HAMI ÜÇÜN BİR MÖVQE

Av­ro­pa Par­la­men­ti Av­ro­pa meh­ri­ban qon­şu­luq siy­a­sə­ti haq­qın­da qət­na­mə qə­bul edib. Sə­nəd­də bil­di­ri­lir ki, qu­ru­mun "Şərq tə­rəf­daş­lığı" pro­qra­mı­nın iş­ti­rak­çı­sı olan bir döv­lə­tin pro­qra­mın di­g­ər iş­ti­rak­çı­sı­nın əra­zi­si­ni işğ­al et­mə­si "Şərq tə­rəf­daş­lığı"nın fun­da­men­tal prin­sip­lə­ri­nə və məq­səd­lə­ri­nə zid­dir.

Sə­nəd­də Dağlıq Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si­nin BMT Təhlükə­siz­lik Şu­ra­sı­nın qə­bul et­diyi, qət­na­mə­lər və ba­za prin­sip­lə­ri əsa­sın­da həl­li­nin vacib­liyi xüsu­si vu­rğ­u­la­nır. Qət­na­mə­lər isə işğ­al­çı qüvvə­lə­rin Azər­baycan əra­zi­lə­rin­dən dər­hal, qeyd-şərt­siz və ta­ma­mi­lə çı­xa­rıl­ma­sı­nı, Azər­bayca­nın əra­zi bütövlüyünün, su­ve­ren­liy­i­nin və sər­həd­lə­ri­nin to­xu­nul­maz­lığı­nın bər­pa­sı­nı tə­ləb edir.

Ok­s­ford Uni­ver­si­te­ti­nin Siy­a­sət və bey­nəl­xalq müna­si­bət­lər ka­fe­d­ra­sı­nın pro­fes­so­ru Nil Mak­far­leyn­lə söh­bə­ti­mi­zə söz­üg­e­dən qət­na­mə­ni təh­lil et­mək­lə baş­la­dıq.

- Av­ro­pa Par­la­men­ti­nin Dağlıq Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si­nin BMT  TŞ-nin qət­na­mə­lə­ri və va­si­tə­çi öl­kə li­der­lə­ri­nin Ak­vil bəy­a­na­tı əsa­sın­da həl­li­nin vacib­liyi ha­q­da da­nı­şı­lan son qət­na­mə­si­ni necə şərh edər­di­niz?

- Bu sə­nəd­də ye­ni heç nə yox­dur. Av­ro­pa struk­tur­la­rı - Av­ro­pa Par­la­men­ti, Av­ro­pa Ko­mis­siy­a­sı və Şu­ra bu möv­qe­ni ki­fay­ət qə­dər ar­dıcıl şə­kil­də nümay­iş et­di­rir­lər. Bu, Av­ro­pa­nın əra­zi bütövlüyünün qo­run­ma­sı prin­si­pi­nə ümu­mi mey­li­ni gö­s­tə­rir. Biz bu fi­k­ri­mi­zi dəy­iş­sək, Av­ro­pa­da öz müqəd­də­ra­tı­nı həll et­mək id­di­a­sı­na düşəcək çox­lu say­da re­g­i­on və qrup var. Bu qət­na­mə həm də Av­ro­pa­nın BMT TŞ-nin qət­­na­mə­lə­ri­nə də­s­tək ver­diy­i­ni gö­s­tə­rir.

Bu­nun­la ya­na­şı, sə­nəd­də işğ­al­çı öl­kə kon­kret şə­kil­də gö­s­tə­ril­mir. Bun­dan baş­qa, Ak­vil bəy­a­na­tı­na və əsas prin­sip­lə­rə is­ti­nad Av­ro­pa Par­la­men­ti­nin əsa­sən, Qa­ra­bağa ara­lıq sta­tu­su­nun ve­ril­mə­si tək­li­fi­lə ra­zı ol­duğu­nu gö­s­tə­rir.  Bu­ra­da söh­bət re­g­i­on sa­kin­lə­ri­nin və re­pa­t­ri­an­la­rın ira­də­si ilə hüqu­qi əsas­lar­la ye­kun sta­tu­sun müəyyən­ləş­di­ril­mə­si­nə­dək bö­lg­ə­nin təhlükə­siz­liy­i­nə zə­ma­nə­tin ve­ril­mə­sin­dən və oraya sülhmə­ram­lı qüvvə­lə­rin yer­ləş­di­ril­mə­sin­dən də ge­dir. Bu­ra­da müsbət mə­qam Av­ro­pa Par­la­men­ti­nin qə­ra­rı­nın re­al ni­zam­la­ma pro­se­si­nə zə­rər ver­məy­əcəy­i­lə bağlı­dır. Pis ola­nı isə qət­na­mə­nin pro­se­si irə­li apar­maq üçün re­al gücə ma­lik ol­ma­ma­sı­dır. Nə­hay­ət, sə­nəd­də Aİ-nin Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si­lə bağlı sülh pro­se­sin­də üzə­ri­nə da­ha cid­di rol götürmək is­təyi əks olun­mur.

- Er­mə­ni­s­tan xa­rici iş­lər na­zi­ri­nin müa­vi­ni Şa­varş Ko­çaryan isə qət­na­mə­nin for­mu­lu­nun, guya, "Aİ-nin rə­s­mi möv­qey­i­nə, ATƏT-in Minsk Qru­pu həm­sədrlə­ri­nin ya­naş­ma­sı­na zidd ol­duğu­nu, da­nı­şıq­lar pro­se­si­nə zə­rər vur­duğu­nu" bil­di­rib. Fak­t­la­rın adi eti­ra­fı­na bu əsə­bi re­ak­siy­a­nı nə ilə iz­ah edər­di­niz?

- Av­ro­pa Par­la­men­ti­nin qət­na­mə­si­nin cə­nab Ko­çarya­nın re­ak­siy­a­sı­na haqq qa­zan­dır­dığı­nı düşünmü­rəm. Aİ-nin müda­fiə et­diyi əra­zi bütövlüyü və müqəd­də­ra­tı təy­i­net­mə prin­sip­lə­ri ümu­mi prin­sip­lər­dir və Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si­nin həl­li pro­se­sin­də də tət­biq olu­nur. Bu, nə Azər­baycan­pə­rəst, nə də er­mə­ni­pə­rəst möv­qe­dir.

- Er­mə­ni­s­tan Ru­siy­a­nın tə­şəbbüsü olan Gömrük İt­ti­fa­qı­na qo­şul­maq qə­ra­rı­na gə­lib. İt­ti­fa­qın heç bir üzvü ilə ümu­mi  sər­həd­lə­rə ma­lik ol­may­an Er­mə­ni­s­tan bun­dan han­sı di­vi­den­d­lə­ri qa­za­na bi­lər?

- Ya­şay­a­rıq, gö­rə­rik. Cə­nab İva­ni­ş­vi­li­nin bir müddət əv­vəl Gürcüs­ta­nın Gömrük İt­ti­fa­qın­da iş­ti­rak per­spek­tiv­lə­ri­ni nə­zər­dən ke­çi­rəcəy­i­nə da­ir bəy­a­na­tı­nı ya­da sa­lın. Şəx­sən mən düşünürəm ki, bu­ra­da sər­həd mə­sə­lə­si ikinci də­rəcə­li­dir. Ru­siy­a­nın Er­mə­ni­s­ta­na təzyiq et­mək üçün çox­lu rı­çaq­la­rı var (iq­ti­sa­di və hər­bi). Cə­nab Sarqsyan Ru­siya ilə mü­na­­si­bət­lə­ri­ni təhlükə al­tın­da qoy­maq is­tə­mir (ya­xud bu­nu edə bil­mir). Rus­lar onu kon­kret se­çim qar­şı­sın­da qoy­du­lar. Görünür, o da göz­­lə­ni­lən qə­ra­rı ver­mə­li ol­du. Mən bu­ra­da söh­bə­tin han­sı­sa cid­di iq­­ti­sa­di üstünlüklər­dən get­diy­i­ni dü­şünmürəm. Böyük eh­ti­mal­la hö­ku­mət bu­nu stra­te­ji zə­ru­rət ki­mi qə­bul edir.

- İrə­va­nın Gömrük İt­ti­fa­qı­na üzvlük qə­ra­rı Er­mə­ni­s­tan əha­li­si­nin böyük bir his­sə­si­nin na­ra­zı­lığı­na sə­bəb olub. On­lar bu­nu hö­ku­mə­tin Av­ro­paya in­te­q­ra­siy­a­dan im­ti­na­sı ki­mi qə­bul edir. Əha­li­nin bu na­ra­hat­lığı nə qə­dər əsas­lı­dır? Hər hal­da, hö­ku­mət bu düşüncə­nin yan­lış ol­duğu­nu id­dia edir.

- Bə­li, bir qi­sim in­san bu qə­rar­dan  na­ra­zı­dır. Am­ma Er­mə­ni­s­tan­da icti­mai eti­raz­la­rın əhə­miyyə­ti nə za­man olub ki? Av­ro­paya in­te­q­ra­siy­aya gə­lincə, hər şey bu ha­q­da da­nı­şar­kən nə­lə­rin nə­zər­də tu­tul­ma­sı­na bağlı­dır. Er­mə­ni­s­ta­nın heç bir hal­da Aİ-yə üzvlük per­spek­ti­vi yox idi. Be­lə olan tə­q­dir­də, İrə­van nə Aİ ilə As­so­si­a­tiv Sa­ziş im­za­laya, nə də azad tica­rət zo­na­sı ha­q­da ra­zı­laş­ma əl­də edəcək. Azad tica­rət zo­na­sı ha­q­da ra­zı­laş­ma on­la­rın iq­ti­sa­diyya­tı­na cüzi tə­sir gö­s­tə­rə bi­lər­di. İn­di Er­mə­ni­s­tan Av­ro­pa İt­ti­fa­qı ilə siy­a­si əmək­daş­lığı da­vam et­di­rə, bəl­kə də, vi­za re­ji­mi­nin li­be­ral­laş­dı­rıl­ma­sı­na na­il ola bi­lər.

- BMT-də bu ya­xın­lar­da ke­çi­ril­miş sə­s­ver­mə nə­ticə­sin­də Azər­bayca­nı qu­ru­mun Təhlükə­siz­lik Şu­ra­sı­nın qey­ri-da­i­mi üzvü ki­mi iki il müddə­ti­nə Lit­va­nın əvəz­lə-y­əcəyi bəl­li olub. Fi­k­ri­nizcə, bu qu­ru­ma üzvlük, hə­m­çi­nin iki ay da­vam edən sədrlik Azər­bayca­na nə ver­di?

- Üzvlük Azər­baycan üçün imic ba­xı­mın­dan müsbət ol­du.  Am­ma o, Azər­bayca­nın qar­şı­sın­da du­ran kon­kret mə­sə­lə­lə­rin (mə­sə­lən, Qa­ra­bağ prob­le­mi) həl­li­nə cid­di tə­sir gö­s­tər­mə­di. Lit­va­da da be­lə olacaq. Sə­bəb isə Təhlükə­siz­lik Şu­ra­sı­nın iş qa­bi­liyyə­ti­nin ol­ma­ma­sı, qey­ri-da­i­mi üzvlər­dən çox az mə­sə­lə­nin ası­lı ol­ma­sı­dır.