ADSIZ QADINLAR

Premyerası Dövlət Akademik Musiqili Teatrında tam anşlaqla keçən tamaşa belə adlanır. Bu tamaşa məşhur türk dramaturq Tuncer Cücenoğlunun “Matryoşka” pyesi əsasında rejissor İradə Gözəlova tərəfindən səhnələşdirilib. Bu əsəri Azərbaycan dilinə Məleykə Əliqızı tərcümə edib. Dramaturq Türkiyədə və beynəlxalq müsabiqələrdə bir çox teatr mükafatları qazanıb. T.Cücenoğlunun rus, alman, fransız, ispan, ərəb, yapon dillərinə tərcümə edilmiş pyesləri Rusiya, Almaniya, Fransa, Polşa, Avstraliya, ABŞ, indi isə Azərbaycan teatrlarında tamaşaya qoyulur. Onun bir sıra pyesləri rus dilinə tərcümə olunub. Buraya “Qadıncıqlar”, “Qar uçqunu”, “Səbahəddin Əli”, “Ziyarətçi”, “Matryoşka”, “Dalan” və s. daxildir. Dramaturq “Matryoşka” tamaşasının janrını qara yumorlu romantik komediya kimi müəyyən edib. Tamaşada bəhs olunan problemə quruluşçu rejissor İradə Gözəlovanın öz baxışı var. Buna görə də o, musiqili lirik-psixoloji melodram janrında “Qadınım” tamaşasını səhnələşdirib.

Tamaşa haqqında

Orijinal əsərdə hadisələr İstanbulda cərəyan edir. Amma rejissor səhnə hərəkətlərini dəqiq coğrafi ünvana malik olmayan bədii ümumiləşdirilmiş məkana köçürür. Buna görə də qəhrəmanların - Qadın (Gültac Əlili), Kişi (Əmrah Dadaşov) və Həyat yoldaşının (Nigar Şahmuradova) hekayəsi əsərdə hadisələrin cərəyan etdiyi İstanbulla yanaşı, dünyanın istənilən şəhərində baş verə bilərdi. Yəni coğrafi mövqeyindən, mədəni və dini dəyərlərindən asılı olmayaraq. Axı, insan hər yerdə zəif və günahkardır. Xüsusilə indi, XXI əsrdə - etnik və mədəni dəyərlərin xalqların yaddaşından belə intensiv şəkildə silindiyi bir vaxtda.

Rejissorun əsas ideyasını tamaşanın adında oxumaq olar: “Qadınım”. Əmrah Dadaşovun çox inandırıcı ifa etdiyi Kişi adlı obraz həyat yoldaşına sadiq qalmağı ağlına belə gətirmir və saysız-hesabsız qadınlarla həyatdan zövq alır. Bu xarakter əslində günahın təcəssümüdür: zina, daimi yalan, qorxaqlıq, xəyanət. Üstəlik, bu, gənclik səhvi, istisna hal və təsadüfi bir əlaqə deyil. Təəssüf ki! Bu, cəmiyyətdə ümumi qəbul edilmiş həyat tərzi, davranış və bir-birinə qarşı olan “istehlakçı” münasibətdir: kişilərin qadınlara, qadınların kişilərə.

Doğrudur, formaya deyil, məzmuna, yəni təhsil, qəlb və ruha üstünlük verilən Qədim Yunanıstandan fərqli olaraq, xarici gözəllik idealının ön plana çıxarıldığı Qədim Romanın patrisi vakxanaliyasını xatırladaraq etiraz edə bilərsiniz. Haqlı olacaqsınız, çünki heç kim xatırlamır və ya xatırlamaq istəmir ki, Olimp tanrıları əxlaqsız həyat tərzinin cəzası olaraq insanlara Sodom və Qomorra kimi sınaq göndərdi. Bəli! Biz artıq uzaq yerlərə piyada, qatır və ya atla getmirik, çünki biz avtomobillər və təyyarələr icad edib yaratmışıq və özümüzü bir-birimizdən tamamilə ayırmaq üçün özümüzü qacetlərlə təmin etmişik. Bəs özümüzdə, dünyagörüşümüzdə, dünyaya münasibətimizdə nə dəyişib? Heç nə! Söhbət 21-ci əsr naminə artıq günah kimi qəbul edilməyən, hamılıqla qəbul edilmiş normalar kateqoriyasına rəvan şəkildə daxil olan eyni zəifliklər, günahlar, mənəvi düşüşlər və cinayətlərdən gedir.

“Yaşayan” cansız kişi

“Mənimdir” demək hüququ kimə məxsusdur? Əlbəttə ki, yalan danışan, bir neçə qadına özünü inandırıcı tərzdə və böyük şövqlə virtuoz qəhrəman-sevgili kimi göstərən kişiyə. Amma həmin qadınların adları yoxdur. Onlar sadəcə qadınlardır. Lakin onların hamısı necəsə Qadın-məşuqə (Gültac Əlili) kimi təsirli simaya malik olurlar. Kişi isə bunu hətta ehtirasını deyil, şəhvətini təmin etmək üçün istifadə edir.

Bəs Qadın Kişinin təkcə cinsi ehtiyaclarını ödəyən əşyadır? Belə çıxır ki, bu belədir - bu hekayənin qəhrəmanı üçün qadın Həyat yoldaşı və ya Məşuqə statusundan asılı olmayaraq, sadəcə bir məqsədlə istifadə olunan əşyadır. Birincisi, gündəlik rahatlığı təmin etmək və yalan vədləri ört-basdır etməkdir: “Evlənərdim, amma həyat yoldaşım ağır xəstədir. Onu necə tərk edə bilərəm?” İkincisi, cinsi ehtiyacları təmin etməkdir. Hamısı birlikdə - kişinin öz maraqlarını təmin etmək üçündür. Axı o, yalnız bu yolla özünün “sağ” olduğunu hiss edə bilər.

Bu tamaşanın rejissorunun bu qadının onun QADINI olduğunu iddia etməyə tam haqqı var. Çünki İradə Gözəlovanın bir çox rejissor həmkarlarından fərqli olaraq, səhnə incəsənətində öz mövzusu var. Bu, müasir qadın mövzusudur. Tamaşaçılara, o cümlədən qadınlara müraciət edən rejissor tamaşadan-tamaşaya sadəcə danışmır, öz qəhrəmanlarının – Larisa Oqudalovanın (“Lara Martins. Caz klubu”, Ostrovskinin “Cehizsiz qız” pyesi əsasında) və Qadınların (“Qadınım”) səsi vasitəsilə qışqırır. O, bununla cəmiyyətin diqqətini mühüm problemə cəlb etməyə çalışır. Söhbət “əxlaq normaları”nın sabit formasına çevrilən problemlərdən gedir. Bəli, biz XXI əsrdə yaşayırıq və qadınların kişilərlə bərabər hüquqlara malik olduğunu bilirik. Bütün sahələrdə. Amma sevgidən başqa. Çünki bu sahə də bir növ biznesə çevrilir. Bu isə kiçik alverçilik yanaşmasının olduğu əxlaqsızlığa əsaslanır. Bu zaman qüvvələrin balansı bu prinsip üzərində qurulur: “Sən mənə, mən isə sənə!”

Rejissor öz tamaşaları vasitəsilə söyləyir ki, qadın satıla bilən əşya və ya əmtəə deyil. O insandır. Qadın sevmək və sevilmək istəyir. Söhbət KİŞİ sözünün ilkin mənasını çoxdan itirən kişilərin istifadə etdiyi yalançı vədlərdən, rüşvət kimi nəzərdə tutulan hədiyyələrdən və digər tamamilə cəlbedici olmayan hiylələrdən ibarət əvəzedici surroqatdan deyil, əsl sevgidən gedir.