AZƏRBAYCAN KİNOSUNUN OCAĞI

"Bir gün Ras­imə "Siz­in üçün ki­­no nə­dir?" su­a­lı­nı ver­dim. O, bir qə­dər dü­şündü və de­di: "Ta­xi­kar­diya, işe­­miya, in­farkt"". Ras­im Oca­qo­vun xa­ti­rə gecə­si onun filmlə­rin­də çə­kil­miş aktyor­lar­dan bi­ri olan Fə­x­­rəd­din Ma­na­fo­vun bu söz­lə­ri ilə baş­la­dı: "Siz çə­ki­liş mey­da­nın­da sərt, çox sərt, çox tə­ləb­kar, hət­ta dey­ər­dim ki, qəd­dar olur­du­nuz və ilk növ­bə­də, özünüzə qar­şı be­lə olur­du­nuz. Bu gün mən çə­ki­liş mey­­dan­ça­sı­na çıx­dı­q­da dözülməz, çə­tin olur, hər kə­sə yer­siz irad tu­tu­ram. Ən azın­dan, ət­raf­da­kı­la­ra bu cür tə­sir bağış­layı­ram. Am­ma  bu­nun sə­bə­bi­ni bi­li­rəm. Sə­bəb si­zin ölçülə­ri­niz­lə iş­ləyə bil­mə­məy­im­dir".

Fə­x­rəd­din Ma­na­fov Ras­im Oca­qovun həy­at­dan həd­din­dən ar­tıq tez köçməsin­dən həy­əcan və tə­ə­süflə da­nış­dı. Am­ma onun hər sö­zündə həd­siz, əbə­di min­nət­dar­lıq se­zi­lir­di - Ma­na­fov Ocaqov­dan çox şey öy­rə­nib. Am­ma on­dan çox şey öy­rə­nən heç də yal­nız Fə­x­rəd­din Ma­na­fov dey­il­di. Bu bi­zə - onun filmləri­ni iz­lə­miş, o döv­rdə böyü­müş, bu gün də on­la­rın hey­ra­nı olan şəx­slə­rə də aid­dir.

Oca­qov­la söh­bət: "Pul?" 

Noy­a­b­rın 22-də fak­ti­ki ola­raq müa­sir Azər­baycan ki­no­su­nun ba­ni­si olan Ras­im Ocaqovun 80 ya­şı ta­mam olaca­q­dı. Qu­ru­luş­çu ope­ra­to­ru Ocaqov olan və  milli ki­no üçün sı­ç­rayış sayı­lan "Bir Cənub şə­hə­rin­də" fil­mi ta­ma­şa­çı­la­ra  yax­şı ta­nış­dı. Onun kor­rup­siy­a­dan bəhs edən "İs­tin­taq" fil­mi İtti­faq miqya­sın­da qal­ma­qal ya­rat­mış­dı. Am­ma di­g­ər bən­zər filmlər ki­mi, o göz­dən uzaq ye­rə qoy­ul­ma­dı. "Ad günü", sözün əsl mə­na­sın­da, xal­qın fil­mi­nə çe­v­ril­di. Am­ma ey­ni za­man­da o, həm də ağıl­lı filmdir. "Təh­mi­nə" hər kə­sin sev­diyi se­vgi, am­ma ey­ni za­man­da cid­di bir film sayı­lır. "Həm ziy­a­rət, həm tica­rət" isə 90-cı il­lə­rin re­al­lıq­la­rı­nı ən açıq şə­kil­də or­taya qoy­an  ki­no­dur.

Hə­qi­qə­tən, da­hi re­jis­sor olan Ocaqovun yu­bi­leyi günündə  Mə­də­niyyət və Tu­rizm Na­zir­liyi tə­rə­fin­dən "Üns" te­a­t­rın­da xa­ti­rə gecə­si təş­kil olun­muş­du. Gecə­də Oca­qovun filmlə­rin­dən mu­si­qi­lər səs­lən­di­ri­lib, onun ünva­nı­na çox­lu say­da xoş söz­lər dey­i­lib, mər­hum re­­jis­so­run ya­ra­dıcı­lığı­na həsr olun­muş sə­nəd­li film gö­s­tə­ri­lib və onun bir ne­çə müsa­hi­bə­si nümay­iş et­di­ri­lib.

"Bu gün ət­raf­da­kı boz­luq və kom­pro­mis­lə­rin tə­si­ri al­tın­da qor­xu­ram... Qor­xu­ram ki, pe­şə­kar­lığı, mə­su­liyyə­ti  unu­dam. Xa­hiş edi­rəm, Ras­im müəl­lif, mə­nə kö­mək edin, xa­hiş edi­rəm., mə­ni ya­da sa­lın... həm də yal­nız mə­ni yox", - Ma­na­fov çı­xı­şı­nı be­lə da­vam et­di­rib: "Tə­əssüf ki, ya­xın bir in­sa­nın dünya­sı­nı dəy­iş­diyi za­man ona ver­məyə macal tap­ma­dığın çox su­a­lın qal­dığı­nı an­layır­san".

Fə­x­rəd­din Ma­na­fo­vun gecəyə ver­diyi bu ton­dan so­nra təd­bir elə Oca­qov­la di­a­loq for­ma­sın­da da­vam edib. Gör­kəm­li incə­sə­nət xa­dim­lə­ri onun haq­qın­da da­nı­şıb­lar, söh­bə­ti Ocaqov da­vam et­di­rib:

"Ötən il­lər ər­zin­də sə­nin­lə müza­ki­rə et­mək is­tə­diy­i­miz o qə­dər mə­sə­lə yığı­lıb ki... Am­ma sə­nə ver­mək is­tə­diy­im iki su­al var. Ra-s­im, ki­ne­ma­to­qraf­çı­la­rı­mı­zın qo­no­ra­rı ha­q­da nə düşünürsən?" - deyə ak­tri­sa Şə­fi­qə Məm­mə­do­va səh­nə­də çı­xı­şı za­ma­nı su­al edib. "Pul?" - Oca­qov so­ruş­du. - "Bir də­fə biz həm­ka­rım, ope­ra­tor Nə­ri­man­bəy­ov­la bir­lik­də şə­hər­də ki­no­stu­diy­a­nın baş müha­si­bi ilə ras­tlaş­dıq və on­dan bir fil­mə gö­rə qo­no­ra­rın nə za­man ödə­ni­ləcəy­i­ni  so­ruş­duq. Axı film ar­tıq ayya­rım idi ki, təhvil ve­ril­miş­di. On­dan ca­va­bın­da "Nə vaxt ve­rəcəy­ik­sə, on­da" ca­va­bı­nı al­dıq. İna­nın ki, mən bu ca­va­b­dan qə­tiyyən inci­mə­dim. Düşündüm ki, xoş­bəxt ada­mam - se­vim­li işim­lə mə­şğ­u­lam, üstə­lik, bu­na gö­rə mə­nə pul da ödəy­ir­lər".

Da­ha so­nra Oca­qov 90-cı il­lə­rin or­ta­la­rın­da Türkiy­ə­də çək­diyi bir fil­­mi ha­q­da da­nı­şıb: "Türklər­dən bi­ri nə qə­dər qa­zan­dığı­mı so­ruş­du. Su­a­lı ca­vab­lan­dır­ma­q­dan yayın­mağa ça­lış­sam da, əl çək­mə­di. Ay­da cə­mi 40 dol­lar qa­zan­dığı­mı de­mək is­tə­mir­dim. Cid­di gör­kəm ala­raq, ay­da 200 dol­lar qa­zan­dığı­mı söy­lə­dim. Həm­söh­bə­tim son də­rəcə tə­əccüblə­nə­rək on­lar­da tak­si sü­rü­cü­sünün 300 dol­lar qa­zan­dığı­nı de­di. Ona mə­ni - so­vet re­jis­so­ru­nu pu­­lun o qə­dər də ma­raq­lan­dır­ma­dı­ğı­nı iz­ah edə bil­mə­dim".

Oca­qov­la söh­bət: Sen­zu­ra 

"İkinci su­a­lım sen­zu­ra ha­q­da­dır. Ras­im, o cür iş­lə­mək çə­tin idi­mi?" - deyə Şə­fi­qə Məm­mə­do­va ikinci su­a­lı­nı səs­lən­dir­di. Ca­vab: "Bu və ya di­g­ər for­ma­da sen­zu­ra is­tə­ni­lən öl­kə­də var. Sa­dəcə biz­də o, həd­din­dən ar­tıq sərt idi. Bütün xır­da­lıq­la­ra da ili­şir­di­lər. Mə­sə­lən, "Qəh­rə­ma­nı­nız niyə az gülümsə- y­ir?". Am­ma əs­lin­də, bu gün sen­zu­ra­nın ro­lu­nu həd­din­dən ar­tıq şi­şir­dir­lər. İn­di nə is­tə­sən çə­kə bi­lər­sən, sen­zu­ra yox­dur, am­ma yax­şı ye­ni ki­noya da rast gəl­mək çə­tin­dir. Ke­ç­mi­şin ta­nın­mış re­jis­sor­la­rı sen­zu­ra­nın ol­ma­dığı in­di­ki döv­rdə da­ha zə­if filmlər çə­kir­lər".

"Böyük us­tad Ras­im Oca­qov ya­ra­dıcı­lığı­na İta­liya ne­ore­a­liz­mi­nin böyük tə­sir gö­s­tər­diy­i­ni söy­lə­məyi se­vir­di. Bu­nun­la ra­zı­laş­ma­maq mümkün də dey­il. Mən sa­dəcə de­mək is­təy­i­rəm ki, Fran­sa ki­no­avan­qar­dı­nın tə­si­ri­ni də unut­maq ol­maz", - deyə ki­no­tən­qid­çi, Döv­lət Film Fon­du­nun rəh­bə­ri Cə­mil Qu­liy­ev bil­di­rib: "Ras­im Oca­qo­vun filmlə­ri həm sa­də, həm də qə­liz idi. On­lar çox­tə­rə­f­li idi­lər. Məş­hur avan­qard­çı Ep­şteyn dey­ir­di: "Bir ba­xın, yağış­da nə qə­dər qüssə var". Ras­im Oca­qov yağı­şı, də­ni­zin qo­xu­su­nu, şə­hə­ri çək­məyi baca­rır­dı - o, hər şeyi baca­rır­dı".

Ki­no­tən­qid­çi­nin söz­lə­ri­nə gö­rə, Oca­qo­vun ya­ra­dıcı­lığı­na fo­to­qra­fik də­qiq­lik xas idi. "Bu­nun sə­bə­bi onun fo­to­nu də­licə­si­nə se­ç­mə­si idi. Onu Ümu­mit­ti­faq Döv­lət Ki­ne­ma­to­qra­fiya İn­sti­tu­tu­na məhz fo­to­qra­fiya gə­tir­miş­di. O,  fo­to­qra­fiy­aya bu se­vg­i­si­ni öm­rünün so­nu­na­dək qo­ruy­ub-sax­la­dı", - deyə Qu­liy­ev bil­di­rib: "Us­ta­dın ya­ra­dıcı­lığın­da qə­ri­bə at­mo­sfer var idi - on­da səs də, mu­si­qi də, gö­rün­tü də bir-bi­ri­ni ta­mam­layır­dı və böyük hor­mo­niya ya­ra­nır­dı".

C. Qu­liy­e­vin söz­lə­ri­nə gö­rə, Oca­­qo­vun ya­ra­dıcı­lığı üçün iki möv­zu xa­rak­te­rik idi - za­man və əbə­­diyyət:  "Da­hi is­pan bə­s­tə­ka­rı Xo­a­kin Ro­d­ri­qo dey­ir­di: mənim əsər­lə­rim za­man­dan kə­nar­da ya­şayır". Mən dey­ər­dim ki, Oca­qo­vun əsər­lə­ri də za­man­dan kə­nar­da ya­şayır. On­lar ya­şay­acaq... Əbə­di ya­şay­acaq. Bu gün da­hi us­ta­dın ya­ra­dıcı­lığı ha­q­da düşünər­kən ona su­al ver­mək is­təy­i­rəm: "Hör­mət­li Ras­im müəl­lim, filmlə­ri­niz­də nə-y­i­sə dəy­iş­mək is­tər­di­niz­mi?".

Oca­qo­vun ca­va­bı: "Mən heç bir işi­mə gö­rə utan­mı­ram. Nəy­i­sə dəy­iş­mək is­tə­məz­dim. Mə­sə­lə on­da­dır ki, mə­nim filmlə­rim­də  yal­taq­lıq yox­dur. On­lar sen­zu­ra­nın kə­sin vax­tla­rın­da be­lə, ak­tu­al idi".

Oca­qov­la söh­bət: "Nor­mal" 

"O, iş za­ma­nı bi­zi heç za­man tə­ri­f­lə­məz­di. Ras­im sa­dəcə, "Stop, çə­kil­di!" de­dik­də an­layır­dıq ki, dubl yax­şı alı­nıb", - deyə onun se­vim­li aktyor­la­rın­dan ol­muş Hacı İs­mayı­lov çı­xı­şın­da bil­di­rib: "Biz "Necə­dir?" su­a­lı­nı ver­dik­də o, la­qeydcə­si­nə bir ca­va­bı ve­rir­di: "Nor­mal". Onun tə­ri­fi bun­dan iba­rət idi.  Oca­qov film ek­ran­la­ra çıx­dı­q­dan so­nra iş­dən kə­nar­da ki­mi  isə tərif­ləyə  bi­lər­di". Aktyor çı­xı­şı­nı bu söz­lər­lə bi­ti­rib: "Biz onun pe­şə­kar­lığı­nı, işə cid­di ya­naş­ma­sı­nı hər za­man hiss et­mi­şik, ba­şa düşmüşük. Bu gün ar­tıq Ras­im ara­mız­da yox­kən an­layı­ram ki, o bi­zim ki­no­mu­zun əsl ocağı olub".

"Görün, bu­raya nə qə­dər in­san top­la­şıb. Bun­lar Ras­im­lə bu və ya di­g­ər for­ma­da tanış ol­muş incə­sə­nət xa­dim­lə­ri­dir. On­la­rın bu­raya top­laş­ma­la­rı­nın sə­bə­bi Ras­imin yal­nız is­te­dad­lı in­san yox, həm də ina­nıl­maz də­rəcə­də  meh­ri­ban, qo­naq­pər­vər şəxs ol­ma­sı­dır", - deyə ta­nın­mış ya­zı­çı və icti­mai xa­dim,  baş na­zi­ri­nin müa­vi­ni El­çin Əfən­diy­ev "R+" jur­na­lı­na açıq­la­ma­sın­da bil­di­rib: "Məhz bu üzdən onu xa­tır­lay­an, se­vən hər bir kəs bu gün bu­ra­da ol­mağa ça­lı­şıb". Əfən­diy­ev bir qə­dər düşündükdən so­nra əla­və edib: "Bu gün "Ad günü"nün müəl­li­fi­nin ad günüdür. Tə­əssüf ki, sə­bəb­ka­rın özü ad günündə yox­dur".