YEGANƏ və ƏBƏDİ

Müslüm Ma­qo­may­ev dey­ir­di: "Ope­ra par­tiy­a­sı ən ço­xu 40 də­qi­qə da­vam edir. Mən­sə day­an­ma­dan oxu­maq is­təy­i­rəm". Ope­ra­nın çər­çi­və­lə­ri hə­lə sağlığın­da əf­sa­nəyə çe­v­ril­miş bu ifa­çı­nı sı­xır­dı. O, həm ariy­a­lar, həm es­t­ra­da mah­nı­la­rı, həm də ne­opa­li­tan, rus ro­man­s­la­rı ifa edir­di.

Ar­tıq beş il­dir ki, Müslüm Ma­qo­may­ev ara­mız­da yox­dur.

Ma­qo­may­e­vin es­t­ra­da sa­hə­sin­də­ki fəaliyyə­ti ha­q­da çox şey mə­lum­dur: 250 milyo­na­dək in­san onun mah­nı­la­rı­nı bi­lir. Bu ya­xın­lar­da isə Ru­siya te­le­ka­nal­la­rı­nın bi­rin­də nümay­i­şi­nə baş­la­nıl­mış se­ri­a­lın əv­və­lin­də  "Ko­ro­le­va kra­so­tı", "Luç­şiy qo­rod Zem­li", "Svadğ­ba", "Çer­to­vo ko­le­so" mah­nı­la­rı­nı oxuy­an ifa­çı­nın möh­tə­şəm sə­si eşi­di­lir - bu mah­nı­lar hər kə­sə ta­nış­dır.

Bun­dan baş­qa, Ma­qo­may­e­vin şəx­si həy­a­tı da mət­bu­at­da ge­niş işıq­lan­dı­rı­lıb. Onun şəx­si həy­a­tın­da xa­nı­mı, məş­hur ope­ra ifa­çı­sı Ta­ma­ra Sinyav­skaya böyük yer tu­tur. Tə­əssüf ki, es­t­ra­da müğən­ni­si ki­mi qa­zan­dığı şöh­rət, xal­qın onun şəx­si həy­a­tı­na olan ma­rağı, Ma­qo­may­e­vin əsas is­te­da­dı olan ope­ra müğən­ni­si is­te­da­dı­nı kö­l-g­ə­də qoy­ub.

Ma­qo­may­ev İt­ti­faq sə­viyyə­sin­də məş­hur­luğu 1962-ci il­də Krem­lin Sa­rayın­da Azər­baycan incə­sə­nə­ti fe­s­ti­va­lı­nın ye­kun kon­ser­tin­də­ki çı­xı­şın­dan so­nra qa­za­nıb.

M. Ma­qo­may­e­vin ilk so­lo-kon­ser­ti 1963-cü il noy­a­b­rın 10-da Pyotr Çay­kov­ski adı­na Kon­sert za­lın­da ke­çi­ri­lib. Elə hə­min il Ma­qo­may­ev Axun­dov adı­na Azər­baycan Ope­ra və Ba­let Te­a­t­rı­nın so­li­s­ti olub. O, es­t­ra­da səh­nə­sin­də­ki çı­xı­şı­nı da da­vam et­di­rib. 1964-cü il­də döv­lət gənc, is­te­dad­lı Ma­qo­may­e­və Mi­la­nın "La Ska­la" te­a­t­rın­da təcrübə qa­zan­maq im­ka­nı ya­ra­dıb. İfa­çı iki ili­ni ora­da ke­çi­rə­rək ge­ri döndükdən so­nra, So­vet İt­ti­fa­qı­nın böyük şə­hər­lə­rin­də "Qüssə" və "Se­vilya bər­bə­ri" ta­ma­şa­la­rın­da çı­xış et­məyə baş­layıb. Onun tə­rəf­daş­la­rı ara­sın­da mol­do­va­lı so­vet ope­ra ifa­çı­sı ki­mi, ar­tıq o za­man məş­hur olan Ma­riya Bi­e­şu da var idi.

Ma­qo­may­ev Mos­k­va­nın Böyük Te­a­t­rı­nın trup­pa­sı­na üzv ol­maq tək­li­fi­ni qə­bul et­məy­ib. Bu­na sə­bəb ifa­çı­nın özünü ope­ra ta­ma­şa­la­rı çər­çi­və­si­nə sal­maq is­tə­mə­mə­si idi. Çünki o, ar­tıq vax­tı­nın ço­xu­nu es­t­ra­daya həsr edir­di.

Müslüm Ma­qo­may­e­vin o döv­rdə əl­də et­diyi bey­nəl­xalq uğur­lar ara­sın­da 1966 və 1969-cu il­lər­də­ki qa­s­t­rol­la­rı­nı gö­s­tər­mək olar. Hə­min il­lər­də onun Pa­ri­sin məş­hur "Olim­piya" te­a­t­rı­na qa­s­t­rol­la­rı ifa­çıya böyük uğur qa­zan­dı­rıb. "Olim­piya"nın di­rek­to­ru Bryu­no Ko­ka­t­riks Ma­qo­may­e­və bi­ril­lik müqa­vi­lə tək­lif edə­rək, onu bey­nəl­xalq miqyas­lı ul­du­za çe­vi­rəcəy­i­nə söz ver­miş­di. İfa­çı da tək­li­fə ki­fay­ət qə­dər cid­di ya­na­şır­dı. La­kin SSRİ Mə­də­niyyət Na­zir­liyi Ma­qo­may­e­vin bu tək­li­fi qə­bul et­mə­si­nə im­kan ver­mə­di. Qu­rum bu qə­ra­rı­nı Ma­qo­may­e­vin döv­lət kon­ser­t­lə­rin­də iş­ti­rak et­mə­li ol­ma­sı ilə əsas­lan­dır­mış­dı.

1969-cu il­də Kannda Ma­qo­may­e­və nüfuz­lu "Qı­zıl disk" müka­fa­tı tə­q­dim olu­nub. O, bu müka­fa­ta qramma­fon pla­s­tin­ka­la­rı­nın milyon­lar­la ti­raj­la yayıl­ma­sı­na gö­rə lay­iq görülüb. Bir il so­nra ifa­çı Kannda növ­bə­ti də­fə re­kord say­da sa­tış­la tə­k­ra­rən ey­ni müka­fa­tı qa­za­nıb.

"Müslümlə heç kimi müqayisə etmək olmaz" 

Azər­bayca­nın Xalq ar­ti­s­ti, məş­hur ope­ra ifa­çı­sı Xu­ra­man Qa­sı­mo­va "R+" jur­na­lı­na açıq­la­ma­sın­da Müs­lüm Ma­qo­may­ev haq­qın­da çox xoş, sə­mi­mi da­nı­şıb, onun dünya­sı­nı də- y­iş­mə­sin­dən son də­rəcə tə­əssüf his­si ke­çir­diy­i­ni bil­di­rib: "O, əsl ope­ra sə­si­nə ma­lik idi. Onun im­kan­la­rı hə­qi­qə­tən çox ge­niş idi; Ma­qo­may­ev heç bir qüsu­ra yol ver­mə­dən həm ope­ra, həm də es­t­ra­da mah­nı­sı ifa edə bi­lir­di. Onun es­t­ra­daya get­mə­si  ilə ope­ra səh­nə­si çox şey itir­di. Se­çim onun özünə məx­sus idi. Am­ma bu, bir ope­ra ifa­çı­sı ki­mi mə­ni çox məy­us edən mə­qam­dır".

"Ma­qo­may­e­vin səh­nə­də ifa edə bi­ləcəyi çox gö­zəl ob­raz­lar var. Onun gö­zəl ba­ri­ton sə­si­nə uyğun çox par­tiy­a­lar ya­zı­lıb. Ma­qo­may­ev Skar­pi­a­nı (Czep­pe Ver­di­nin "Qüssə" əsə­ri) Fi­qa­ro­nu əla oy­nayırdı", - deyə Xu­ra­man Qa­sı­mo­va xa­tır­layır. - "Tə­əssüf ki, ope­ra səh­nə­sin­də onun­la tə­rəf­daş ola bil­mə­dim. Çünki o za­man mən çox gənc idim. Am­ma so­nra­dan "Qüssə" par­tiy­a­sı­nı ifa et­mi­şəm. Biz bir­lik­də çox qa­s­t­rol­la­ra get­miş, es­t­ra­da tə­rəf­da­şı ol­mu­şuq".

Müslüm Ma­qo­may­e­vi ta­nıy­an bir çox­la­rı ki­mi, Xu­ra­man Qa­sı­mo­va da onu meh­ri­ban, qo­raq­pər­vər in­san ki­mi xa­tır­layır: "Biz çox tez-tez ün­siy­yət­­də olur­duq. Onun çox­lu do­stla­rı var idi. Müslüm Ma­qo­may­ev çox qay­ğı­keş, xey­ir­xah in­san, ey­ni za­man­da, prin­si­pi­al və­tən­daş idi. Də­fə­lər­lə gənc ifa­çı­lar Ma­qo­may­e­və üz tu­ta­raq on­la­rı din­lə­mə­si­ni is­təy­ib­lər, bu­nun üçün hət­ta Mos­k­vaya da yol­la­nıb­lar. Am­ma Ma­qo­may­ev hər də­fə on­la­rı Ba­kıya gön­də­rə­rək dey­ib: "Xu­ra­man və Fi­dan Qa­sı­mo­va­la­rın ya­nı­na ge­din. Si­zin sə­si­ni­zi on­lar düzgün qiy­mət­lən­di­rə bi­lər­lər".

Müslüm bir çox şeyə asan­lıq­la na­il olur­du və bəl­kə də, onun sir­ri bun­da idi. Xu­ra­man Qa­sı­mo­va dey­ir ki, Müslümdə zə­ng­in səs­lə ya­na­şı, tə­k­ra­ro­lun­maz aktyor­luq baca­rığı da olub. Bu yer­də onun po­pulyar, hər za­man ak­tu­al­lığı­nı qo­ruy­ub-sax­lay­an "Se­vilya bər­bə­ri" ariy­a­sı­nın ifa­sı­nı, Ma­qo­may­e­vin səh­nə­də Po­lad Bülbüloğ­lu­­nu və Rə­şid Beh­bu­do­vu necə mükəm­məl pa­ro­diya et­mə­si­ni  xa­tır­la­maq olar.

"O, qı­sa sürən həy­a­tın­da səh­nə­də çox iş gö­rə bil­di. Bu gün in­san üçün 36 il səh­nə fə­a­liyyə­ti elə də uzun ta­rix dey­il. Be­lə ifa­çı­lar mütləq səh­nə­də ol­ma­lı­dır­lar. Çünki on­lar pub­li­ka­nı tər­biyə edir, on­la­rın zöv­qü­nü müəyyən­ləş­di­rir­lər. Axı biz səh­­nə­dən mə­nə­viyyat pay­la­şı­rıq", - deyə X.Qa­sı­mo­va bil­di­rir.

Xu­ra­man xa­nım Müslüm Ma­qo­may­e­vin bən­zə­ri­nin ol­ma­dığı­na əmin­dir: "Doğru­dur, in­di yax­şı sə­sə ma­lik çox say­da gənc ifa­çı­lar var. On­lar oxuy­ur­lar, po­pulyar­la­şır­lar, la­kin heç kə­si Müslümlə müqay­i­sə et­mək ol­maz. İn­di xa­ricə sə­fər­lər et­mək im­ka­nı ge­niş­dir. Am­ma o za­man bu­nu yal­nız Müslüm Ma­qo­may­ev edə bi­lir­di. Çünki heç kəs onun ki­mi oxu­mağı bacar­mır­dı. So­vet il­lə­rin­də xa­ricdə oxuy­an ifa­çı­mız yal­nız o idi".

Biz onu hər za­man xa­tır­layır və qı­sa da ol­sa, onun­la ey­ni döv­rdə ya­şa­dığı­mız üçün fəxr edi­rik. Bu yer­də müğən­ni və bə­s­tə­ka­rın öz söz­lə­ri ya­da düşür: "Bəl­kə də se­vgi və yad­daş elə za­man ma­şı­nı­dır. Bəl­kə ke­ç­miş, in­di­ki dövr və gə­ləcək ara­sın­da­kı mə­sa­fə­ni məhz o yox edir?".

Allah si­zə rəh­mət elə­sin!