GENİŞ İMKANLAR

Pre­zi­dent İl­ham Əliy­ev tə­rə­fin­dən Azər­baycan­da in­for­ma­siya-kom­mu­ni­ka­siya tex­no­lo­g­iy­a­la­rı (İKT) ili elan edil­miş 2013-cü ili ümu­­mi­lik­də bu sek­to­run in­ki­şa­fı ba­xı­mın­dan uğur­lu say­maq olar. Əl­də edil­miş nə­ticə­lər 2003-cü il­də qə­bul edil­miş İKT-nin in­ki­şa­fı üzrə Mil­li İn­ki­şaf Stra­te­g­iy­a­sı və müva­fiq döv­lət pro­qram­la­rın­da­kı pri­o­ri­tet­lə­rə na­il olun­ma­sı ilə bağlı­dır. Qar­şıya qo-y­ul­muş hə­də­f­lə­rə ça­tıl­ma­sı üçün yer­­li və re­g­i­o­nal əhə­miyyət­li lay­i­hə­lər həy­a­ta ke­çi­ri­lir.

Azər­bayca­nın ra­bi­tə və in­for­ma­siya tex­no­lo­g­iy­a­la­rı na­zi­ri Əli Ab­ba­sov görülmüş iş­lə­rin nə­ticə­lə­ri və sek­to­run in­ki­şaf per­spek­tiv­lə­ri ha­q­da fi­kir­lə­ri­ni “R+” jur­na­lı­na müsa­hi­bə­sin­də açıq­layıb.

- Azər­baycan­da İKT sek­to­ru­nun in­ki­şa­fı tem­pi­ni necə qiy­mət­lən­di­rir­si­niz? Son il­də bu is­ti­qa­mət­də han­sı nə­ticə­lər əl­də olu­nub?

- Azər­bayca­nın İKT sek­to­ru­na in­ve­s­ti­siya qoy­u­luş­la­rı üçün əl­ve­riş­li şə­ra­it və ge­niş im­kan­lar var. Bu ilin ilk üç rübünün ye­kun­la­rı­na əsa­sən, İKT sek­to­run­da gə­lir­lər 1196,8 mil­yon ma­nat təş­kil edib. Bu, ötən ilin ana­lo­ji dövrü ilə müqay­i­sə­də 10,5% çox­dur. Ya­xın 7 il­də Azər­baycan­da İKT sek­to­ru­nun həcmin­də, təx­mi­nən, dörd­qart ar­tım göz­lə­ni­lir. Qar­şı­ya qoy­u­lan hə­də­f­lə­rə na­il olun­ma­sı üçün görülmə­li olan iş­lər müəyyən­ləş­di­ri­lib və İKT sek­to­run­da göz­lə­ni­lən in­ki­şaf tem­plə­ri ki­fay­ət qə­dər ümid­ve­rici­dir.

Bu il üçün tə­s­diq olu­nan, eləcə də Ra­bi­tə və İn­for­ma­siya Tex­no­lo­g­i­y­a­la­rı Na­zir­liy­i­nin struk­tur böl­mə­lə­ri tə­rə­fin­dən re­al­laş­dı­rı­lan təd­bir­lər pla­nı­na əsa­sən bir sı­ra iş­lər görülüb. On­la­rın ara­sın­da ilk te­le­kom­mu­ni­ka­siya pey­ki­miz olan “Azerspace-1” pey­ki­nin or­bi­tə bu­ra­xıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də iş­lər, İKT-yə Də­s­tək Döv­lət Fon­du­nun, "Yüksək tex­no­lo­g­iy­a­lar par­kı"nın, İn­for­ma­siya Təhlükə­siz­liyi Mər­kə­zi­nin, İnfor­ma­siya Tex­no­lo­g­iy­a­la­rı Uni­ver­si­te­tin fə­a­liyyə­ti­nin təş­ki­li, elek­tron xid­mət­lə­rin sayı­nın ar­tı­rıl­ma­sı, rə­qəm­sal te­le­vi­ziy­a­nın əha­tə da­i­rə­si­nin ge­niş­lən­di­ril­mə­si və s. var.

Bu lay­i­hə­lə­rin re­al­laş­dı­rıl­ma­sı, ey­ni za­man­da döv­lət pro­qra­mı çər­çi­və­sin­də görülən iş­lər nə­ticə­sin­də ya­xın per­spek­tiv­də İKT-nin icti­ma­iyyət ara­sın­da, döv­lət ida­rə­çi­liy­in­də və iq­ti­sa­diyya­tın bütün sa­hə­lə­rin­də tət­bi­qi tə­min olu­nacaq, İKT in­fra­struk­tu­ru və yer­li İT is­teh­sa­lı in­ki­şaf et­di­ri­ləcək, sek­to­run ix­rac po­ten­si­a­lı ar­tı­rı­lacaq. 

- 2013-cü ilin əv­və­li Azər­bayca­nın ilk te­le­kom­mu­ni­ka­siya pey­ki - “Azerspace-1”in or­bi­tə bu­ra­xıl­ma­sı ilə yad­da qal­dı. Azər­baycan üçün ye­ni gə­lir mən­bə­lə­ri­nin əl­də olun­ma­sı neft ka­pi­ta­lı­nın iq­ti­sa­diyya­tın di­g­ər sa­hə­lə­ri­nin in­ki­şa­fı­na yö­nəl­dil­mə­si ba­xı­mın­dan çox vaci­b­dir. Bu ba­xım­dan, söz­üg­e­dən nə­hə­ng lay­i­hə özünü nə də­rəcə­də doğrul­dur?

- “Azerspace”//“Afri­ca­sat-1” pey­­ki­nin or­bi­tə bu­ra­xıl­ma­sı Azər­bayca­nın uğur­lu iq­ti­sa­di və siy­a­si in­ki­şa­fı­nın nə­ticə­sidir və öl­kə­miz üçün ta­ri­xi ha­­di­sə­dir. "Azər­ko­s­mos" ASC-nin mü­tə­xəs­sis­lə­ri tə­rə­fin­dən qu­ru­mun əsas və eh­tiy­at mər­kəz­lə­ri va­si­tə­si­lə ida­rə olu­nan peyk rə­qəm­sal te­le­ra­di­o­y­ayım xid­mət­lə­ri­nin, in­ter­ne­tə çı­xı­şın, in­for­ma­siya ötürülmə­si­nin, VSAT mul­ti­ser­vis şə­bə­kə­lə­ri­nin ya­ra­dıl­ma­sı­nın, hə­m­çi­nin hö­ku­mət ra­bi­tə­si­nin tə­min olun­ma­sı üçün nə­zər­də tu­tu­lub.

Ko­s­mik klu­ba da­xil olan Azər­baycan bu­nun­la re­g­i­on­da­kı li­der­lik möv­qey­i­ni da­ha da güclən­di­rib. Pey­kin or­bi­tə bu­ra­xıl­ma­sı və­tən­daş­la­rın gündə­lik həy­a­tı­na da öz tə­si­ri­ni gö­s­tə­rir. İlk növ­bə­də, bu, və­tən­daş­la­ra da­ha key­fiyyət­li elek­tron xid­mət­lə­rin, sürət­li in­ter­ne­tin və key­fiyyət­li te­le-ra­dio­xid­mət­lə­rin gö­s­tə­ril­mə­si­nə im­kan ya­ra­dır. “Azerspace”//“Afri­ca­sat-1” pey­ki­nin re­sur­sla­rı təhlükə­siz in­for­ma­siya müba­di­lə­si­nə, Ba­kı-Ti­f­lis-Cey­han və ener­ji re­sur­sla­rı­nın Av­ro­paya nəq­li üçün nə­zər­də tu­tul­muş di­g­ər bo­ru kə­mər­lə­ri­nin ida­rə olun­ma­sın­da da is­ti­fa­də edi­ləcək.

Lay­i­hə­nin kom­mer­siya tə­rə­fi­nə gə­lincə, o, ar­tıq gə­lir gə­tir­məyə baş­layıb və pro­qnoz­la­ra gö­rə, bu il gə­li­rin həcmi, təx­mi­nən, 10 milyon dol­lar ol­ma­lı­dır. Ha­zır­da pey­kin re­sur­sla­rı­nın 50%-dən ço­xu re­al­laş­dı­rı­lıb. Onun kö­məy­i­lə, 8-i yer­li ol­maq­la, 60-dək te­le­vi­ziya ka­na­lı yayım­la­nır. Pey­kin re­sur­sla­rın­dan Şi­ma­li Af­ri­ka­nın te­le­kom­mu­ni­ka­siya ope­ra­tor­la­rı da is­ti­fa­də edir. On­lar VSAT xid­­mət­lə­ri­nin gö­s­tə­ril­mə­si­nə, bey­nəl­­xalq qu­rum­la­rın coğra­fi ba­xım­dan ucqar nöq­tə­lər­də olan ofis­lə­rin­də va­hid təhlükə­siz ra­bi­tə in­fra­struk­tu­ru­nun (secure data network) ya­ra­dıl­ma­sı­na da cəlb edi­lib. 

Per­spek­tiv­də ikinci te­le­kom­mu­ni­ka­siya pey­ki - “Azerspace-2”nin or­bi­tə bu­ra­xıl­ma­sı da nə­zər­də tu­tu­lub. Onun or­bi­tə 2018-ci il­də çı­xa­rıl­ma­sı plan­laş­dı­rı­lır. Bu pro­qram üzrə mü­qa­vi­lə im­za­lan­ma mər­hə­lə­sin­də­dir. Ha­zır­da lay­i­hə­nin tex­ni­ki iq­ti­sa­di əsas­lan­dı­rıl­ma­sı, or­bi­tal möv­qe­lə­rin ko­or­di­na­siy­a­sı həy­a­ta ke­çi­ri­lir. Bü­tün bu iş­lər ba­şa çat­dı­q­dan so­nra tə­darük pro­se­dur­la­rı­na baş­la­nı­lacaq. Bun­dan baş­qa, ya­xın­da aşağı­or­bit­li pey­­kin bu­ra­xıl­ma­sı pla­nı da var. Onun hazırlanması üçün ten­der ilin so­­nu­na­dək elan olu­nacaq. Azər­bay­ca­nın peyk ope­ra­to­ru olan "Azər­ko­s­mos" ASC tə­rə­fin­dən həm Azər­bay­can­da, həm də re­g­i­on öl­kə­lə­ri­nin ba­zar­la­rın­da ko­s­mik ra­dar və op­tik tə­s­­vir­lə­rin tət­bi­qi­nə da­ir biz­nes-plan ha­­zır­la­nır. Ha­zır­da ASC uni­ver­sal yer­üstü stan­siy­a­nın ya­ra­dıl­ma­sı üçün iş­lər görür. O, bu re­g­i­o­nun üzə­rin­də uçan di­g­ər pey­k­lər­dən də çə­kil­miş görüntülə­ri qə­bul edəcək. Bu is­ti­qa­mət­də iş­lə­rin ilin so­nu­na­dək ye­kun­laş­dı­rıl­ma­sı nə­zər­də tu­tu­lub.

- Döv­lət qu­rum­la­rı­nın in­for­ma­siy­a­laş­dı­rıl­ma­sı sə­viyyə­si­ni necə qiy­mət­lən­di­rir­si­niz? Bu gün Azər­bayca­nın bir sı­ra döv­lət or­qan­la­rın­da elek­tron xid­mət­lər gö­s­tə­ri­lir. Öl­kə­də "elek­tron hö­ku­mət"ə ke­çi­di da­ha di­na­mik ha­la gə­tir­mək üçün han­sı ad­dım­lar atıl­ma­lı­dır?

- Azər­baycan­da "Elek­tron hö­ku­mət"in for­ma­laş­dı­rıl­ma­sı üçün fə­al iş apa­rı­lır. Bütün mər­kə­zi icra ha­ki­miyyə­ti or­qan­la­rı bu pro­se­sə cəlb olu­nub­lar və ar­tıq uğur­la re­al­laş­dı­rıl­mış lay­i­hə­lər var. "Elek­tron hö­ku­mət"in for­ma­laş­dı­rıl­ma­sın­da əsas məq­səd hö­ku­mət qu­rum­la­rı­nın fə­a­liyyə­tin­də ef­fek­tiv­lik və şəf­fa­f­lığın ar­tı­rıl­ma­sı, əha­li­nin, biz­ne­sin, icti­mai struk­tur­la­rın döv­lət qu­rum­la­rı ilə da­ha asan for­ma­da iş­lə­mə­si­nin tə­min edil­mə­si, on­la­rın döv­lət ida­rə­çi­liyi pro­ses­lə­ri­nə fə­al şə­kil­də cəlb olun­ma­sı­dır.

"Elek­tron hö­ku­mət"in for­ma­laş­dı­rıl­ma­sı, ilk növ­bə­də, bütün döv­lət si­s­­te­mi­nin işin­də ef­fek­tiv­liy­in ar­tı­rıl­ma­sı, la­zı­mi mə­lu­mat­la­rın əl­də olun­ma­sı üçün za­man it­ki­si­nin mi­ni­mu­ma en­di­ril­mə­si, di­g­ər struk­tur­lar­la əmək­­daş­lığın asan­laş­dı­rıl­ma­sı, büro­k­ra­ti-y­a­nın ara­dan qal­dı­rıl­ma­sı, gündə­lik iş­lə­rin həcmi­nin azal­dıl­ma­sı məq­sə­di da­şıyır.

Azər­bayca­nın döv­lət struk­tur­la­rı­nın gö­s­tər­dik­lə­ri elek­tron xid­mət­lə­rin ha­mı­sı "Elek­tron hö­ku­mət" (e-gov.az) por­ta­lın­da cəm­ləş­di­ri­lib. Məq­səd müxtə­lif qu­rum­la­rın ara­la­rın­da elek­tron əla­qə qur­maq­la və­tən­daş­lar­dan tələb olunan sə­nəd­lə­rin sayı­nı azal­tma­q­dır. Por­ta­la elek­tron-rə­qəm­sal im­za, və­tən­daş­la­rın və özəl sa­hib­kar­la­rın i­den­ti­fi­ka­siya mə­lu­mat­la­rı, qey­diyyat mə­lu­mat­la­rı (lo­g­in və pa­rol), hə­m­çi­nin mo­bil au­ten­ti­fi­ka­siya si­s­te­mi va­si­tə­si­lə qo­şul­maq müm­kündür. On­la­rı por­tal­da qey­diyyat­dan ke­ç­mək­lə elek­tron for­ma­da əl­də et­mək olar. Azər­baycan­da noy­a­b­rın 1-nə olan mə­lu­ma­ta gö­rə, ve­ril­miş elek­t­ron-rə­qəm­sal im­za­la­rın sayı 16,4 mi­ni ötüb. Bu, ilin əv­və­lin­də­ki göstəricidən 7 də­fə ar­tı­q­dır.

Por­ta­la 40-dək mər­kə­zi icra ha­ki­miyyə­ti or­qa­nı qo­şu­lub. Ha­zır­da "Elek­tron hö­ku­mət"in in­ki­şa­fı məq­sə­di­lə ye­ni döv­lət pro­qra­mı ha­zır­la­nır. Pro­qram çər­çi­və­sin­də por­ta­la yer­li icra ha­ki­miyyə­ti or­qan­la­rı­nın qo­şul­ma­sı, hə­m­çi­nin on­la­rın elek­tron xid­mət­lər gö­s­tər­mə­si də nə­zər­də tu­tu­lub. Bu gün öl­kə­də tə­s­diq­lən­miş elek­tron xid­mət­lə­rin (426 ədəd) 272-si por­tal­da var. Azər­bayca­nın döv­lət qu­rum­la­rı­nın say­tla­rın­da yer­ləş­di­ril­miş elek­tron xid­mət­lə­rin sayı isə 407-dir.

- Re­s­pub­li­ka­da in­ter­net şə­bə­kə­si­nin in­ki­şa­fı is­ti­qa­mə­tin­də han­sı iş­lər görülür? İn­ter­net ta­ri­f­lə­rin­də növ­bə­ti ucuz­laş­ma göz­lə­ni­lir­mi? 

- Ya­xın za­man­lar­da in­ter­net xid­mət­lə­ri ta­ri­f­lə­rin­də növ­bə­ti ucuz­laş­ma da­l-ğ­a­sı göz­lə­ni­lir. Bu ha­q­da həm özəl, həm də döv­lət in­ter­net xid­mə­ti pro­vay­der­lə­rin­dən tö­v­siy­ə­lər al­mı­şıq. Ha­zır­da ye­kun tək­li­f­lə­rin ha­zır­lan­ma­sı üzə­rin­də ta­mam­la­ma iş­lə­ri apa­rı­lır. Mə­sə­lən, in­ter­net xid­mət­lə­ri gö­s­tə­rən­lər və ra­bi­tə ope­ra­tor­la­rı üçün ka­na­lın ica­rə haq­qı­nın azal­dıl­ma­sı tək­lif olu­nur. Bu, son is­ti­fa­də­çiyə gö­s­tə­ri­lən in­ter­net xid­mət­lə­ri­nin qiy­mə­ti­nin ucuz­laş­ma­sı­na yol aç­ma­lı­dır. Azər­baycan­da in­ter­net ba­za­rı kəmiyyət barye­ri­ni aşıb və in­di o, key­fiyyə­tin yax­şı­laş­dı­rıl­ma­sı­nın as­ta­na­sın­da­dır. Bu­ra­da əsas ma­neə mis ka­bel in­fra­struk­tu­ru­nun üstünlük təş­kil et­mə­si­dir. Bu üstünlük op­tik ra­bi­tə xət­lə­ri­nə ve­ril­mə­li­dir. 

Azər­bayca­nın in­ter­net ba­za­rın­da söh­bət qlo­bal şə­bə­kə­nin da­ha iri­tu­tum­lu re­sur­slar­dan is­ti­fa­də im­kan­la­rı­nın ge­niş­lən­di­ril­mə­sin­dən, yə­ni in­ter­ne­tə qo­şul­ma­da mi­ni­mum sürə­tin ha­zır­kı qiy­mət­lər müqa­bi­lin­də 2-3 Mbit/s dey­il, 10 Mbit/s ol­ma­sın­dan ge­dir.

Bu prob­le­min həl­li Azər­baycan­da ge­niş­zo­laq­lı in­ter­ne­tin in­ki­şa­fı lay­i­hə­si­nin ("Hər evə op­ti­ka") üzə­ri­nə qoy­u­lub. Lay­i­hə Azər­baycan Döv­lət Neft Fon­du­nun ma­liyyə də­s­təy­i­lə 2014-2016-cı il­lər­də həy­a­ta ke­çi­ril­mə­li­dir. Lay­i­hə­nin məq­sə­di ucqar kən­d­lər də da­xil ol­maq­la, bütün öl­kə əra­zi­si­nin sürət­li in­ter­net­lə tə­mi­natıdır. Bu­ra­da söh­bət sürə­ti 10-100 Mbit/s olan in­ter­net­dən, ge­niş­zo­laq­lı in­ter­net is­ti­fa­də­çi­lə­ri­nin sayı­nın 85%-ə çat­dı­rıl­ma­sın­dan ge­dir. Bu, 2017-ci il­də Azər­bayca­nın dünya­nın in­ki­şaf et­miş öl­kə­lə­ri­lə bir sə­viyyəyə yüksəl­mə­si­nə im­kan ve­rəcək.

 - Son za­man­lar mət­bu­at­da və so­si­al şə­bə­kə­lər­də kom­mu­nal xid­mət­lə­rə gö­rə ta­ri­f­lə­rin ar­tı­rı­lacağı­na da­ir fi­kir­lə­rə rast gə­li­nir. Na­zir­liy­i­niz sta­si­o­nar te­le­fon xid­mə­ti­nə gö­rə mö­vcud ta­ri­f­lə­rin sə­viyyə­sin­dən ra­zı­dır, yox­sa bu qiy­mət­lər­də də dəy­i­şik­lik göz­lə­ni­lir?

- Dəy­i­şik­lik mümkündür. Am­ma siz de­diy­i­niz ra­kur­sda yox. Biz Ta­rif Şu­ra­sı­na tək­li­f­lər ha­zır­la­mı­şıq. Ora­da bir sı­ra te­le­kom­mu­ni­ka­siya xid­mət­lə­ri­nə gö­rə ta­ri­f­lə­rin aşağı sa­lın­ma­sı tək­lif olu­nur. Bu­raya te­le­fon ra­bi­tə­si və di­g­ər xid­mət­lər da­xil­dir. Bu iş­də ən vaci­bi ef­fek­tiv­liy­in və təhlükə­siz­liy­in ar­tı­rıl­ma­sı, o cümlə­dən ye­ni xid­­mət­lə­rin işə sa­lın­ma­sı­dır.

Sirr dey­il ki, ope­ra­tor­la­rın şə­bə­kə­lə­rin­də te­le­fon xət­ti ilə səs­li tra­fi­kin həcmi get­dikcə aşağı düşür. Sə­bəb is­ti­fa­də­çi­lə­rin mo­bil ra­bi­təyə üstünlük ver­mə­si, hə­m­çi­nin ge­niş­zo­laq­lı in­ter­ne­tin po­pulyar­laş­ma­sı­dır. Bu sə­bə­b­dən, son za­man­lar "Skype" is­ti­fa­də­çi­lə­ri­nin sayın­da cid­di ar­tım var.

Bu ten­den­siya bir çox öl­kə­lər üçün xa­rak­te­rik­dir. Bu­nun­la ya­na­şı, bey­nəl­xalq və şə­hər­lə­ra­ra­sı səs xid­mət­lə­rin­dən gə­lən gə­lir­lə­rin azal­ma­sı in­ter­net is­ti­fa­də­çi­lə­ri­nin ar­tı­mı ilə kom­pen­sa­siya olu­nur. Bu sa­hə­də in­san­la­ra müxtə­lif mul­ti­me­dia xid­mət­lə­ri gö­s­tə­ri­lir.

Tex­no­lo­g­iya sa­hə­sin­də baş ve­rən tə­kamül ope­ra­tor­la­rı va­dar edir ki, ren­ta­bel­liyi qo­ruy­ub sax­la­maq üçün ye­ni yol­lar ax­tar­sın­lar. Ənə­nə­vi te­le­fon ra­bi­tə­si dövrü so­na ya­xın­laş­ma­q­da­dır. Onu IP pro­to­ko­lu əsas­lı tex­no­lo­g­iy­a­lar əvəz­ləy­ir və bu, müxtə­lif kon­ten­tin əl­də olun­ma­sı üçün ge­niş im­kan­lar açır.

 - Rəh­bər­lik et­diy­i­niz qu­rum tə­rə­findən mo­bil nö­m­rə­lə­rin da­şın­ma­sı xid­mə­ti­nin (MNP) həy­a­ta ke­çi­ril­mə­si üçün han­sı təd­bir­lər görülür?  

- Bu xid­mə­tin ger­çək­ləş­di­ril­mə­si ra­bi­tə ope­ra­tor­la­rı­nın tex­ni­ki ha­zır­lığın­dan ası­lı­dır. Xid­mət Azər­baycan­da fə­a­liyyət gö­s­tə­rən üç mo­bil ope­ra­tor tə­rə­fin­dən ey­ni an­da gö­s­tə­ril­məyə baş­la­ma­lı­dır. On­la­rın mə­sə­lə­ni ən qı­sa za­man­da çö­zəcək­lə­ri­ni göz­ləy­i­rik.

MNP xid­mə­ti­nin tət­bi­qi Azər­bayca­nın mo­bil ra­bi­tə ba­za­rın­da ye­ni rə­qa­bət da­lğ­a­sı ya­ra­dacaq.

Mə­lum ol­duğu ki­mi, nö­m­rə­lə­rin da­şın­ma­sı xid­mə­ti fər­q­li ope­ra­to­ra ke­çən za­man köh­nə nö­m­rə­si­ni qo­ruy­ub sax­la­maq is­təy­ən abo­nen­t­lə­rin axı­nı­nın fə­al­laş­ma­sı­na yol açır. Bu xid­mət rə­qa­bə­ti güclən­di­rir, ope­ra­tor­la­rı abo­nen­t­lə­ri­ni əl­də sax­la­maq məq­­sə­di­lə əla­və təd­bir­lər gör­məyə, ye­ni abo­nen­t­lə­rin cəl­bi üçün da­ha cəl­b­e­dici xid­mət­lər or­taya qoy­mağa məcbur edir.

Ümu­mi­lik­də mo­bil ra­bi­tə­nin Azər­­baycan­da yayıl­ma­sı­nın yüksək sə­viyyə­si­nə rəğmən, ba­zar in­ki­şaf­da, ye­ni məh­sul­lar və xid­mət­lər tək­lif olun­ma­q­da­dır. Ope­ra­tor­lar üçün mə­lu­mat­la­rın ötürülmə­si xid­mə­ti vacib və əhə­miyyət­li gə­lir mən­bəy­i­nə çe­v­ri­lir. Qo­şul­ma­la­rın sayı böyük tem­p­lər­lə ar­tır. HSPA+ və LTE stan­dar­t­­la­rı mo­bil in­ter­ne­tə qo­şul­ma­da əsas tex­no­lo­g­iy­a­lar olacaq. Sə­bəb Wi-Fi ki­mi di­g­ər na­qil­siz qo­şul­ma tex­no­lo­g­iy­a­la­rı­nın əha­tə da­i­rə­si­nin məh­dud­luğu­dur.

Pro­qnoz­la­ra gö­rə, 2017-ci ilin son­la­rı­na Azər­baycan­da mo­bil ope­ra­tor­la­rın abo­nen­t­lə­ri­nin sayı 17,3% ar­tacaq. 2014-cü il­də bu sa­hə­də 5,7%, 2015-ci il­də 4,8, 2016 və 2017-ci il­lər­də isə 2,9%-lik ar­tım pro­qnoz­laş­dı­rı­lır.  2017-ci ilin son­la­rı­na öl­kə­də mo­bil ra­bi­tə abo­nen­t­lə­ri­nin sayı 12 milyon 153,8 min nə­fə­rə ça­tacaq. Be­lə­lik­lə, öl­kə­də mo­bil ra­bi­tə­nin ya­yıl­­ma­sı sə­viyyə­si 110,1%-dən 129,2%-ə yüksə­ləcək.

- Trans­av­ra­siya Su­per İn­for­ma­siya Ma­g­i­s­t­ra­lı (TASIM) lay­i­hə­si­nin re­al­laş­dı­rıl­ma­sı pro­se­si han­sı mər­hə­lə­də­dir?

- Azər­bayca­nın tə­şəbbüsü olan TASIM lay­i­hə­si­nin ti­kin­ti­si bu il BMT Baş As­sam­bley­a­sı tə­rə­fin­dən növ­bə­ti də­fə də­s­tək alıb. Av­ra­siya Ra­­bi­tə Alyan­sı­nın (Eurasian Connec­tivity Alliance - EuraCA) ya­ra­dıl­ma­sı və TASIM ma­g­i­s­t­ra­lı­nın ti­kin­ti­si­nə da­ir qət­na­mə BMT Baş As­sam­bley­a­sı­nın 67-ci ses­siy­a­sı­nın 98-ci ple­nar icla­sın­da qə­bul edi­lib.

EuraCA-nın ya­ra­dıl­ma­sı tək­li­fi lay­i­hə­nin re­g­i­on üçün əhə­miyyə­ti nə­zə­rə alı­na­raq irə­li sürülüb. Bu­ra­da məq­səd həm də ona ma­rağın çə­kil­mə­si, re­g­i­on öl­kə­lə­ri­nin onun re­al­laş­dı­rıl­ma­sı­na siy­a­si də­s­tək ver­mə­si­nə na­il ol­ma­q­dır.

Bu tə­şəbbüs İKT sa­hə­sin­də trans­re­g­i­o­nal əmək­daş­lığın ge­niş­lən­di­ril­mə­si­ni, tə­lə­bat­la­rın ödə­nil­mə­si­ni, bu sek­tor­da­kı prob­lem­lə­rin həl­lin­də hö­ku­mət­lə­rə yar­dım gö­s­tə­ril­mə­si­ni, özəl sek­to­run bu­raya cəl­bi­ni, hə­m­çi­nin bu sa­hə­də təcrübə müba­di­lə­si üçün plat­for­ma­nın ya­ra­dıl­ma­sı­nı nə­zər­də tu­tur.

TASIM lay­i­hə­si Frank­furt­dan Hon­kon­qa­dək əsas tran­zit ra­bi­tə xət­ti­nin ya­ra­dıl­ma­sı­nı nə­zər­də tu­tur. O, ümu­mi­lik­də 20 öl­kə­ni bir­ləş­di­rəcək. Av­ro­pa və Asiy­a­nın nə­hə­ng in­for­ma­siya müba­di­lə­si mər­kəz­lə­ri­ni bir­ləş­di­rəcək şə­bə­kə Azər­baycan, Türki­yə, Gürcüstan, Çin, Qa­za­xı­s­tan əra­zi­sin­dən ke­çə­rək, düz Al­ma­niy­aya qə­dər uza­nacaq. O, Qər­bi Av­ro­pa öl­kə­lə­ri ilə Sa­kit oke­an höv­zə­si ara­sın­da­kı "in­for­ma­siya uçu­ru­mu"nu ara­dan qal­dır­mağa im­kan ve­rəcək. Al­ter­na­tiv şi­mal tran­zit xət­ti isə Ru­siya, Uk­ray­na və Pol­şa əra­zi­si­lə ke­çəcək.

Ha­zır­da TASIM lay­i­hə­si­nə Azər­baycan, Ru­siya, Qa­za­xı­s­tan, Türkiyə və Çin ki­mi öl­kə­lər cəlb olu­nub. Lay­i­hə, həmçinin yox­sul­luq sə­viyyə­si­nin azal­dıl­ma­sına, iq­ti­sa­di in­ki­şa­fa də­s­tək olacaq. Ey­ni za­man­da re­g­i­o­nun in­ki­şa­fın­da lo­ko­mo­tiv ro­lu­nu da oy­naya bi­lər.

Fi­ber-op­tik ka­bel ma­g­i­s­t­ra­lı­nın Xə­zər seq­men­ti­nin çə­ki­li­şi TASIM la­y­i­hə­si­nin əsas his­sə­si­ni təş­kil edir. Mə­lum ol­duğu ki­mi, Qa­za­xı­s­ta­nın ope­ra­to­ru TASIM lay­i­hə­si­nin kon­sor­si­u­mun­da təm­sil olu­nur. Bu sə­bə­b­dən, su­al­tı ka­be­lin çə­kil­mə­si­lə bağlı da­nı­şıq­lar bu öl­kə ilə da­ha in­ten­siv ge­dir.

- Rə­qəm­sal te­le­vi­ziy­aya ke­çid­lə bağlı iş­lər nə yer­də­dir? Ənə­nə­vi si­q­na­lı­nın rə­qəm­sal­la əvəz­lən­mə­si nə vax­ta göz­lə­ni­lir?

- Azər­baycan­da rə­qəm­sal te­le­vi­ziy­a­nın in­ki­şa­fı döv­lə­tin qar­şı­sın­da du­ran pri­o­ri­tet mə­sə­lə­lər­dən­dir. Sə­bəb bu per­spek­tiv­li tex­no­lo­g­iy­a­nın tex­ni­ki-iq­ti­sa­di üstünlüklə­ri­dir. Bu, ilk növ­bə­də, müa­sir te­le­vi­ziya üçün ye­ni key­fiyyət stan­dar­tı­dır. Onun adi ana­loq şə­bə­kə­sin­də əsas fər­qi görün­tülə­rin yüksək key­fiyyə­ti, ka­nal­la­rın çox­luğu və əla­və xid­mət­lər­dən ya­rar­­lan­maq im­kan­la­rı­dır.

Rə­qəm­sal te­le­vi­ziy­a­nın da­ha bir üstünlüyü tez­lik re­sur­sla­rı­na qə­na­ət­lə bağlı­dır. Öl­kə­də tam rə­qəm­sal te­le­vi­ziya yayı­mı­na ke­çil­dik­dən so­nra ha­zır­kı ana­loq yayı­mın­da is­ti­fa­də olu­nan 790-862 MHz tez­lik di­a­pa­zo­nu LTE mo­bil ra­bi­tə stan­dar­tı­nın eh­tiy­ac­la­rı üçün ve­ri­ləcək. Qar­şı­da­kı il­lər­də te­le­vi­ziya sa­hə­sin­də in­ki­şa­fın ak­tu­al mə­sə­lə­lə­rin­dən bi­ri də te­le­vi­ziya şir­kət­lə­ri­nin HD (High Definition) keyfiyyətində proqramlar yayılması ilə bağlı olacaq. GSM ope­ra­tor­la­rı ara­sın­da tez­lik­lə­rin bölüşdürülmə­sin­dən so­nra tez­liy­in yer­də qa­lan his­sə­si (470-690 MHz) HDTV-nin eh­tiy­ac­la­rı­nın ödə­nil­mə­si­nə yö­nəl­di­ləcək.

Rə­qəm­sal te­le­vi­ziy­a­nın son is­teh­lak­çıya yö­nə­lik xid­mət­lər ba­xı­mın­dan üstünlüyünə gə­lincə, bu­ra­da, əl­bət­tə ki, söh­bət im­kan­la­rın ge­niş­lən­di­ril­mə­sin­dən ge­dir. Bu, efir yayı­mı­nın yüksək key­fiyyə­ti­lə ya­na­şı, ge­niş ka­nal se­çi­mi, is­təyə uyğun ka­nal­lar pa­ke­ti­nin for­ma­laş­dı­rıl­ma­sı, Video on Demand (so­rğu ilə vi­deo) xid­mə­tin­dən is­ti­fa­də və sa­ir de­mək­dir.

Öl­kə­də rə­qəm­sal te­le­vi­ziy­aya ke­çi­din 2014-cü il­də tam ola­raq ba­şa çat­dı­rı­lacağı göz­lə­ni­lir. Am­ma bu ilin so­nu­na­dək öl­kə əha­li­si­nin 100%-i rə­qəm­sal te­le­vi­ziya si­qna­lı ilə əha­tə olu­nacaq. Ha­zır­da bu gö­s­tə­rici 98%-dir. Ana­loq si­qna­lın kə­sil­mə­si mər­hə­lə­li şə­kil­də həy­a­ta ke­çi­ri­ləcək. İlk ola­raq, bu, iri şə­hər­lər­də - Ba­kı, Gən­cə, Şir­van, Lən­kə­ran və di­g­ər­lə­rin­də baş ve­rəcək.

Ye­ni yayım stan­dar­tı­na ke­çil­mə­si za­ma­nı əsas mə­sə­lə əha­li­nin bu­na ha­zır­lığı­dır. Hə­lə­lik əha­li­nin ək­sər his­sə­si ana­loq yayı­mı də­s­tək­ləy­ən te­­le­vi­zor­lar­dan is­ti­fa­də edir. Azər­baycan­da əha­li­nin az­tə­mi­nat­lı tə­bə­qə­si­nə gü­zəş­tli şər­t­lər­lə rə­qəm­sal te­le­vi­ziya de­kor­der­lə­ri­nin ve­ril­mə­si pro­qra­mı ha­zır­la­nıb. 

- Yüksək tex­no­lo­g­iy­a­la­ra əsas­la­nan iq­ti­sa­diyya­tın for­ma­laş­dı­rıl­ma­sın­da vacib lay­i­hə­lər­dən bi­ri də "Yüksək Tex­no­lo­g­iy­a­lar Par­kı"nın ti­kil­mə­si­dir. İq­ti­sa­diyya­tın day­a­nıq­lı in­ki­şa­fı, rə­qa­bət qa­bi­liyyə­ti­nin ar­tı­rıl­ma­sın­da onun ro­lu nə­dən iba­rət­dir?

 - Lo­kal İT şir­kət­lə­ri­nin im­kan­la­rı­nın və ümu­mi­lik­də kadr po­ten­si­a­lı­nın güclən­di­ril­mə­si Azər­baycan­da İKT sek­to­ru­nun və ümu­mi­lik­də iq­ti­sa­di in­ki­şa­fın vacib tər­kib his­sə­si­dir. "Azər­baycan-2020: gə­ləcəyə ba­xış" in­ki­şaf kon­sep­siy­a­sı 2020-ci ilə­dək öl­kə­də ÜDM-in həcmi­nin iki də­fə ar­tı­rıl­ma­sı­nı nə­zər­də tu­tur. Bu­nun­la əla­qə­dar ola­raq, iq­ti­sa­diyya­tın hər bir sek­to­ru­nun üzə­ri­nə müəyyən və­zi­fə­lər qoy­u­lub.

Özəl şir­kət­lə­rin po­ten­si­a­lı­nın güclən­di­ril­mə­si­lə ya­na­şı, xa­rici şir­kət­lər­lə bi­rgə əmək­daş­lıq da təş­kil olun­ma­lı­dır. Bu, re­g­i­o­nal ek­pan­siya üçün vacib mə­qam­dır. On­lar­dan bi­ri də "Yüksək Tex­no­lo­g­iy­a­lar Par­kı"nın (Tex­no­park) ya­ra­dıl­ma­sı­dır.

Tex­no­park Pi­ral­la­hı qə­sə­bə­sin­də 50 hek­tar­lıq əra­zi­də ti­ki­ləcək. Ha­zır­da par­kın for­ma­laş­dı­rıl­ma­sı, la­zı­mi in­­fra­struk­tur­la tə­mi­ni, bey­nəl­xalq təcrübə­nin öy­rə­nil­mə­si və di­g­ər təş­ki­la­ti mə­sə­lə­lə­rin həl­li is­ti­qa­mə­tin­də iş­lər apa­rı­lır.

Tex­no­park İKT, te­le­kom­mu­ni­ka­si­ya və ko­s­mik ra­bi­tə sa­hə­sin­də araş­dır­­ma­la­rın apa­rıl­ma­sı, o cümlə­dən ye­ni yüksək tex­no­lo­g­iy­a­la­rın ha­zır­lan­ma­­sı üçün la­zım olan in­fra­struk­tur, mad­­di-tex­ni­ki ba­za və ida­rə­et­mə struk­­tur­la­rı­nın yer­lə­şəcəyi mə­kan olacaq.

Park iq­ti­sa­diyya­tın da­vam­lı in­ki­şa­fın­da, rə­qa­bət qa­bi­liyyə­ti­nin ar­tı­rıl­ma­sın­da da öz ro­lu­nu oy­nay­acaq.

Ya­xın za­man­lar­da Tex­no­park çər­çi­və­sin­də biz­nes in­ku­ba­siya mər­kə­zi­nin ya­ra­dıl­ma­sı üzrə pi­lot lay­i­hə­nin icra­sı­na baş­la­nı­lacaq. Bu mər­kəz startap-lay­i­hə­lə­rin ha­zır­lan­ma­sı pro­se­sin­də il­kin ad­dım olacaq. O, Ba­kı­nın mər­kə­zin­də yer­lə­şəcək. Ək­sər ali mək­təb­lə­rin pay­taxtda yer­ləş­diy­i­ni nə­zə­rə al­saq, bu, çox vaci­b­dir. Ar­tıq in­ku­ba­siya mər­kə­zi üçün yer ay­rı­lıb və onun ya­ra­dıl­ma­sı iş­lə­ri­nin ilin so­nu­na­dək ba­şa çat­dı­rıl­ma­sı nə­zər­də tu­tu­lur.

Ora­da se­mi­nar­lar təş­kil olu­nacaq. Məq­səd se­mi­nar iş­ti­rak­çı­la­rı­nın baca­rıq­la­rı­nın ar­tı­rıl­ma­sı­dır. Star­tap-lay­i­hə­si la­zı­mi in­ki­şaf sə­viyyə­si­nə çat­dıqda növ­bə­ti ad­dım onun "Yüksək Tex­no­lo­g­iy­a­lar Par­kı"na ke­çi­ril­mə­si olacaq.

- Star­tap-lay­i­hə­lə­rin ma­liyyə­ləş­di­ril­mə­si­nə nə za­man baş­la­nı­la­caq? On­la­rın İKT-nin İn­ki­şa­fı Fon­du tə­rə­fin­dən gü­zəş­tli ma­liyyə­ləş­di­ril­mə­si üçün şər­t­lər müəyyən­ləş­di­ri­lib­mi?

- Star­tap­lar üzrə ilk müsa­bi­qə­nin ilin so­nun­da ke­çi­ri­ləcəyi göz­lə­ni­lir. Əsas məq­səd İKT sa­hə­sin­də ən ef­fek­tiv, ən per­spek­tiv­li lay­i­hə­lə­rin se­çil­mə­si­dir. Lay­i­hə­lə­rin ma­liyyə­ləş­di­ril­mə­si­nə isə 2014-cü il­dən baş­la­nıl­ma­sı nə­zər­də tu­tu­lub. Bu­nun üçün ki­çik, or­ta və böyük həcmdə kre­dit­lə­rin ay­rıl­ma­sı, İKT-nin İn­ki­şa­fı Fon­du­nun xət­ti­lə qran­t­la­rın ay­rıl­ma­sı (2014-cü il­də fon­dun xət­ti­lə döv­lət büdcə­sin­dən 5 milyon ma­na­tın ay­rıl­ma­sı nə­zər­də tu­tu­lub) im­kan­la­rı nə­zər­dən ke­çi­ri­lir. İKT lay­i­hə­lə­ri­nin ma­liyyə­ləş­di­ril­mə­si işi­nə sə­la­hiyyət­li ag­en­t­lər ki­mi ban­k­lar və qey­ri-bank kre­dit təş­ki­lat­la­rı da cəlb olu­nacaq.

Ki­çik kre­dit­lə­rin həcmi 10-50 min ma­nat ara­sın­da (3 il müddə­ti­nə), or­ta kre­dit­lə­rin həcmi 50-100 min (5 ilə­dək), böyük kre­dit­lə­rin­ki isə 500 min - 5 milyon ma­nat ara­sın­da (10 ilə­­dək) dəy­i­şə bi­lər. Kre­dit­lə­rin fa­iz də­rəcə­si il­lik 5%-dən çox ol­may­a­caq.

Qran­tın mak­si­mal məb­ləği­sə 300 min ma­nat təş­kil edə bi­lər (36 ay müd­də­ti­nə). Ki­çik həcmli qran­t­lar 10-100 min, or­ta həcmli­lər 100-200 min, böyük həcmli­lər isə 200-300 min ma­nat ola bi­lər.

Döv­lət Fon­du­nun və­sa­i­ti­nin bö­lüş­dürülmə­si si­s­te­mi ki­fay­ət qə­dər şəf­­faf qu­ru­lub. Tə­q­dim olu­nacaq hər bir star­tap-lay­i­hə cid­di ek­s­per­ti­za­dan ke­çi­ri­ləcək. Fon­dun tək­ba­şı­na qə­rar qə­bul et­mək sə­la­hiyyə­ti yox­dur. Qə­rar­lar Müşa­hi­də Şu­ra­sı sə­viyyə­sin­də qə­bul edi­ləcək. Bu, fon­dun fə­a­liyyə­ti­nin şəf­fa­f­lığı ba­xı­mın­dan çox vaci­b­­dir.

Ey­ni za­man­da bu, ən yax­şı lay­i­hə­lə­rin se­çil­mə­si­nə kö­mək edəcək. Fond sa­hib­kar­lığa də­s­tək ver­mək­lə ya­na­şı, həm də star­tap sa­hib­lə­ri­nə la­zı­mi kon­sal­tinq xid­mət­lə­ri də gö­s­tə­rəcək.

Fon­dun fə­a­liyyə­ti­nin vacib mə­qam­la­rın­dan bi­ri də həm re­s­pub­li­ka da­xi­lin­də, həm də öl­kə­dən kə­nar­da in­no­va­siya idey­a­la­rı­nın kom­mer­siy­a­laş­dı­rıl­ma­sı­dır. Fond öl­kəyə xa­rici ka­pi­ta­lın axı­nı­na sti­mul ve­rəcək.