NİYƏ MONTESSORİ?

Pedaqogikanın daha necə adlandırıldığını bilirsiniz? Təhsil sənəti. Yəqin ki, bu, bütün sənətlər arasında ən çətini və vacibidir. Odur ki, bu fəaliyyət növü ilə təkcə peşəkarlar deyil, həm də bu peşədə çalışmaq iqtidarında olan istedadlı insanlar məşğul olmalıdırlar. Lakin belə mütəxəssislər uşaqlara Azərbaycan reallıqlarını öyrətmək üçün effektiv və qabaqcıl, lakin ölkədə kifayət qədər “oturuşmamış” metodları təbliğ etdikdə – xüsusən də onların müəyyən özəllikləri varsa – bu, daha da dəyərlidir. Bugünkü qəhrəmanımız Nəzirə KİŞİYEVA məhz belə bir pedaqoq, müəllim, tərbiyəçi, Mariya Montessori pedaqoji metodologiya sahəsində mütəxəssisdir.

Özünü bu sahəyə həsr edən və sözü ilə əməli bir insan olan Nəzirə xanım dəyərli, savadlı insanlar yetişdirmək, tərbiyə etmək üçün pedaqoji elmi əsl sənətə çevirmək qərarına gəlib. O, bu məqsədlə Azərbaycanda o qədər də populyar olmayan, lakin həmsöhbətimizin sözlərinə görə, uşaqların istedadını tam üzə çıxaran Montessori metodunu seçib. Nəzirə xanım pedaqogikadan, yəni məktəbdə işləməklə yanaşı, gənc nəslin yetişdirilməsində gənc analara kömək etmək üçün nəzərdə tutulmuş ev kadrlarının – dayələrin hazırlanması ilə də məşğul olur.

- Siz Mariya Montessori pedaqoji sistemi sahəsində azsaylı mütəxəssislərdən birisiniz. Bu sistemi öyrənmək üçün siz Şimali Amerika Montessori Mərkəzində təlim keçmisiniz. Niyə bu xüsusi metodu seçdiniz?

- Düzü, bu, mənim seçimim deyildi, yaranmış vəziyyətə görə belə alındı. Mənə bu sahədə təhsil almağı və işləməyi təklif edəndə başqa məktəbdə işləyirdim. Köməkçi kimi başladım. Beş illik işdən və topladığım təcrübədən sonra başa düşdüm ki, tam ştatlı işləmək üçün müəllim kimi yetişmişəm. Amma o zaman işlədiyim məktəbin siyasətinə görə belə imkanım yox idi. Bu vəziyyətdən çıxış yolu axtarmalı oldum. Məhz bu çətin dövrdə mənə Montessori məktəbində iş təklif olundu. Mən hələ peşəkar olmadığım üçün, təbii ki, hələ də təlim keçməli və diplom almalı idim. Mən Mariya Montessori sistemi ilə tanış oldum və onun əsasını bəyəndiyimi başa düşdüm: uşaq özünü ifadə edə bilər. Buna görə də işləmək təklifini məmnuniyyətlə qəbul etdim, baxmayaraq ki, açığını desəm, o zaman bu metod o qədər də populyar deyildi. İndi Azərbaycanda bununla bağlı vəziyyət o qədər də yaxşı deyil. Amma o vaxt daha pis idi.

Təsəvvür edin ki, bir insan postsovet məktəbindən, sovet təhsil sistemindən çıxır  və birdən bu metodla tanış olur! Bu mənim üçün yeni bir şey idi, amma cəhd etmək istədim. Üstəlik, bu, mənə mükəmməl müəllim olmaq şansı verdi.

- Mütəxəssislərin fikrincə, bu metod çatışmazlıqlarına görə böyük populyarlıq qazanmır. Guya bu metod uşaqlarda yaradıcılıq və təxəyyülü inkişaf etdirmir...

- Güman ki, bu, yalnız Azərbaycanda geniş yayılmayıb. Çünki bu metod yarandığı məkanda, yəni Avropada tanınır və burada ona böyük tələbat var. Məlum olduğu kimi, hətta Böyük Britaniya kral ailəsi də uşaqlarını erkən təhsil üçün Montessori məktəbinə yazdırmışdı. Bu sistem uşağa hərtərəfli - həm yaradıcı, həm də akademik cəhətdən inkişaf etməyə imkan verir. Montessori metodu uşaqda məntiqi inkişaf etdirməyə imkan yaradır. İngilis dilində buna “problem-solving”, müstəqillik, risk etmək bacarığı deyilir. Lakin bu zaman uşaqların yaşını nəzərə almaq lazımdır. Gözlənilən nəticəni əldə etmək üçün uşaq öz bacarığına əsaslanaraq problemi həll etməyə çalışmalıdır. Biz ancaq yol göstəririk və təkliflər irəli sürürük, uşaq isə müstəqil şəkildə hərəkət edir.

Bir məsələni də qeyd etmək istərdim. Bu sistem ölkəmizdə həm də bir məqama görə populyar deyil. Guya Mariya Montessori  atipik uşaqlar üçün metodunu işləyib hazırlayıb. Mən belə terminologiyadan istifadə etməyi xoşlamıram: kəmağıl, qüsurlar, inkişaf ləngiməsi. Məncə, bu sözlərdən istifadə etmək düzgün deyil. Bəli, inkişaf fərqləri olan tipik və atipik uşaqlar var. Onlar bir az fərqlidirlər. Belə bir fikir var ki, Mariya Montessori sistemi sırf onlar üçün hazırlayıb. Onun təxminəm 100 il əvvəl Romada işlədiyi uşaqların yalnız bəzilərinin nitq inkişafı gecikdiyinə görə onlar inkişaf etməmiş sayılırdılar. İndi bu, hər üçüncü uşaqda olur!

Yəni həmin dövrdə uşaq 3 yaşında və ya daha sonra danışmağa başlayırdısa, o, kəmağıl hesab edilərək xüsusi müəssisələrə göndərilirdi. Montessori isə elə sistem işləyib hazırladı ki, onun vasitəsilə belə uşaqlar bütün inkişaf standartlarına cavab verən o dövrün tipik oğlan və qızlarından daha yüksək nəticələr əldə etdilər. Bu fikir adi insanlar arasında ola bilər. Amma peşəkarlar bu barədə xəbərdar olmalıdırlar...

- “Problemli uşaq” anlayışı sizin üçün nədir? Аormalaşmamış şəxsiyyət haqqında bu cür danışmaq etikdirmi? Buna baxmayaraq, müasir pedaqoqlar tez-tez bundan sanki hökm kimi istifadə edirlər.

- “Problemli uşaq” anlayışı bir pedaqoq və ana kimi mənim üçün prinsipcə qeyri-etik və qəbuledilməzdir. Uşaqlarda problem yoxdur. Qeyd etdiyim kimi, tipik və atipik uşaqlar var. Birinci tip bizim öyrəşdiyimiz uşaqlardır: onlar müəyyən dövrdə gəzməyə başlayır, altı aydan sonra ifadələri tələffüz edirlər və s. Yeri gəlmişkən, indi bu adi tipiklik pozulur, çünki getdikcə daha çox uşaq 1 yaşında danışmır, iməkləmir, ancaq dərhal yeriməyə başlayır və onların ilk dişləri əvvəllər olduğu kimi, alt çənədə deyil, yuxarı çənədə çıxmağa başlayır. Uşaqların akselerasiyası sürətlə irəliləyir. Bəli, ətraf mühitin təsiri var, lakin bununla yanaşı, hər zaman tələskən olan valideynlər də buna “töhfə verirlər”. Bəs uşağın atipik olduğunu necə başa düşə bilərik? O, bir yerdə oturmur, fəaldır, müəllimə dərs keçməyə imkan vermir. Bu, şəxsən mənim üçün problem deyil. Çünki hər kəsə fərdi yanaşma olsaydı, o zaman bu fəal uşaq onu maraqlandıran fəaliyyətə arxalana bilərdi. Bu o deməkdir ki, müəllimin dərsi onu cəlb etmir. Niyə? Bu suala heç kim cavab vermir. Bəlkə bu fəaliyyətlər atipik bir uşaq üçün çox standart olduğuna görə? Bu şərtlər altında onun nə edə biləcəyi heç kəsi maraqlandırmır. Əgər müəllimlər bu barədə düşünməyə başlasalar, sizi inandırıram, onun həllini tapacaqlar.

14 illik təcrübəmdə sinifdə həmişə çox fəal uşaqlar olub. Başa düşürəm ki, bu kateqoriyalı uşaqlara mövzunu onların maraqlanacağı formada təqdim etmək lazımdır. Birdən ona qədər saymaq lazımdırsa, bunu oyun şəklində başa salmaq lazımdır. Məsələn, oyuncaqları saymağı və ya lazımi sayda dinozavrları çəkməyi təklif etmək olar. Pedaqoq uşağın qarşılıqlı əlaqə yolunu seçməsinə icazə verməlidir. Əsas məsələ nəticənin olmasıdır.

- Həkimlər deyirlər ki, müalicə edilməli olan simptomlar deyil, xəstəliyin səbəbidir. Müasir pedaqoji sistem tez-tez problemlərlə üzləşir və getdikcə daha çox insan onun uğursuzluğundan danışır. Bəs bu məsələdə günahkar kimdir: sistem, müəllimlər, yoxsa valideynlər?

- Bununla bağlı birmənalı cavab yoxdur. Üstəlik, mən günahkar axtarmağın tərəfdarı deyiləm. Lakin aydındır ki, bütün bunlar bir-birinə bağlıdır. Hər məsələnin təməli ev, ailədir. Bunu bir pedaqoq kimi yox, bir qadın, ana kimi deyirəm.

Əgər ananın müəyyən problemləri varsa, məsələn, o, çevik deyil və empatiya bəsləmirsə və buna görə də uşağını eşitmirsə, hiss etmək qabiliyyətinə malik deyilsə, demək, bu bacarığın inkişafına onun öz uşaqlığında hər hansı məqamlar təsir göstərib. Bilirəm ki, bu klişe kimi səslənir, amma əslində belədir. Bu psixologiyanın əsasını təşkil edir.

Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, insanlar nəsil saxlamaq, uşaq böyütmək qərarına gəlsələr və bir insan yetişdirməli olduqlarını aydın başa düşsələr, bu, çox asan olacaq. Ancaq hərtərəfli bir maarifləndirmə olmalıdır. Bunun üçün isə tamamilə hamının birliyi və birgə fəaliyyəti lazımdır, yəni tədris və tərbiyə prosesi ana, müəllim, ev və məktəb arasında bölüşdürülməlidir. Biz bir-birimizə kömək etməliyik ki, bağçaya, ibtidai məktəbə gedən indiki nəsil layiqli nəticəyə gətirib çıxaracaq təhsil ala bilsinlər.

- Siz peşəkar dayə və tərbiyəçilər yetişdirirsiniz. Müasir analar övladlarını təkbaşına böyütmək və onlara rəhbərlik etməyi həqiqətən unudublarmı? Bəli, muzdlu pedaqoqlar həmişə ailələrə öz övladlarının təhsil və tərbiyəsində köməklik ediblər, amma həyat yerində dayanmır. İndi istənilən məlumat, o cümlədən gənc analar üçün mövcuddur, bunun sayəsində müasir valideynlər daha çox məlumatlandırılıblar...

- Xeyr, məncə, unutmayıblar. Birincisi, indi əksər valideynlər işləyirlər. Burada daha doğrusu, söhbət ondan gedir ki, valideynlər özlərini necə tərbiyə etməyi, sonra isə övladlarını necə istiqamətləndirməyi unudublar. Mən özüm işləyən anayam və mən bilirəm ki, analıq məzuniyyətində olarkən qadının gələcək sağalması və peşəkar inkişafı üçün çox az seçimi var. Üstəlik, bir qadın analıq məzuniyyətinə qədər aparıcı mütəxəssis vəzifəsini tutsa belə, işə qayıtdıqdan sonra bu vəzifənin onda qalacağı məlum deyil. Əvvəllər mövcud olan peşəkar qabiliyyətləri bərpa etmək və əldə etmək çox vaxt tələb edir və buna görə də dayə və tərbiyəçilərə tələbat artır. Ona görə də bu, qadınlar üçün bir az güzəştə gediləcək bir məsələdir. Odur ki, məsələyə bu prizmadan baxmazdım.

İkincisi, medalın digər tərəfini də nəzərə almalıyıq. Təəssüf ki, bəzi valideynlər var ki, övladları olduqdan sonra vəziyyəti düzgün başa düşmür və vacib detallara nəzər yetirmirlər. Onlar bəzi anaların sosial şəbəkələrdə övladlarını necə inkişaf etdirdikləri, bir yaş yarımlıq körpələrin Aqniya Bartonun şeirlərini necə oxuması ilə bağlı paylaşımlar görürlər. Sosial şəbəkələrdə üç yaşında bəzi uşaqların çarpaz tikişlər tikdiyi barədə də paylaşımlar edilir. Bu, gənc analarda aşağılıq kompleksinin yaranmasına səbəb olur. Amma elələri də var ki, övladlarını baba-nənələrinə verir, onları inkişaf etdirmir, qayğısına qalmırlar. Təəssüf ki, belə analar da var.

Yenə də deyirəm, hər kəsin keçmişi fərqlidir, bizim kimisə mühakimə etməyə haqqımız yoxdur. Buna görə də, evdəki vəziyyətindən, valideynlərinin kimliyindən və hansı səbəbdən uşağa lazım olan inkişaf və diqqəti verə bilməməsindən asılı olmayaraq, uşağın bütün ehtiyaclarını ödəmək üçün kurs yaratmaq qərarına gədik. Bununla uşaq psixologiyasından başlayaraq etika, estetika, akademik bilik, məktəbə hazırlıq və sairə qədər tam məlumat verilir.

Qeyd etmək istərdim ki, daim öz üzərlərində işləyən və buna ehtiyac duymayan mütəxəssislər var. Valideynlər işdə olarkən uşağın həqiqi fayda gətirə biləcək bir müəllimi, müvəqqəti qəyyumunun olması daha yaxşıdır. Həm də təkcə ona görə yox ki, bu dayə üç uşağını və nəvəsini böyüdüb və buna görə də bunun necə edildiyini bilir. Bu, məhz peşəkarlıq baxımdan uşağın fərdi ehtiyaclarının ödənilməsi üçün vacibdir. Aydındır ki, biz ananı əvəz etməyəcəyik, amma son nəticədə böyük cəmiyyətə girməzdən əvvəl uşaq hərtərəfli hazır olacaq.

- İndi psixoloji yüksəliş, o cümlədən tərbiyə və təhsil sahəsində kouçların və təlimçilərin dövrüdür. Bəs həqiqi təlimçini həvəskardan, yəni zərər vura biləcək şəxsdən necə ayırd etmək olar? Lisenziyalar və diplomlar peşəkarlığın təminatıdırmı?

- Bəli, müxtəlif sahələrdə özünü bir nömrəli mütəxəssis kimi qələmə verən insanlar az deyil. Onların arasında əsl peşəkarlar olsa da, bu sahəni özləri öyrənənlər də var. Əslində, buna zəmanət vermək, demək olar ki, mümkün deyil. Hər hansı bir şəxs rəsmi, hüquqi dərəcə və sertifikatlara sahib ola bilər. Amma yenə də uşağın ehtiyaclarını ödəməyə və ya valideynlərin tələblərinə cavab verməyə bilər.

Burada ən önəmlisi insanın öz işi haqqında necə danışmasıdır. Kursuma yazılmaq istəyən namizədə baxanda həmişə onların gözlərində parıltı tapmağa çalışıram. Aydındır ki, peşəkar pedaqoqla işləmək daha asandır. Onun ixtisası ilə bağlı bütün mümkün sertifikatları varsa, bu o deməkdir ki, həmin insan əldə etdikləri ilə kifayətlənməyəcək və öz üzərində işləməyə davam edəcək.

Bununla belə, insani keyfiyyətləri də unutmamaq lazımdır. Hər birimiz həyatımızda əsl peşəkar, böyük biliyə malik olan azı bir-iki müəllimi misal çəkə bilərik ki, onlar materialı uşağa çatdıra və onda bu mövzuya maraq qığılcımı alovlandıra bilməyiblər və ya şagirdlə ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkiblər. Məktəbdə bununla qarşılaşmamısınız? Uşağa hər şeydən əvvəl anlayışla, qayğı və sevgi ilə yanaşmaq lazımdır. Bu, tamamilə təbii olaraq daxildən gəlməlidir. Bu, böyük empatiyadır. Yeri gəlmişkən, empatiya müəllim üçün zəruridir, çünki uşağı hiss etməsəniz, işləmək çətin olacaq. Ona görə də mən adətən namizədlərə insanlıq, empatiya və simpatiya qabiliyyəti prizmasından baxıram. Yaxşı müəllimi tanımaq üçün isə sınaq müddəti var. Müəllim uşaqla uzun müddət məşğul olmamışdan qabaq, pedaqoqun sınaq müddətindən keçməsi lazımdır. Valideynlərə məsləhətim odur ki, pedaqoqla müsahibə zamanı ona praktikada baş verə biləcək müxtəlif suallar versinlər.

- Daha əvvəl demisiniz ki, valideynləri ambisiyalarına çox bağlı olan uşaqlara peşəkar pedaqoqlar kömək edə bilər. Bəs bütün həyatını övladlarının gələcəyinə qurban verən, övladları uğrunda xəyallarını və ambisiyalarını unudan validenylər barədə nə demək olar? Onlar da səhvlərdən sığortalanmayıblar...

- Mən hər zaman, ilk növbədə, valideynlərlə işləməyin tərəfdarı olmuşam. Kouçların deyil, peşəkar mütəxəssislərin kitablarını oxuduqdan sonra, özüm də psixoloq qızı olduğum üçün belə qənaətə gəldim ki, ilk növbədə, böyüklərlə işləmək lazımdır. Özünü övladının gələcəyinə qurban verən valideynlər heç vaxt uşaqlarına xeyir verməyəcəklər. Biz həmişə tarazlıq tapmağa çalışmalıyıq: xüsusən də ambisiyalarımızla uşağın ehtiyacları arasında, həyatımızla uşağın həyatı arasında. Bu, həyata keçməmiş ambisiyalarımızın uşağımızı “boğmaması” üçün lazımdır.

İnsan psixologiyası elədir ki, qoyduğu sərmayənin nəticəsini görmək istəyir. Adətən, valideynlər övladlarına peşə seçməklə, məsələn, həkim kimi işləməyin cəlbediciliyini uşaqlıqdan aşılamaqla onların gələcəyinə sərmayə qoyurlar. Amma  uşaq böyüdükdən sonra birdən həkim olmayacağını anlayır. Nəticədə, hər şey məhv olur, çünki ata və analar övladlarının seçimini qəbul etmirlər. Valideynlər öz ssenarilərinə alternativ görmür və uşaqları səhvlərinə görə danlamağa başlayırlar. Uşaq həqiqətən də səhvlər etməyə başlayır. Çünki qərarlarını sərbəst həyata keçirdiyi zaman həyatının gedişatı normal şəkildə olacaq. Onun səhv etməsi də normaldır, bunda anormal heç nə yoxdur. Amma valideynlər üçün bu, sanki faciə, uşaq üçün isə stressdir. Yeniyetmə həyatdan xəbərdar olmağa başlayanda və “mən”ini göstərəndə, valideynin vəziyyəti ayıq şəkildə qiymətləndirməsi çətindir: artıq onların qarşısında üç yaşlı uşaq yoxdur. Üstəlik, valideynlər həyatını övladının gələcəyinə sərf etdiyinə görə deyə bilər ki, öz həyatlarını oğul, qızının gələcəyinin yaxşı olması üçün qurban veriblər. Ancaq valideynin düşüncəsində doğru olan məsələ hər zaman uşaq üçün yaxşı deyil.

Təbii ki, uşağın nəzarətdən çıxması, dərsdən yayınması və ya pis insanlarla yoldaşlıq etməsi halları istisnadır. Valideynlərin dram kimi qəbul etdiyi tamamilə normal və standart hallardan danışırıq: onun vəkil olmasını istəyirdik, lakin o, cərrah olmaq qərarına gəldi. Yaxud ana övladını musiqi öyrənməyə məcbur etmək istəyir, amma uşağın xasiyyəti döyüş sənətinə uyğundur.

Buna görə də, ilk növbədə, valideynlərə həmişə öz üzərlərində işləməyi, sadə insanlar və valideynlər kimi həyatda nəyin çatışmadığını başa düşməyi tövsiyə edirəm. Onlar bir uşaq həyatlarına daxil olmamışdan əvvəl şəxsi planlarını xatırlamalıdırlar.

Tamamilə fərqli bir insanla ortaq dil tapmaq, hətta uşağınız olsa belə, çox çətindir. Demək olar ki, formalaşmış psixikası olan insanlar kimi özünüzdən başlayın, bundan sonra psixikası hələ tam formalaşmamış və istiqamət verə biləcəyiniz kiçik bir insana yanaşma tapmaq daha asan olacaq. Bu zaman övlad başqa bir sənət seçsə belə, bunu emosiya ilə deyil, daha rasional şəkildə seçəcək.  

- Dünyada bir çox pedaqoji üsullar var - dərsdə müvəffəqiyyətsizliyə görə çubuqla cəzalandırmadan tutmuş tam ifadə azadlığına qədər. Hansısa sistemin daha müsbət nəticələr verdiyini söyləmək olar? Söhbət ayrı-ayrı nümunələrdən deyil, məhz sistemdən gedir. Pedaqoji sistemin effektivliyi prinsipial olaraq necə ifadə olunur? Hansı nəticə bizi müəyyən bir sistemin işlədiyinə inandırmalıdır?

- Pedaqoji sistemin səmərəliliyi yalnız bir məsələ ilə - şagirdin verdiyi nəticə ilə ifadə oluna bilər. Bu, akademik aspektdən əlavə, mənəvi nəticələri də əhatə edir. Əgər qarşımızda konkret təhsil müəssisəsinin tələblərinə cavab verən, eyni zamanda özünə güvənən, ətraf dünya və cəmiyyətlə ahəngdar olan uğurlu tələbə görsək, bu metodun uğurundan danışmaq olar. Çünki təkcə akademik və ya intizam aspektini vurğulamaq gözlədiyimiz nəticə deyil. Qarşımızda yalnız əmrləri uğurla icra edən şəxs dayanacaq. Əgər biz nizam-intizamı bir kənara atıb uşağa azadlıq versək, nəticə spazmodik olacaq: o, bunu etmək istədi, etdi, istəmədi, etmədi. İlhamı varsa, yaxşı etdi, ilhamı yoxdursa, pis etdi. Yenə səmərəsiz. Əgər “qamçı və kökə” texnikasını tətbiq etsək, adi istehlakçı əldə edəcəyik: ona pul verdim, o etdi, pul vermədim etmədi və s.

Effektiv metodologiya şagirdin şüurunda, istək və problemlərini müstəqil həll etmək bacarığında inkişaf edən sistemdir. Bir problemlə üzləşdim - mümkün qədər məhsuldar və başqalarına zərər vermədən çıxış yolu tapdım. Pedaqoji metodologiyanın məhsuldarlığı buradadır.

Niyə Montessori metodu? Çünki onun bütün cəhətləri bir-biri ilə bağlıdır, zəncir kimi, insanın həyatı kimidir. İlk addımı atmadan beşinci pilləyə qalxa bilmərik. İnkişaf, necə deyərlər, addım-addım getməlidir. Xüsusən də təbii istedad yoxdursa.

Biz, məsələn, ilk addımı atmadan üçüncü addıma keçə bilərik, əgər belə resurs məlumatlarımız varsa. Amma onlar olmasa, biz mərhələ-mərhələ yüksəlirik. Buna görə də, bəzilərinin istedadını, digərlərinin tipikliyini və digərlərinin qeyri-adiliyini nəzərə alaraq, bu sistem tamamilə hər kəsi əhatə edir.

Məhz bu səbəbdən Mariya Montessori metodunu ən yaxşı hesab edirəm. Təəccüblü olan odur ki, bu sistem patentləşdirilməyib, yəni bu texnikanın yaradıldığı dövrlə müqayisədə kəskin şəkildə dəyişmiş öyrənmə vaxtı və həyatın tələblərinə uyğun olaraq ona düzəlişlər edilə bilər. Təsəvvür edin ki, Mariya Montessori İtaliyada ilk və yeganə qadın cərrah olub! Buna görə də, o vaxtdan bəri baş verən dəyişiklikləri nəzərdən qaçırmaq olmaz.

Məsələn, Montessori metodunu Kembric təhsil sistemi ilə müqayisə edə bilərsiniz. Bu, yalnız akademik baxımdan nəticənin əldə edilməsinə yönəlib. Ona daxil edilən hər hansı bir dəyişiklik çox vaxt aparır. Buna görə də pedaqoqlar iki-üç ildən bir attestasiyadan keçirlər. Montessori metodu ilə siz şagirdin ehtiyaclarına əsaslanaraq vəziyyətə baxışınızı tətbiq edə bilərsiniz. “Child-centered, student-centered methodology” ifadəsi buradan qaynaqlanır. Yəni öyrənmə mərkəzi müəllim deyil, şagird olur. Bu barədə ilk danışan Mariya Montessori olub. Müəllimin uşağı cəzalandırmaq, onu hər hansı yolla məhdudlaşdırmaq ehtiyacı ola bilməz. Çünki bütün sistem elə qurulub ki, tələbə özü anlayır ki, ona zərər verəcək hansı sərhədləri keçmək olmaz. Müəllim isə bələdçi rolunu oynayır, yəni o, hər hansı məsələlərlə xəbərdarlıq edə bilən şəxsdir. Belə şəraitdə uşaq özü seçim edir və bu seçimin nəticəsini görür. Əsas odur ki, heç nə onu fiziki və ya mənəvi cəhətdən təhdid etmir.

- Bəs niyə ölkəmizdə bu metodologiyaya üstünlük verilməyib?

- Bəli, ölkəmizdə bu sistemə üstünlük verilməyib. Amma bu sistem Mariya Montessorinin vətəni olan İtaliyanın özündə belə, dövlət səviyyəsində layiqincə qiymətləndirilməyib. Üstəlik, milli kurikulum var və ən əsası Montessori metodu maliyyə baxımından sərfəli deyil. Bu metodun həyata keçirilməsi çox böyük xərclər, səy, düşüncə genişliyi və s. tələb edir.

Təəssüf ki, təhsil sistemində bütün insanlar bu metodu başa düşmürlər. Həm də təkcə bizim ölkədə deyil, bütün dünyada belədir. Müxtəlif ölkələrdə insanın özünə yox, nəticəyə daha çox diqqət yetirilir. Çünki bununla bahalı universitetə daxil olmağı təşviq etmək daha asanddır. Uşağının nəyin bahasına olursa-olsun prestijli universitetə ​​daxil olması üçün istənilən məbləği xərcləməyə hazır olan ambisiyalı valideynlər olmasa, kim oraya daxil olmağa çalışacaq?

Uşağın bunu istəməsinin, istedadının olub-olmamasının fərqi yoxdur. Məsələn, Estoniya və Finlandiyadakı təhsil metodologiyasında məhz bu prinsipə riayət olunur: əsas kəmiyyət deyil, keyfiyyətdir. Və əhalinin bütün təbəqələrinə hörmət...

Bizim ölkədə yaxşı oxumayan adətən şagirdələrə nə deyildiyini xatırlayın: oxumasanız, süpürgəçi olacaqsınız. Bəs küçələri, şəhərimizi təmizləyən insanların əməyinə niyə hörmət edilmir?! Bu, acı həqiqətdir: biz fiziki əməyə və ya xidmət sektoruna hörmət etmirik. Buna görə də bizdə düşünürlər ki, uşağın, məsələn, ofisiant və ya tikinti işçisi olmaması üçün o, mütləq tələbə olmalıdır. Bu zaman onun özünün nə istədiyi, seçmək hüququ çox vaxt nəzərə alınmır. Buna görə də təhsil sahəsində bizim can atmalı olduğumuz məsələlər var.

Bir məsələni də vurğulamaq istərdim. Bilirsiniz, pedaqoq, peşəkar müəllim də insandır. Təcrübəli müəllimin, ümumiyyətlə, milyon tapşırığı var. “Cambridge IB”, PYP və Montessori kimi üç sistemlə işləyən bir pedaqoq kimi etiraf etməliyəm ki, müəllimlərin iş yükü olduqca yüksəkdir: istər dövlət, istərsə də özəl məktəblərdə, metodikasından asılı olmayaraq! Üstəlik, söhbət tədris prosesinin özündən deyil, sonsuz hesabatlardan, planlardan və digər məsələlərdən gedir. Bundan başqa, qadın müəllim şagirdlərinə ana olmalıdır.

Biz burada ona yaradıcı olmağı təklif edirik! Bu o deməkdir ki, o da dayə olmalıdır, çünki dövlət məktəblərində müəllim köməkçisi anlayışı yoxdur. Buraya fakültətiv dərsləri və digər dərsdənkənar fəaliyyətləri əlavə edin. Bütün bunları necə idarə etmək olar? Yəni bu zaman müəllimin fərdi yanaşmaya vaxtı yoxdur. Onun üçün əsas məsələ ümumi təhsil proqramının öhdəsindən gəlməkdir!

- Uzun illər əvvəl biz və valideynlərimiz məktəbdə oxuyanda uşaqlardan yaxşı qiymət və çox çalışmaq tələb olunurdu. Bu da inkişafımızda mühüm rol oynamalı idi. Yəni bu, bizə öz ayaqlarımız üzərində dayanmağa kömək etməli idi. Müasir mütəxəssislər birmənalı olaraq digər vəzifələri bəyan edirlər: ünsiyyət, cəmiyyətdə münasibətlər qurmaq bacarığı. Dünyada nə dəyişib və pedaqoji elmdə yeni tələbləri dəqiq nə diktə edir?

- Yanaşma dəyişib. Bill Geytsin dediyi kimi, mən tənbəl bir insana daha çox pul verərəm, nəinki işgüzar adama. Niyə? Çünki tənbəl insan işini daha tez bitirib öz rahatlığına qayıtmaq üçün vəziyyətdən çıxış yolunu daha tez tapacaq. Bu prinsip işləyir. Niyə? Bəli, heç kim öyrənməyin, erudisiyanın və üfüqlərini genişləndirməyin vacibliyini inkar etmir. Bu, keçən əsrin əvvəllərində savadlıların az olduğu, yazıb-oxumağı bilməyənlərin isə dar dünyagörüşünə malik olduğu dövrdə daha aktual idi. Onlar birtəhər təlim keçməli idilər və buna görə də həvəsləndirmə sistemi var idi, deyirlər ki, yaxşı oxusan, burada A var, karyera nərdivanını yüksəldəcəksən və s. Amma indi tamamilə savadsız çox az adam qalıb. Həmin savadsızlar da sivilizasiyadan uzaq yaşayırlar.

Bu zamanın üstünlüklərindən bu və ya digər şəkildə kompüterdən, internetdən necə istifadə edəcəyini və “Google”da istənilən məlumatı necə tapacağını bilir. Müvafiq olaraq, fundamental təhsilə, hətta biliyə olan stimul artıq yox olmaq üzrədir. Buna görə də indi insanın əsas keyfiyyəti başqa bir insanı ideya ilə maraqlandırmaqdır və bunun üçün ünsiyyət, əməkdaşlıq, komanda işi və komanda ruhu lazımdır. Məqsədlərimiz bir mütəxəssis kimi özümüzü reallaşdırmaq üçün cəmiyyətimizdə uğurlu olmaq, məhsul və xidmətlər satmaqdır. Bunun üçün də insan bu cəmiyyətə yanaşma tapmağı bacarmalıdır, əks halda belə olmaz. Bu, çox kapitalist səslənir, başa düşürəm, bəlkə də sinikdir, amma bu bir faktdır. Eyni zamanda insanlığımızı, ləyaqətimizi itirmək istəmirik, bu dünyanı qəddar etmək istəmirik, başqa bir insanın anlayışını ön plana çəkirik. Buna görə də bu bacarıqlar indi çox vacibdir, çünki dünya daha azad olub. Amma azadlığın deqradasiyaya uğramaması və mənəvi baxımdan aşağı düşməməsi üçün təhsil lazımdır. Amma təhsil müasir cəmiyyətin ehtiyaclarına uyğunlaşmalıdır.