoloji standartlara cavab vermir?

- Məsələ elə deyil. Yüz illiyi ilə bağlı, İlham Əliyevin sərəncamı ilə, təmir edildi və siqnalizasiya sistemi yeniləndi, xüsusi işıqlandırma, interaktiv ekranlar quraşdırıldı, həmçinin yeni eksponatlar qoyuldu. Ancaq sarayın sahəsi tarix muzeyində olan hər şeyi yerləşdirmək üçün çox kiçikdir. Biz xalqımızın qədim dövrlərindən bu gününün son hadisələrinə qədər bütün tarixini göstərməliyik. Tarixi prosesin tam və bütöv mənzərəsini verəcək xronoloji faktları və dəyişiklikləri daimi sərgiləmək lazımdır. Bu, çox vacib və zəruridir - indiki və gələcək nəsillərin tarixi baxımdan özünü tanıması naminə. Ancaq təəssüf ki, belə bir imkanımız yoxdur. Buna görə ekspozisiya yalnız 1920-ci ilədək yerləşdirilib. Ölkənin tarixi həyatının sonrakı yüz ili isə anbarlarda qalır.

- Ancaq vaxtaşırı tematik yönümlü sərgilər keçirirsiniz. Məsələn, ADR-ə həsr olunmuş ekspozisiyanı xatırlayıram...

- Hə. Həm də təkcə bu, deyil. Lakin bundan sonra eksponatlar yenidən anbarlara qayıdırlar, amma istərdik ki, onların özlərinin daimi yerləri olsun.

- Yüzilliklə bağlı anbarlardan maraqlı eksponatlar görəcəyik?

- Mütləq. Bu, İpək Yolu və ölkədə ipəkçiliyin yaranması, əcdadlarımızın istifadə etdiyi silahlara həsr olunmuş sərgilər olacaq. Artıq aprel ayında biz Böyük Qələbənin 75 illiyinə həsr olunmuş geniş bir sərgiyə başlayacağıq. Çox böyük sayda materialımız var və onların bir hissəsi VDNX sərgisinə qatılmaq üçün Moskvaya göndəriləcək. Ən başlıcası isə. Oktyabr ayında isə biz "XXI əsr muzeyi: klassik və interaktiv yanaşma problemi" mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirəcəyik. Çağdaş texnologiyalar yaşamımıza daxil olub və onun ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Hər ikisini necə yanaşı yerləşdirmək olar? Həmkarlarımızla birlikdə bu barədə düşünəcəyik. O cümlədən xarici həmkarlarla birlikdə.

- Muzeyə biletin qiyməti beş manatdır. Bu qədər böyük bir memarlıq binasının büdcədənxaric problemləri həll etmək üçün elə də böyük pul deyil. Muzeyin sponsoru varmı? Ya da ki, Tağıyevin özü kimi bir xeyriyyəçisi?

- Bizim sponsorumuz və xeyriyyəçimiz dövlətdir. Prezidentimiz cənab İlham Əliyevə biz çox minnətdarıq ki, Azərbaycan Tarix Muzeyini diqqətsiz qoymur, bu qədər dövlət işləri ilə məşğul olduğu halda, o cümlədən bizim problemlərimizi həll etmək üçün vaxt tapır. Onun sayəsində bu gözəl memarlıq binası ikinci həyat qazandı. Bununla da Zeynalabdin Tağıyevin xatirəsi birdəfəlik əbədiləşdirildi. Giriş biletlərinin qiymətinə gəlincə, bu barədə də düşünmək lazımdır. Digər ölkələrdəki muzey işi təcrübəsi göstərir ki, tarixi dəyərlərin istehlakı üzrə qiymət siyasəti də çevik ola bilər.

- Bəlkə bilet qiymətini yenidən nəzərdən keçirməlisiniz?

- Biz bu barədə düşünərik. Ancaq qonaqları qəbul etmək işimizə tətbiq edəcəyimiz praktika muzeyə mobil telefonlarla girməyi qadağan etmək olacaq. Bu, bir yenilik deyil və dünyada bir çox muzey artıq bu praktikadan yararlanır. Muzeyə girişdə üst paltarlar kimi telefonlar da təhvil verilir. Bu, bir çox səbəblərə görə gerçəkləşdirilməlidir. Həm də ona görə ki, ekskursiyaları tez-tez selfi şoularına çevrirlər.

- Son illərdə sizin məzmunca bənzərsiz çox sayda kataloqunuz nəşr edilib. Bunlar tariximizin dövrləri üzrə gözəl əyani vəsait və bələdçidirlər. Elə kataloqlar da var ki, bizim mədəni və tarixi irsimizə aid olan, lakin digər ölkələrdəki muzeylərdə saxlanan eksponatları əks etdirirlər. Muzeyinizin bizim sərgi üçün bu eksponatları satın almaq imkanı varmı?

- Təəssüf ki, yox. Biz Elmlər Akademiyasının nəzdindəyik. Akademiyanın bizim kimi obyektləri çoxdur. Xaricdən eksponatların alınması üçün böyük pullar lazımdır.

- İndi, yubileyə hazırlıq işləri sürətlə davam etdiyi zamanda, sizin arzunuz nə ilə bağlıdır?

- Azərbaycan Tarixi Muzeyi üçün yeni çağdaş bina arzulayıram. Bu, baş verərsə, Zeynalabdin Tağıyevin evi ev-muzeyə çevrilər.

Nə demək olar? Çox gözəl və doğru bir arzudur. Xalqı üçün tarixi yaddaşı qorumağı düşünən nəcib bir insanın nəcib arzusudur. Bunda həm də, Tağıyevin dövründən gələn insanların rifahı ilə bağlı nəcib istək, fədakarlıq və sevinc missiyasının varisliyi ilə ifadə olunan mistik zaman bağlantısı mövcuddur. Bəlkə də onun özündən gəlir. Həqiqətən, Nailə xanım Vəlixanlının arzusu gerçəkləşərsə, şəhər daha bir gözəl muzeyə sahib olacaq və Hacı Zeynalabdin Tağıyevin ruhu rahatlanacaq. Çünki tarixi ədalət yalnız o zaman bərpa ediləcək ki, dramatik və faciəli hadisələr zəncirindən keçmiş bütün Tağıyevlər ailəsi yenidən öz evlərinə qovuşacaqlar. Nə vaxtsa bizdən özgələrin onların əlində aldığı evə. Bütün nəsildən yeganə adam kimi öz doğma yuvasından o biri dünyaya yola salınmaq fürsəti qazanmış Sara Tağıyevanın da ruhu rahatlıq tapacaq. Ayaz Salayevin "Ata" sənədli filmində biz onun atası və anadan olduğu evlə bağlı xatirələrini eşidirik. O, 1991-ci ildə dünyasını dəyişdi və təəssüf ki, bu gün gözoxşayan memarlıq yeniləməsini görmədi.



MƏSLƏHƏT GÖR:

295