AXTARIŞ PROSESİ - “İŞ”

Azərbaycanın tanınmış rəssamı, Müasir İncəsənət Mərkəzinin direktoru Bəhram Xəlilov əmindir ki, rəssam özünü Həqiqət axtarışına həsr etməlidir. Onun fikrincə, əsas məsələ odur ki, səmimiyyət, sənət sevgisi olsun. Üstəlik, bu axtarışla kimin - özünü təsdiq edən ustadın və ya təcrübəsiz rəssamın məşğul olması o qədər də önəmli deyil. Yeri gəlmişkən, həmsöhbətimizin rəhbərlik etdiyi mərkəzdə gənc istedadlara xüsusi münasibət göstərilir. Yəqin ki, onların öz yollarını daha asan keçmələri üçün.

- Rəssamlar yaradıcılıqdan başqa heç nə ilə maraqlanmadıqlarını deyəndə həmişə belə bir məqam maraqlı olur: sərgilər, tanınmaq, uğur qazanmaq üçün deyilsə, bəs bu yaradıcılıq kimin üçündür? Bu, rəssamın daxili ehtiyacıdır, yoxsa o, gələcək üçün çalışır?

- Rəssamlar sadəcə olaraq, müxtəlif xarakterli, fərqli düşüncəli olan, müxtəlif yerlərdə, müxtəlif zamanlarda yaşamış və yaşayan insanlardır. Onları birləşdirən yeganə məsələ incəsənətə olan səmimi sevgidir. Bir şərtlə ki, bu, təbii ki, məhz belə olsun. Rəssam Həqiqəti və onun şəxsi, orijinal əksini axtararaq yaşayır və ya yaşamalıdır. Bununla o, çox vaxt gələcəyin ictimaiyyəti üçün çalışır, çünki kütləvi ictimaiyyət artıq başa düşülən, qəbul edilən və ya tanış olanı tanıyır. Baxmayaraq ki, deyilənlərə əsaslanaraq söyləyə bilərik ki, rəssam şəxsi inkişafı və fikirlərini anlayan bir qisim insanlar üçün çalışır. Bütün digər insanlar kimi o da başa düşülməyə, qəbul olunmağa və ya təqdir olunmağa can atır.

Rəssam da başqaları kimi az-çox səmimi, təkəbbürlü, tamahkar və s. ola bilər. Bu da özlüyündə sadəcə insan xüsusiyyətləridir. Amma kimsə şöhrət və ya pul xatirinə incəsənətlə məşğuldursa, o, rəssam deyil. Hərdən mənə elə gəlir ki, onların sayı çoxdur. Onların hamısına yazığım gəlir, çünki kənardan tanınmaq üçün mənəvi prinsiplərdən imtina edirlər. Rəssam daxildən alovlanır. Alovlanmalıdır. Axı, sən nə ilə nəfəs alırsansa, onu sevməlisən. Əks halda, fani həyatın mənası yoxdur.

Əsl və formalaşmış rəssam yaradıcılığının ən sərt tənqidçisidir. Buna görə də rəssamlar axtarış prosesini “iş” adlandırırlar. Boş məkanın axtarışı, tapılması, təhlili və həqiqət və ya təcrübə haqqında şəxsi həqiqəti səmimi şəkildə çatdıran cəlbedici obraza çevrilməsi prosesi müəyyən bilik və bacarıqları əhatə edən böyük iş və məsuliyyətdir. Buna görə də rəssamlar çox vaxt öz işləri, yəni sənət əsərləri üzərində canla-başla çalışırlar.

- Müasir İncəsənət Mərkəzində sərgilənən gənc rəssamlar məşhur ustadlarla müqayisədə neçə faiz təşkil edir?

- Deyərdim ki, əllinin əlliyə. Aydın məsələdir ki, məşhur ustadların xüsusi reklam və təbliğata ehtiyacı yoxdur. Biz uşaq və gənclərin sərgilərini, müsabiqələri və s. keçiririk. Məsələn, biz, Birləşmiş Rəssamlar Klubu və “Faber-Castell” (rəssamlar üçün məhsul istehsal edən Almaniya şirkəti) Müasir İncəsənət Mərkəzində dördüncü dəfədir ki, orta məktəb şagirdləri üçün uşaq müsabiqəsi keçiririk.

- Azərbaycan sözün hər mənasında mühafizəkar ölkədir. Bu, təkcə rəssamlığın deyil, müasir incəsənətin inkişafına mane olurmu?

- Hər şey müqayisə edilən zaman başa düşülür. Biz başqalarından az və ya çox mühafizəkar ola bilərik. Mən Azərbaycanı mühafizəkar ölkə hesab edirəm. Onu gənclərin özləri mütərəqqi etməlidir. Cəmiyyətimiz çox mobildir. Çox vaxt, həddindən artıq. Beləliklə, mütərəqqi gənclərin dəyişiklik səylərini görürəm. Eyni zamanda mühafizəkarların kəskin müqavimətini də müşahidə etmirəm. Baxmayaraq ki, düşünmürəm ki, Avropa və ya Qərb “dəyərləri” və təsirləri ayrı-seçkilik və fərq qoyulmadan qəbul olunmamalıdır. Çoxluğun nə seçəcəyini heç kəs proqnozlaşdıra bilməz. Bu, bütövlükdə cəmiyyətin ayrılmaz hissəsi kimi hər bir fərdin fərdi səviyyədə mübarizəsidir. Ümid edirəm ki, biz gələcəkdə səhvlərə yol verməmək, daha ahəngdar cəmiyyət qurmaq üçün keçmiş təcrübədən indiki zamanda istifadə edəcəyik. Biz bütün bəşəriyyət üçün unikal nümunə ola bilərik və olmalıyıq. Gənclər güclü, mütərəqqi və inkişaf etmiş olmaq istəyirlər. Lakin bu, keçmişin, eləcə də indiki dövrün zərərli qalıqlarını qeyd-şərtsiz rədd etməklə öz köklərindən və ya faydalı adət-ənənələrindən əl çəkmək demək deyil. Hər iki istiqamət əlverişli şəkildə formalaşır. Sadəcə olaraq, onların dinc dialoqunu təmin etmək lazımdır. Gənc yaradıcılar bir-birinə qarşı olan baxışları daha çox qəbul etməli və daha az aqressiv olmalıdırlar. Bəlkə də “kənar anlayışlar”ı qəbul etməmək yanaşması hər hansı bir cəmiyyətin inkişafında ən böyük maneədir.

- Son beş ildə Azərbaycan rəssamlığında sizi sevindirən və məyus edən hansı hadisələr olub?

- Yaradıcı insanlarımızın dünya səhnəsində layiqincə təmsil olunması, incəsənəti sevən, sənətlə məşğul olan layiqli nəslin yetişməsi məni sevindirir. Azərbaycanın ən yaxşı rəssamlarından biri hesab etdiyim atam Fərhad Xəlilovun bu yaxınlarda nümayiş etdirdiyi sərgidən və tamaşaçıların onu necə qarşılamasından məmnun qaldım. COVID-19 pandemiyası məyus etdi. Koronavirus nəticəsində yaradıcı dostlarımız, həm yerli korifeylərimiz, həm də xarici incəsənət xadimləri vəfat etdi.

- Sənətə yeni başlayan rəssam üçün sərgi təşkil etmək asan məsələ deyil. Bəs Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü olmayan, fərdi sərgi təşkil etmək qərarına gələn şəxs üçün fəaliyyət alqoritmi nədir?

- Bilirsiniz, bununla bağlı xüsusi alqoritm yoxdur. Bizdə inkişaf edən rəssamların bir çox sərgiləri təşkil edilir və keçirilir. Həm özəl, həm də rəsmi platformalarda, o cümlədən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının gənclər sərgilərində. Bundan başqa, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqında qeyri-peşəkar rəssamlar üçün bütöv bir bölmə var. Yeganə problem gənc rəssamların sərgilər təşkil etmək və ya sərgilərdə iştirak etmək təşəbbüsünün olmamasıdır. Baxmayaraq ki, praktikada müasir Azərbaycanın mədəni həyatında çoxlu bacarıqlı və fəal gənclərin iştirak etdiyini görürəm.  

- Müstəqillik dövründə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının rəssamlarımızın yaradıcılıq həyatına ilkin təsirini itirməsi ilə bağlı fikirlərlə razısınızmı? Yoxsa ittifaq hələ də azərbaycanlı istedadlı rəssamlara “nələr” haqqında yaratmalı olduğunu diktə edir? Ümumiyyətlə, yaradıcılıq ittifaqına üzvlük bu gün rəssama nə verir?

- Mən ittifaqın üzvlərindən biri kimi yalnız şəxsi fikrimi söyləyə bilərəm. Mənim üçün ittifaq indi də müxtəlif profilli yaradıcı insanları birləşdirən və bir çox cəhətdən dəstəkləyən ictimai təşkilatdır. Bununla ittifaq nəinki təsirini itirmədi, əksinə onu artırdı, xüsusən SSRİ dövründə rəsmi olaraq qəbul edilməyən rəssamları dəstəklədi. 1987-ci il Rəssamların Qurultayından sonra sənət əsərlərinə hər hansı tematik və ya stilistik senzura ləğv edildi. Digər tərəfdən ittifaq rəssamların özlərinin təşkilatıdır, yəni buna biz hamımız cavabdehik. Yenidənqurmadan sonra təşkilat nəyisə diktə etməyi dayandırıb. Bu gün bu, tamamilə liberal quruluşdur: rəssamlara mümkün olan maksimum dəstək ilə tam ifadə azadlığı verilir.

- Azərbaycanın, azı paytaxtın mədəni həyatının çox aktiv olduğunu söyləyə bilərikmi? Qastrolçular istisna olmaqla, daxili mədəni həyatımız ya mətbuatda zəif işıqlandırılır, ya da...

- Qeyd etdiyim kimi, Azərbaycanda mədəniyyət sahəsi ilə bağlı çoxlu sayda tədbirlər keçirilir. Əlbəttə ki, hər zaman daha çox və yaxşı ola bilər. Bu, rəssamlardan və onları təmsil etmək, sərgiləmək istəyən təşkilatların fəaliyyətindən asılıdır. Sərgilər, konsertlər, bayramlar, festivallar mütəmadi olaraq keçirilir... Bütün bunlar Heydər Əliyev Fondunun, Mədəniyyət Nazirliyinin, İttifaqın, YARAT-ın, təsviri və müasir incəsənət muzeylərinin fəaliyyəti nəticəsində həyata keçirilir... Rəssamlar Qarabağın bərpa olunmuş ərazilərində layihələrdə iştirak edirlər. Bəli, mədəni həyat aktivdir.

Amma sizinlə razıyam ki, yaradıcı insanların mədəni fəaliyyəti çox zəif işıqlandırılır. Ola bilsin ki, bu, KİV-lərin və onların rəhbərliyinin keyfiyyətsizliyi, hazırlıqsızlığı və ya marağının olmaması ilə bağlıdır. Əslində, tamaşaçıların baş verənləri qavramasının keyfiyyəti bilavasitə təqdimatın keyfiyyətindən və məlumatın vaxtında ötürülməsindən asılıdır. Bu baxımdan, ictimaiyyət, qəribə də olsa, mediada dərc olunan materiallardan asılıdır. Demək, bu daha çox sizə ünvanlanacaq sualdır.

- Müasir İncəsənət Mərkəzinə kimlər gəlir, hədəf auditoriyanız turistlərdir, yoxsa yerli publika?

- Mərkəzimizin qapısı hər kəsin üzünə hər zaman açıqdır. Odur ki, mərkəzi rəssamlardan, sənətçilərdən tutmuş tamaşaçılara və Azərbaycanın qonaqlarına kimi hər kəs incəsənəti sevən və maraqlanan hər kəs ziyarət edir. Təbii ki, turistlər sərgilərimizə həvəslə gəlirlər, bu, təkcə incəsənət baxımından deyil, həm də ölkənin, xalqımızın mədəni kodu ilə tanışlıq nöqteyi-nəzərdən maraqlıdır.

- Mərkəzdəki işlərdən başqa hansı layihələrdə iştirak edirsiniz?

- Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasında dərs deyirəm, “Çardaq” kimi gənclər qrupları ilə yaradıcı layihələr üzərində işləyirəm, sərgilərdə iştirak edirəm, emalatxanada işləyirəm...

- Yaradıcılığınız rəssamlıqdan kənara çıxır, bu, həm də fotoqrafiya və təsviri incəsənətin digər janrlarını əhatə edir.

- Mən adətən deyirəm ki, janrın qulu deyiləm. Buna görə də, mənim yaradıcı maraqlarımın əhatə dairəsi arzu olunan hissləri, fikirləri, diqqət obyektlərini maksimum nümayiş etdirmək üçün tələb olunan hər şeyi əhatə edir. Bunlar rəssamlıq, heykəltaraşlıq, oyma, fotoqrafiya, kompüter instalyasiyaları, animasiya, “lend-art”, dizayndır.

- Qarşıdakı aylarda sərgi və ya layihələr baxımından nələrə diqqət yetirməliyik?

- Həm rəssamlar, həm də bütün yaradıcı insanlar ictimai fəallıq nümayiş etdirməlidirlər. KİV-lər isə onların fəaliyyətlərinin daha yaxşı və vaxtında əks olunması üçün adları çəkilən və mədəniyyət sahəsi ilə məşğul olan digər qurumlarla birbaşa əlaqə saxlamağa diqqət yetirməlidirlər. Bundan sonra tamaşaçılarla birbaşa və əks əlaqə olacaq. Sənətsevərlər anonsları izləməli, mədəniyyət ocaqlarını sevməli və ziyarət etməli, onlarla istənilən formatda mümkün qədər tez-tez maraqlanmalıdırlar. Tədbirlərin sayının çox olması ilə biz məşğul olacağıq.