YUBİLEY ÜÇÜN SÜRPRİZLƏR

Bu il “Əsrin müqaviləsi” 30 illik yubileyini qeyd edir - 1994-cü il sentyabrın 20-də “Gülüstan” sarayında Azərbaycan və 11 beynəlxalq şirkət, o cümlədən “Amoco”, BP, “McDermott”, UNOCAL, LUKOIL, “Statoil” və digərləri arasında tarixi müqavilə imzalanmışdı. Müqavilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda ən böyük “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yataqlar blokunun işlənməsinin başlanğıcını qoyub. Bu sənəd Azərbaycanın neft-qaz sənayesinin inkişafına yol açıb və ölkənin müstəqilliyinin və iqtisadi sabitliyinin möhkəmləndirilməsi yolunda mühüm addım olub. O, təkcə infrastrukturun inkişafını stimullaşdırmayıb, həm də Azərbaycanın dünya enerji bazarında əsas oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirib. Hər il müqavilənin bağlandığı günü Azərbaycan neftçiləri peşə bayramları kimi qeyd edirlər.

“Əsrin müqaviləsi”nin 30 illik yubileyi xüsusi təntənəli şəraitdə qeyd olunub - 2023-cü il sentyabrın 19-da Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Qarabağda uğurlu birgünlük antiterror əməliyyatı keçirib. Nəticədə, ölkənin bu əraziyə suvereniteti tam bərpa edilib ki, bu da Azərbaycanın ən yeni tarixində mühüm mərhələ olub. Qarabağda birgünlük əməliyyatın birinci ildönümündə Prezident İlham Əliyev yeni bayram - Dövlət Suverenliyi Gününü təsis edib. Bu bayram hər il Neftçilər Günü ilə eyni gündə, yəni sentyabrın 20-də qeyd olunacaq. Mahiyyətcə belə fərqli olan hər iki hadisəni əsas bir məqam birləşdirir: onlar ölkə tarixinin ən mühüm mərhələlərini vurğulayır. Təsadüfi deyil ki, bu iki hadisə indi əbədi olaraq bir tarixlə bağlıdır və Azərbaycanın həm iqtisadi, həm də ərazi bütövlüyünün möhkəmlənməsini simvolizə edir.

AÇG üzrə qaz sövdələşməsi

“Əsrin müqaviləsi”nin yubileyi geniş şəkildə qeyd olunub. Təntənəli mərasimlər 1994-cü ildə hər şeyin başladığı yerdə - “Gülüstan” sarayında keçirilib. Neftçilərin ünvanına təbriklər səslənib, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) sifarişi ilə çəkilmiş “Dörd dost” qısametrajlı filmi nümayiş etdirilib. Film sınaq və çətinliklərdən birgə keçən dörd dost-neftçinin dostluğu və sədaqəti haqqındadır. Bu mərasim çərçivəsində yeni sazişlərin imzalanması isə “tortun üstündəki çiyələk” olub. Buraya xüsusi sənəd - 2017-ci ilin sentyabrında AÇG yataqlar bloku üzrə mövcud hasilatın pay bölgüsü sazişinə (HPBS) yeni bir əlavə (o zaman layihə səhmdarları 2049-cu ilədək nəzərdə tutulmuş yeni HPBS imzalayıblar). Beləliklə, bu blokda sərbəst təbii qaz ehtiyatlarının mənimsənilməsinin nəzərdə tutulduğu yeni sövdələşmə bağlanıb. Sənədi bütün mövcud səhmdarlar eyni pay iştirakı ilə imzalayıblar. AÇG blokunda qaz sazişinin şərtlərinə görə, dərin qaz laylarında (“deep gas”) sərbəst təbii qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı, qiymətləndirilməsi, işlənməsi və hasilatı nəzərdə tutulur. Yeni sənəd HPBS kimi 2049-cu ilədək qüvvədə olacaq. Bununla yanaşı, BP burada da layihənin operatoru kimi çıxış edəcək. AÇG-də “deep gas” ehtiyatları 4 trilyon kubfut (təxminən 112 milyard kubmetr) qiymətləndirilir. Sərbəst qaz ehtiyatlarının iki prioritet laydan hasilatı üçün “BP-Azerbaijan” artıq "Qərbi Çıraq" platformasından ilk hasilat quyusunun qazılmasına başlayıb.

“İlk qazın 2025-ci ildə verilməsi gözlənilir. Quyu vacibdir, çünki gələcək inkişaf planlarının əsasını təşkil edəcəyi gözlənilən hasilatın qiymətləndirilməsinə imkan verəcək. İlk quyudan hasil olunacaq bütün qazın alıcısı SOCAR-ın olacağı barədə də razılıq əldə olunub”, - BP-nin məlumatında qeyd olunub. SOCAR-ın prezidenti Rövşən Nəcəf sənədi şərh edərkən vurğulayıb ki, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə imzalanmış “Əsrin müqaviləsi”nin bu əlamətdar ildönümündə yeni qaz sazişinin imzalanması SOCAR üçün yeni strateji mərhələdir: “Azərbaycan qlobal enerji bazarlarında etibarlı tərəfdaş kimi enerji ehtiyatlarının daha da şaxələndirilməsi istiqamətində səylərini davam etdirir. Bu layihə tərəfdaşlarımızın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verməklə yanaşı, Azərbaycanın Avropanın etibarlı enerji təchizatçısı kimi mövqeyini daha da gücləndirəcək”.

BP-nin hasilat və əməliyyatlar üzrə icraçı vitse-prezidenti Qordon Birrel AÇG-də sərbəst təbii qaz ehtiyatlarının işlənməsi üçün böyük potensialın olduğunu bəyan edib. O, bu məsələ ilə yaxından tanışdır, çünki dörd il Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyədə BP-nin regional prezidenti vəzifəsini tutaraq bu layihə ilə sıx bağlı olub.

“Məhz öz 30 illiyində AÇG-nin möhtəşəm neft uğurları ilə yanaşı, təbii qaz layihəsi ilə yeni yola çıxması çox əlamətdardır. Son 30 ildə Azərbaycanın nəhəng dəyişiklikləri ölkəni dünyanın mühüm enerji təchizatçılarından birinə çevirmiş AÇG ilə bağlıdır. Amma bugünkü saziş də, bəlkə, ilkin HPBS qədər əhəmiyyətlidir, çünki o, AÇG-nin tarixində ilk dəfə kommersiya qazının ixracına imkan verməklə bu əfsanəvi yatağın iqtisadi dəyərini daha da yüksəldəcək və Azərbaycanın Avropaya enerji təchizatını artırmaq planlarını dəstəkləyəcək”, - Q.Birrell vurğulayıb.

“MOL Hungarian Oil and Gas” şirkətinin sədri və baş icraçı direktoru Zsolt Hernadi AÇG-nin Macarıstan üçün rolundan danışaraq bildirib ki, bu blok Mərkəzi Avropanın enerji təchizatı təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır: “Bu yataqlardan hasilat bizə həm Slovakiya, həm də Xorvatiyada neft emalı zavodlarımız üçün xam neft tədarükündə çeviklik verir, buna görə də bütün region bu tərəfdaşlıqdan faydalanır”.

Bu saziş Azərbaycanın qaz potensialının inkişafında mühüm addımdır. Layihə, əlbəttə ki, əhəmiyyətli investisiyalar tələb edəcək. Lakin layihə sıfırdan başlamadığına görə o qədər də baha başa gəlməyəcək. Unutmaq olmaz ki, blokda əsas infrastruktur artıq mövcuddur və əlavə infrastrukturun yaradılması məsələsi müzakirə olunacaq. “Deep gas” layihəsinin həyata keçirilməsi ölkədə qaz hasilatının artmasını və bununla Azərbaycanın enerji sektorunun davamlı inkişafını və beynəlxalq bazarlara sabit qaz tədarükünü təmin edəcək, yəni ölkənin dünya qaz bazarındakı mövqeyini gücləndirəcək.

Yeri gəlmişkən, yeni sazişin səhmdarları arasında “Equinor” da var. Baxmayaraq ki, Norveç şirkəti Azərbaycandakı aktivlərini, o cümlədən AÇG və Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərindəki payını satıb. Sonuncunun alıcısı SOCAR və ONGC olub, bununla bağlı müqavilənin bu ilin sonuna qədər bağlanacağı gözlənilir. Eyni zamanda, “Equinor”un “mavi yanacağ”a xüsusi marağını nəzərə alsaq, onun AÇG üzrə qaz sazişində qalması təəccüblü olmayacaq.

BP oyuna daxil olur: “Equinor” estafeti təhvil verir

Məlum olduğu kimi, norveçlilər ictimaiyyəti təəccübləndirməyi və sürprizlər etməyi bacarırlar. Onlardan biri Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti ilə “BP plc” arasında Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı iki dəniz sahəsi – “Qarabağ” neft yatağı və “Əşrəfi-Dan ulduzu-Aypara” strukturu üzrə Anlaşma Memorandumunun imzalanması olub.

Bu layihələr, AÇG kimi, “Equinor”un fəaliyyət sahəsinə daxil idi.

2018-ci ilin may ayında SOCAR və “Equinor” “Əşrəfi-Dan ulduzu-Aypara” perspektivli strukturlar blokunun kəşfiyyatı və işlənməsi üzrə HPBS və “Qarabağ” yatağının işlənməsi üzrə Risk Xidməti Sazişi imzalayıblar. Layihənin həyata keçirilməsi üçün onlar bərabər əsaslarla əməliyyat şirkəti yaratdılar. Lakin “Equinor” 2023-cü ilin dekabrında bu layihələrdəki 50 faizlik payını Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkətinə satıb və artıq bu ilin aprelində sövdələşmə bağlanıb.

“Qarabağ” yatağı üzrə hər şey açıq və aydındır, yataq açılıb, onun çıxarıla bilən ehtiyatları 21 milyon tondan çox neft və 13 milyard kubmetr qaz həcmində qiymətləndirilir, ilk neftin hasilatına artıq gələn ildən başlanıla bilər. Burada 180 m dəniz dərinliyində 12 quyunun (6 neft, 3 qaz və 3 suvurma) qazılması və 20 şaxtalı platformanın tikilməsi planlaşdırılır. Buradan pik dövründə gündəlik 5 min tondan çox neft və maksimum 4,5 milyon kubmetr qaz hasilatı planlaşdırılır.

“Əşrəfi-Dan ulduzu-Aypara” blokunda əsas iş hələ qarşıdadır və BP kimi enerji nəhənginin təcrübəsi və texnoloji həlləri ilə ona cəlb edilməsi tamamilə düzgün qərar kimi görünür. Britaniya şirkəti də əmindir ki, bu iki dəniz sahəsinin kəşfiyyatı və işlənməsində onun iştirakı mümkün sinergiya hesabına layihələrin reallaşdırılmasını sürətləndirə bilər.

“Biz birlikdə (SOCAR ilə) bu blokların işlənmə variantlarını müəyyənləşdirərkən elə ssenarilər ola bilər ki, onlar bu regionda əməliyyatçısı olduğumuz dünya səviyyəli infrastrukturdan ən səmərəli şəkildə istifadə etməyə imkan yaradar. Bu, həm də hər iki layihəyə BP-nin qlobal təcrübəsinə, texniki və kommersiya biliklərinə, qabaqcıl texnologiyalarına və maliyyə resurslarına çıxışı təmin edərdi. Bu əhəmiyyətli biznes imkanının həyata keçəcəyinə və onun reallaşmasında SOCAR-ın dəstəyinə inanırıq”, - G.Birrell qeyd edib.

Xatırladaq ki, “Əşrəfi-Dan ulduzu” strukturlar bloku üzrə 1997-ci ildə SOCAR BP, “Unocal”, “Itochu” və “Delta HESS” ilə müqavilə imzalamışdı. SOCAR-ın bu layihədə payı 20% təşkil edirdi. “Əşrəfi”də kəşfiyyat işləri çərçivəsində 20-40 milyon ton həcmində kiçik karbohidrogen ehtiyatları aşkar edilmişdi. Müqavilə 2000-ci il martın 7-də hüquqi qüvvəsini itirdi. Unutmaq olmaz ki, kəşf neftin qiymətinin aşağı olduğu dövrə təsadüf edib və o vaxt ehtiyatlar kommersiya baxımından məqsədəuyğun hesab edilməmişdi. İndi BP-nin öz gücünü təkrar sınamaq şansı var, amma artıq daha böyük miqyasda və ümid edirik ki, bu dəfə onda hər şey alınacaq.

Böyük Britaniya şirkətinin regional rəhbərliyinin memorandum haqqında əminliklə danışması, bunun SOCAR ilə 30 illik uğurlu əməkdaşlığın davamı olduğunu vurğulaması səbəbindən gələcək əməliyyatların uğuruna dair şübhələr aradan qalxır.

Eyni zamanda hər iki şirkət birgə fəaliyyət coğrafiyasını genişləndirmək qərarına gəlib və bu fürsətdən istifadə edərək, enerji təchizatının təhlükəsizliyinin yaxşılaşdırılması məqsədilə neft və qaz hasilatı sahəsində əməkdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu da imzalayıblar. Sənədin adı neft-qaz sahəsinə dair əməkdaşlıqla bağlı olsa da, hər şey daha maraqlı görünür.

BP-nin sənədlə bağlı məlumatına əsasən, memorandum çərçivəsində iki şirkət beynəlxalq səviyyədə karbohidrogenlərin kəşfiyyatı və hasilatı sahəsində sinerji potensialını və bir sıra yeni investisiya imkanlarını birgə araşdıracaq. Başqa sözlə, SOCAR və BP öz üfüqlərini genişləndirir və Azərbaycandan kənarda, bəlkə də Xəzər hövzəsindən kənarda layihələri kəşf etməyə hazırlaşır.

Bundan əlavə, sənəd iki şirkətin “dünyanı etibarlı və sərfəli enerji təchizatı ilə təmin etmək imkanlarının qiymətləndirilməsində” təcrübə və bilikləri bölüşmək niyyətini əks etdirir.

“SOCAR və BP Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarının işlənilməsində 30 ildir uğurla əməkdaşlıq edir və bu nailiyyətlər ölkənin həm region, həm də bütün dünya üçün etibarlı enerji təchizatçısı kimi rolunun gücləndirilməsində mühüm rol oynayıb. İndi həm regionda, həm də dünyada yeni əməkdaşlıq sahələrini axtarmaq və yeni tərəfdaşlıq imkanları açmaq vaxtıdır”, - BP-nin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzrə regional prezidenti Qari Cons hələlik təfərrüatlara varmadan söyləyib.

MOL quruya çıxır

Digər hadisə SOCAR və “MOL Macar Oil and Gas” şirkəti arasında “Şamaxı-Qobustan” quru neft və qaz yatağında kəşfiyyat, işlənmə və hasilat üzrə Anlaşma Memorandumunun imzalanması olub. Sənədə əsasən, şirkətlər Azərbaycanda karbohidrogen hasilatını daha da artırmaq üçün əməkdaşlıq edəcəklər.

“Şamaxı-Qobustan” sahəsi haqqında məlumat azdır, lakin Macarıstan şirkəti yaxşı yekun nəticə gözləyir. “Mən dənizdə AÇG blokunun davam edən işlənməsi ilə yanaşı, Azərbaycanda quruda kəşfiyyatda gələcək irəliləyişləri səbirsizliklə gözləyirəm”, - C.Hernadi bildirib.

Hazırda MOL Azərbaycanda AÇG (9,57%) və Bakı-Tbilisi-Ceyhan (8,9%) layihələrində təmsil olunur. Şirkət, həmçinin sürtkü yağlarının tədarükü və neft hasilatının əmsalının təkmilləşdirilməsi sahəsində SOCAR ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirir. Ola bilsin ki, Macarıstan şirkətinin böyük təcrübəsini nəzərə alaraq, “Şamaxı-Qobustan” layihəsi çərçivəsində əməkdaşlığın əsası məhz sonuncu olacaq. Məlumdur ki, MOL neft hasilatının əmsalının təkmilləşdirilməsi üçün yeni texnologiyaların işlənib hazırlanması üçün elmi qurumlar və beynəlxalq tərəfdaşlarla fəal əməkdaşlıq edir. Tədqiqatlar karbohidrogenlərin çıxarılmasının artırılması üçün mövcud metodların təkmilləşdirilməsinə və yeni yanaşmaların işlənib hazırlanmasına yönəlib.

Açıq mənbələrdən əldə edilən məlumata görə, MOL-un Macarıstandakı yataqlarından birində qaz və kimyəvi stimullaşdırma üsulları uğurla tətbiq edilib ki, bu da MOL neft hasilatının əmsalını bir neçə faizdən 10-15%-ə çatdırmağa imkan verib. Bu isə yatağın ömrünü xeyli uzadıb və onun gəlirliliyini artırıb.

Beləliklə, “Əsrin müqaviləsi” 30 il sonra yenidən yeni layihələrə, öhdəliklərə yol açır. Memorandumun imzalanması ilk vacib addımdır, çünki tərəflərin niyyətini göstərir və gələcək əməkdaşlıq üçün əsas yaradır. Bununla belə, qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün növbəti mərhələyə - tərəflərin təfərrüatlı şərtlərini, vəzifə və məsuliyyətlərini, həmçinin razılaşmaların həyata keçirilməsi üçün dəqiq müddətlər və mexanizmləri özündə əks etdirən tamhüquqlu müqavilənin bağlanmasına keçmək lazımdır. Bizim halda artıq ilk addımlar atılıb və bunun davamını gözləyəcəyik...