
KUKLALAR VADİSİ
Rəssamların "Fusion Doll" II beynəlxalq kukla byennalında kuklalarına verdikləri həyat
Müəllif: Məhərrəm ZEYNAL Bakı
Ekspozisiya zallarına "səyahət"in lap başlanğıcından elə təəssürat yaranır ki, donmuş nağılın sehrli aləminə düşürsən. Kuklalar canlı emosiyalarla gözəl libaslarda ən müxtəlif, maraqlı, konseptual, klassik, art-obyektlərdir; fentezi aləmlərin qəribə kompozisiyalarıdır - obyektlərin reallığının və canlı olmasının bütöv illüziyasıdır. Hərçənd onları obyekt adlandırmağa insanın dili gəlmir: özləri kukla, lakin əsl səmalardan gəlmiş mələklər kimi, incəsənət pəriləri kimidirlər.
Budur, sultanın favoriti, süzgün və cazibədar kurtizanka; yorularaq, zəngin naxışılı balışın üzərində oturub; budur, son dərəcə həqiqi qəmgin baxışlı qız yumşaq ayısını köksünə sıxır; sirli insancıq sizi onunla hava gəmisində səhayət etməyə dəvət edir; nar-qıza baxanda isə insanın ağzı büzüşür, sanki indicə nar dənələrinin minlərlə zərrəsi partladı; budur, saatsaz xeyirxah və xəyalpərəst siması ilə saatın qarşısında dayanıb və sanki əlində əbədiliyi saxlayır... Və bütün sərgidə siz təkcə bir-birini təkrarlayanları deyil, heç bir-birinə oxşayanları belə tapmayacaqsınız. Onların hamısı əl işidir, hamısı unikaldır və özlərində ustadlarının, müəlliflərinin izlərini gəzdirirlər. Eol arfalarının musiqisini xatırladan sehrli melodiya altında, böyük ekranlarda bütün gözəllərin və nağıl personajlarının yenidən qarşımızda müxtəlif rakurslarda "təntənə ilə yerimələri" nümayiş olunur.
Artıq ikinci dəfədir ki, bakılılar və paytaxtın qonaqlarına qeyri-adi mədəniyyət tədbirinə baş çəkmək imkanı təqdim olunur - ikinci beynəlxalq Bakı kukla byennalı. Tədbir təşkilatçıları Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Muzey Mərkəzi, Kukla Art-Qalereyası olub.
Byennal təsadüfən "Fusion" adlandırılmayıb - bu termin bizə cazdan keçib. Bu, özlüyündə eklektikanı, Şərq və Qərb musiqisinin, qədim və müasir alətlərin birləşməsini simvolizə edir və bu ad özləri sanki musiqiyə çevrilən eksponatlara daha çox yaraşırdı. Lakin üslubların bütün bu qarışıqlıqlarında ayrıca müəllifləri səhv salmaq olmaz, çünki onların hər biri özlərinin təkrarolunmaz maneralarında işləyir və özlərinə yaxın olan obrazları təcəssüm etdirirlər.
Byennalda dünyanın 13 ölkəsindən sənətkarlar iştirak edirdilər - Azərbaycan, Rusiya, Ukrayna, Belarus, Gürcüstan, İsrail, Almaniya, Belçika, Qazaxıstan, Çexiya, İtaliya, Latviya və Estoniya.
Azərbaycan üç sənətkarın işi ilə təmsil olunurdu: ölkədə bədii kuklaların əsasını qoyan Elmira Abbaslı, 20 illik stajı olan heykəltəraş və kukla ustadı Tamilla Qurbanova və müasir incəsənət istiqamətində çalışan cütlük - Pərviz Hüseynov və İrina Qundorina.
Elmira Abbaslı: "Bədii kuklalar vasitəsilə biz mənəviyyatın yeni səviyyəsinə keçirik"
Elmira xanım Abbaslının - Azərbaycanda müəllif kuklasının yaradıcısı, ilk növbədə, detallaşdırma və təfsilatlılığı ilə, o cümlədən də hər bir kompozisiyasına verdiyi dərin mənəvi və fəlsəfi mənası ilə heyrətləndirir. Bu da heç təəccüblü deyil, belə ki, müəllif - SSRİ, indi isə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüdür, Rusiya peşəkar rəssamlarının üzvü və Krakov şəhərində folklor kuklalarının ikinci beynəlxalq byennalesinin tunc mükafatçısıdır; eləcə də bir çox beynəlxalq müsabiqələrdə diplomlara layiq görülüb - sevdiyi işinə ömrünün 30 ilini verib. Öz işlərini o, mənəviyyatla dolu Şərq, fəlsəfi əsərlər kimi səciyyələndirir. Lakin eyni zamanda, İçərişəhərdə doğulan və böyüyən Elmira xanım - ölkəmizin təkrarolunmaz koloritlə dolu və bütün mədəni, tarixi, intellektual və mənəvi irsinin inikasının, sanki miniatürdə hər bir kuklanın real insan nümunəsi olduğu Köhnə Bakının on iki obrazının müəllifidir.
Elmira xanım öz kompozisiyalarını həqiqətən klassik tərzdə, özü dediyi kimi, "əsrlik" yaradır. Dorğurdan da, detallaşmadan savayı, onun işləri materiallarının keyfiyyəti ilə səciyyəvidir. Rəssam qaynar plastik üsuldan istifadə edir və materialı hiss etmək, həmçinin əl və plastikin enerjisinin qarşılıqlı əlaqəsini daha yaxşı duymaq üçün hökmən əl ilə işləyir. Onun kuklalarının aşqarları - yüksək keyfiyyətli, ekoloji və təbiidir - pambıq, ağac, təbii saçlar. Kompozisiyalarının bütün detallarını - paltarları, aksessuarları, bəzək əşyalarını, hətta kuklalar üçün altlıq və oturacaqları da Elmira xanım özü hazırlayır, çünki onun sözlərinə görə, hansısa detallar sifarişlə "kənarda" edilərsə, əmək həqiqətən müəllif işi olmaz.
"Mənim ilham mənbəyim - Yaradandır", - deyə o bildirir. Hesab edir ki, bütün obrazlar ona yuxarıdan gəlir, o isə - sadəcə, onların təcəssümü üçün bacarıqlı əllərdir. Rəssamın sözlərinə görə, Azərbaycanın, deyək ki, Yaponiyadan fərqli olaraq kukla ənənəsi yoxdur, odur ki, hər şeyi özü öyrənməli olub. İndi çatdığı səviyyəyə gəlmək üçün səhvlər və sınaqlarla dolu uzun və çətin bir yol keçib, lakin o, nəinki eksponatlarının "tutarlılığını", həm də zəngin daxili aləmini ötürə bilir. Elmira Abbaslının çox işləri həm Heydər Əliyev Mərkəzində, həm muzeylərdə, həm də bu cür işlərə qiymət verən məşhur şəxslərin şəxsi kolleksiyasında artıq çoxdan özlərinə möhkəm "yer tapıb"lar.
Elmira xanımın sözlərinə görə, əsas məqsəd - dünyaya təkcə öz kuklalarını nümayiş etdirmək deyil, həm də onların təmsil etdikləri ölkənin mədəniyyətinin zəngiliniyini göstərməkdir.
Tamilla Qurbanova: "Ruhlanmaq üçün təcrid olunmaq lazımdır"
Tamilla xanım Qurbanovanın işləri ilk baxışdan rahatlığı, yüngüllüyü, incəliyi və bir qədər cilvəliyi - bir sözlə, həqiqi qadın obrazının zəruri atributları ilə diqqəti cəlb edir. Həqiqətən də, onun kuklaları, daha doğrusu, füsunkar, zərif, cazibədar, incələşdirilmiş gəlincikləri - qadında olan ən cəlbedici cövhərlərdir.
Əbəs yerə, sanki yuxunun ağuşundan çıxan və dünyaya açıq və zərif gülüşünü nümayiş etdirən və süzgün gözəli əks etdirən işlərindən birini elə belə də adlandırıb: "Qadınlığın oyanması".
İxtisas üzrə heykəltəraş və dizayner Tamilla xanım üçün 1993-cü il bədii kuklalar üçün yeni dövrün gəlməsidir. "İndi kuklalara maraq çox artıb, əvvəllər biz sadəcə, ruh yüksəkliyi ilə işləməli olurduq", - deyə o, bildirir. Baxmayaraq ki, onun kuklalarının obrazları klassik ənənələrə meyillidirlər, Tamilla xanım razılaşır ki, son vaxtlar müasir incəsənət və hər hansı bir ideyanın ifadəsi olan konseptual kuklalar xüsusi önəm kəsb edirlər.
İdeyalara gəldikdə isə o, deyir ki, istənilən yaradıcılığın mahiyyəti məhz onlardır. Belə ki, bədii kukla incəsənəti son vaxtlar çox inkişaf edib, həm KİV-də, həm internetdə, həm də sərgilərdə ən müxtəlif ideya və konsepsiyaları təcəssüm etdirən çoxlu obrazlara rast gəlmək olar. "Əgər başqalarının yaradıcılığına həddindən çox baxsan və öyrənsən, onda daxilində xaos yaranar. Odur ki, mən ətrafdakılardan, mənim ruhlanmağıma bu və ya digər şəkildə təsir göstərə biləcək yayındırıcı amillərdən təcrid olunmağa çalışıram. Mənim hədəfim - tamamilə həqiqi obrazlar yaratmaqdır", - deyə rəssam bildirir. Tamilla xanımın işlədiyi əsas material - özüdonan plastikdir. Dizayner kimi də kompozisiya və obrazlarının zərgərlik hissəsini özü hazırlayır. Bundan başqa, təcrübə keçərək, tez-tez yeni materiallar və texnikanı sınaqdan keçirir. Baxmayaraq ki, onun yaratdığı hər bir kukla təkrarolunmaz və unikaldır, Tamilla xanım təəssüflə etiraf edir ki, əslində, çox geri qalan surətlər hazırlamaq üçün onun yaratdığı obrazları mənimsəyənlər də olur. Hərçənd, əlbəttə ki, belə surətlər, əsl əsər kimi qiymətli olmayacaq - Tamilla xanımın işləri Heydər Əliyev Fondu, Azərbaycan Teatr Muzeyi, Dövlət Gömrük Komitəsinin muzeyində, ayrıca olaraq YUNESKO prezidentinin kolleksiyasında, Rostropovçinin ailəsinin malikanəsində qorunur.
Bundan başqa, Tamilla xanım - bir çox portret - kuklaların da ustad və müəllifidir. Onun yaratdığı obraz arasında - məşhur siyasətçilər, mədəniyyət, incəsənət xadimləri var. Əsas yerlərdən birini Nəsibə xanım Zeynalovanın portret-kuklası tutur.
İrina Qundorina: "Stimpank - sevimli istiqamətlərdən biridir"
On il çalışan və 2006-cı ildən brend kimi mövcud olan Pərviz Hüseynov - İrina Qundorina cütlüyü, artıq özünü incəsənətin bədii kukla sahəsində tanıdıb. Bu cütlüyü konseptual incəsənətin əsl eksperimentatoru və flaqmanı adlandırmaq olar. Axı onların işləri təkcə kuklalar deyil, bu, nağıl, qeyri-real obrazlar və görünməmiş varlıqlardır və fantastik heyvanlar və qeyri-adi mexanizmlərdir. Hüseynovun sözlərinə görə, həyat yoldaşının sevimli istiqaməti təsadüfən - stimpank deyil (buxar maşınları və hava gəmilərinin yolu ilə sivilizasiyanın alternativ inkişafını nəzərdə tutan istiqamət), fantaziya süjetinin çərçivələrinə "soxulmuş", müxtəlif mexanizmlərdən əcaib detallarla səciyyələnən üslubdur. Eyni zamanda, konseptual incəsənət sahəsində işləyərək, rəssamlar işlərinin materialları və icrasında da yaradıcıdırlar. Papye-maşe, plastik, köhnə saatların lazımsız mexanizmləri, köhnə şüşələr, flakonlar - bütün bu yaradıcı "zibil" onların əllərində təkrarolunmaz incəsənət əsərinə çevrilir, uzun müddət üzərində çəkilən zəhmət isə onlara tamamlanmış görünüş bəxş edir. "Əməyin bölünməsi" tandemində, həmçinin onun effektliyi və nəticəsi də yüksəlir: karkas və əsas obyektləri İrina xanım yaradır, obrazlara tamlıq və əsas ideyanı verən detalların dəqiq əksi isə - ixtisasca memar olan Pərvizin zəhmətidir. Texnikanın özü, daha doğrusu, müxtəlif texnikalardan istifadə kuklanı hansısa ideyanı ifadə edən art-obyektə çevirir.
İrina xanımın sözlərinə görə, bədii kukla incəsənəti bizə, əsasən, Qərbdən gəlib, daha sonra isə çox sayda istedadlı kukla sənətkarlarının olduğu Rusiyaya keçib. Rəssamın fikrincə, istedadın inkişaf etdirilməsi üçün müəllifə kukla sənətkarlarının cəmiyyəti ilə sıx əməkdaşlıq zəruridir: "Rəssam digərləri ilə ünsiyyətdə olmadan, inkişaf edə bilməz. Təklikdə o, öz suyunda "bişir". İndi isə ünsiyyət, təcrübə mübadiləsi, məsləhətlər üçün çox imkanlar, ümumdünya şəbəkəsində çoxlu informasiyalar var. Bütün bunlar rəssamın inkişaf etməsinə imkan verir".
İncəsənətin istənilən növü kimi, bədii kukla incəsənəti özünə qarşı böyük həssaslıq tələb edir. Kuklalar xudbin olur, diqqətsizlik və laqeydliyə dözmür. Bu cür gözəlliyin yaradılması - təkcə böyük zaman tələb edən zəhmətin nəticəsi deyil, həm də sevginin məhsuludur - valideynin övladına, rəssamın əsərinə, Piqmalionun - Qalateyaya sevgisidir.
MƏSLƏHƏT GÖR: