
"OPERAYA MARAQ AZALIB"
Xalq artisti Xuraman Qasımova Azərbaycanda opera sənətinin inkişafı ilə bağlı fikirlərini "R+"la bölüşüb
Müəllif: Turan ŞAKİR Bakı
Hər zaman oxuduğum əsərlərdə elə həyatın özündə də belə bir məqamla rastlaşıram. Deyirlər ki, hər kəs öz peşəsinin insanı olur. Çünki illər boyu insan peşəsi ilə iç-içə yaşayır və xasiyyəti də peşəsi, sənəti kimi olur. Elə müsahibim xalq artisti, professor, "Şöhrət" və "Şərəf" ordenli Xuraman Qasımova da sənətinin verdiyi və daxilindəki kübarlıq, əsilzadəlik, ziyalılıqla məni bir daha valeh etdi. Əslində, söhbət məkanımız Bakı Musiqi Akademiyasının divarları da bu dəfə, bu müsahiblə bir başqa görünürdü.
- Sənət adamları ictimai şəxslərdir, insanlar onları səhnə ilə yanaşı, mətbuatda da tez-tez görməyə alışıblar. Bəs, sizin mətbuatdan uzaq gəzməyinizin səbəbi nədir?
- Əksinə, heç vaxt kütləvi informasiya vasitələrindən kənar gəzməmişəm. Sadəcə, istər mən, istərsə də bacım Fidan xanım gənc yaşlarımızdan, bu sənətdə olduğumuz vaxtlardan özümüzü təqdim etməyə alışmamışıq. Əgər ehtiyac olubsa, bizi verilişlərə dəvət ediblər, müsahibələr aparıblar, beləcə də tamaşaçılar və oxucular da bizi görüb, tanıyıb . Lakin onu açıq deyim ki, bəzən elə efirlər, verilişlər var ki, dəvət etsələr də təklifi qəbul etmirik. İstəyirik ki, jurnalistlər bizə yeni - tərbiyəvi, maarifləndirici, maraqlı mövzular ətrafında söhbətlər üçün müraciət etsinlər və məmnuniyyətlə bu mövzular haqqında danışaq. Əgər konsertlərimizin efirlərdə gec-gec verilməsi ilə bağlı da maraqlansanız, bu sualı bəzi televiziya şirkətlərinin rəhbərlərinə versəniz daha yaxşı olar. Çünki bizim kifayət qədər musiqi materialımız, haqqımızda çəkilən verilişlər olub ki, düşünürəm tamaşaçılar üçün maraqlı olar.
- Müsahibələrinizdən birində demişdiniz ki, ən böyük arzunuz opera ifaçılığı məktəbi və ya mərkəzi yaratmaqdır. Bu yöndə hansısa addımlar atmısınızmı, arzunuzun yaxın illərdə həyata keçməsi nə dərəcədə realdır?
- Əlbəttə, bu istiqamətdə müəyyən addımlar atmışıq. Nizamnamə hazırlayıb, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə, Nazirlər Kabinetinə müraciətlə təqdim etmişik. Amma hələ ki, bir nəticə əldə edə bilməmişik. Uzun illərdir ki, bu məsələ açıq şəkildə qalıb. Bu, təkcə, bizim arzumuz deyildir.
Çox gözəl xatırlayıram ki, bacımla birgə 1994-cü ildən 1997-ci ilə kimi Türkiyədə çalışdıq və orada çox istedadlı tələbələr yetişdirdik. Baxmayaraq ki, Türkiyə bizim üçün bir çox baxımdan yaxın ölkədir, biz Azərbaycan üçün çox darıxırdıq, və ona görə də hər il Bakıda yeni proqramlar əsasında solo konsertlərlə çıxış edərdik. Demək olar ki, həmin konsertlərin əksəriyyətində ulu öndər şəxsən özü və ailə üzvləri iştirak edərdilər və bu, bizi daha da ruhlandırırdı. Belə konsertlərdən birində Heydər Əliyev proqramdan sonra səhnə arxasına gələrək bizi təbrik edərək, dedi ki, sizin Türkiyədəki fəaliyyətiniz haqda yaxşı məlumatım var, böyük işlər görmüsünüz: "Lakin siz mənə burada da çox lazımsınız. Opera sənətində bir boşluq yaranıb. Onun bərpası və inkişafı üçün gənclərin sizə böyük ehtiyacı var. İstəyirəm ki, vətənə dönəsiniz və burda yeni istedadlı ifaçılar yetişdirəsiniz və eyni zamanda öz sənətinizi də davam etdirəsiniz". Beləliklə, 1997-ci ildə həmin ildən ulu öndərin tövsiyəsi ilə Azərbaycana döndük, baxmarayaq ki, həmin dövrdə Türkiyənin cümhurbaşkanı Süleyman Dəmirəl də bizə çox böyük ehtiramla yanaşır və bizə Atatürkün qızları adını vermişdir. Yəni o vaxtda belə düşünülmüşdü ki, biz burada vokal məktəbi yaradacağıq. Amma indi dövr, cəmiyyət, zaman da dəyişib. Tamamilə bazar iqtisadiyyatına keçmişik. Mədəniyyətdə də, siyasətdə də böyük nailiyyətlərimiz var. Amma üstündən 15 ildən artıq keçməsinə baxmayaraq, bizim hələ də sırf vokal sənəti məktəbimiz yoxdur.
- Nə üçün, məhz, ayrıca məktəb olmalıdır? Siz onsuz da dərs deyirsiniz və sənətinizin özü bir məktəbdir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan opera ifaçılığının gələcəyini necə görürsünüz?
Bilirsiniz, vokalçı yetişdirmək bircə kafedra ilə yekunlaşan bir proses deyil. Məsələn, bizim elə abituriyentlərimiz olur ki, istedadına söz ola bilməz, amma ümumi test imtahanlarından kəsildiyi üçün akademiyada təhsil ala bilmir. Amma bizim öz vokal məktəbimiz, akademiyamız olsaydı bu işi tamam başqa struktur üzərində qurardıq. Lakin bizdə belə imkan olmadığına görə, bizim kadrlarımız Azərbaycandan kənarda ödənişli əsaslarla təhsil almağa gedirlər. Məsələn, İtaliyada təhsil alan tələbələrimiz var ki, oraya oxumağa gedəndə onlardan test imtahanı tələb etmirlər. Yalnız qabilliyyət imtahanları verərək qəbul olunurlar. Və ancaq bu istiqamətdə dərs keçirlər.
Bu sənət elə bir sənətdir ki, dörd il bakalavr səviyyəsi yetərli deyil. Bir neçə il bundan öncə solo oxuma fakültəsinin magistraturaya qəbul sayının aşağı salınması da bu işə mənfi təsir göstərdi .Dahi E.Karuzadan yaxşı vokal ifaçısı olmaq üçün nə etmək lazım olduğunu soruşanda o demişdir: "Bunun üçün insan iki həyat yaşamalıdır. Birinci həyatı insan gərək daima öyrənsin, ikinci həyatı isə fəaliyyəti ilə məşğul olsun, yəni oxusun". Bu, o deməkdir ki, yaxşı oxumaq üçün bir həyat belə bəs eləmir. İndi fikir verin öyrənilməsinə bir ömür belə çatmayan bir peşəyə dörd ildə sahib olmaq olarmı?
Mən istəmərəm ki, bizim xalqa kənardan təhsilsiz bir xalq kimi baxsınlar, yanlış qiymətləndirsinlər. Axı, bu xalqın, böyük Üzeyir Hacıbəyovu, Xan Şuşinskisi, Bülbülü, Qara Qarayevi, Fikrət Əmirovu, Rəşid Behbudovu olub. Onların qurduqları məktəb davam etməlidir. Ona görə də buradayıq. Dəfələrlə bir çox dövlətlərdən təkliflər gəlsə də, biz öz vətənimizi tərk etməmişik. Ulu öndərimizin tövsiyəsini nəzərə alaraq çalışırıq ki, öz xalqımızın gənclərinə nələrisə öyrədək. Bəzən bizim haqqımızda deyirlər ki, madam, belə gözəl ifaçıdırlar, niyə xaricdə yox, burada yaşayırlar? İndi onlara demək istəyirəm ki, vətənimizi tərk etməmişik deyə bizi qınamaqmı lazımdır? Bu suala xalqım cavab versin. Axı, yaşamaq məkanını insan özü seçir. Biz harada olmuşuqsa, Vətənimizi düşünmüşük, burada yaşamağı üstün tutmuşuq.
- Bildiyimə görə, ölkəmizi dünya səviyyəsində təmsil edən və xaricdə təhsil verən tələbələriniz də var.
- Bəli, belə tələbələrimiz az de- yil. Qeyd etmək istəyirəm ki, heç vaxt tələbələrimin adı ilə özümə reklam qazanmaq istəməmişəm. İyirmi ildir ki, Bakı Musiqi Akademiyasının solo-oxuma, kafedra müdiri vəzifəsini daşıyıram. İşim böyük məsuliyyət tələb edir. Kafedrada daima mənim yanımda olan yaxın sirdaşım, məsləhətçim, dəstəyim bacım Fidan xanım və dəyərli pedaqoq həmkarlarım çalışır. Bu gün artıq açıq deyə bilərəm ki, bizim elə tələbələrimiz var ki, səsləri çox-çox uzaqlardan Avropa, Rusiya, Türkiyə, İtaliya, Almaniyadan gəlir. Tələbələrimizin əsl uğuru bizim hamımızı çox sevindirir. Onların yaradıcılığı və hər yeni qələbəsi ilə maraqlanırıq. Yaxşı olardı ki, onlar da unutmasınlar ki, ilk növbədə, hansı tədris ocağında təhsil alıblar, kimin məktəbinin davamçılarıdırlar. Bu ocaq dahi Üzeyir bəyin ocağıdır.
Bu gün mən qürurla qeyd edirəm ki, Azərbaycanda təhsil almışam, bu musiqi ocağının məzunuyam və bu günədək yeganə ifaçıyam ki, dünyada ən nüfuzlu Çaykovski adına Beynəlxalq müsabiqənin laureatıyam. Bilirsiniz, bu zamanadək belə bir gənc ifaçı yoxdur ki, həmin qələbəyə nail olsun. Amma mən də Fidan xanım da istəyərik ki,belə tələbələrimiz çox olsun və bunun üçün də onlara əlimizdən gələn köməyi göstərməkdəyik.
- Sənət yolunuz çoxmu əziyyətli olub? Paxıllıqla, qısqanclıqla, maneələrlə çoxmu rastlaşmısınız və bunlar yaradıcı karyeranıza hansısa bir təsiri olubmu?
- Əlbəttə, olub. Elə bir sənətçi yoxdur ki, onun qarşısına belə məqamlar çıxmasın. Bizim gənc yaşlarımızdan davamlı şəkildə gələn uğurlarımız kiminsə xoşuna gəlmədiyi zamanlar olub. O insanlar ki, bizim uğurlarımızı, müvəffəqiyyətlərimizi bəzi paxıl insanlar, mədəniyyət məmurları qəbul edə bilmirdilər, amma müdaxiləyə səlahiyyətləri çatırdı və bunu edirdilər. Lakin biz sənətimizlə məşğul olaraq, onların cavablarını verirdik. Sənətimizlə bağlı mübarizəni sevən insanlarıq.Susmaq qalib olmamaq, məğlub olmaq demək deyil. Şükür Allaha ki, bu gün varam, yaşayıram, öz işimlə məşğulam. Amma əgər mən bu gün səhnədə deyiləmsə, bu o demək deyil ki, mən sənətimi atmışam. Məncə, az görünsək, qiymət daha da artar. Amma bir şeyi də qeyd edim ki, bizi qalmaqallara cəlb etmək istəyənlər də olub. Lakin biz buna heç bir zaman getməmişik. Əgər bu günə kimi sənətimizlə minlərcə pərəstişkar qazanıb, sevilə bilmişiksə, demək, işimizi bu şəkildə davam etməliyik.
- Müasir Azərbaycan bəstəkarları opera yazırlarmı? Yazırlarsa, niyə geniş tanınmır? Onlardan hansılarınısa ifa etmisinizmi?
- Opera əsəri yaratmaq asan iş deyil, çox böyük məsuliyyət, savad, qabilliyət və bacarıq tələb edir. Opera sənəti özü çox mürəkkəb sənətdir. Bəstəkarlıq xüsusi bir vergidir. Onu qeyd edim ki, opera əsəri yaradan insan vokal sənətini də yaxşı bilməlidir. Mən teatra gələndən bizim müasir bəstəkarların operalarında baş rolları ifa etmişəm. Məsələn, Məmməd Quliyev "Aldanmış ulduzlar" operasında Səlma, Cahangir Cahangirovun "Xanəndənin taleyi" operasında Xanım, son dəfə isə 2002-ci ildə Vasif Adıgözəlovun "Natəvan" operasında Xurşidbanu Natəvan rolunu ifa etmişəm. Son zamanlarda opera səhnəmizdə bəstəkar Firəngiz Əlizadənin "İntizar" operası səslənib. Həmin ildən sonra yeni operalar, demək olar ki, yox dərəcəsindədir və bu da o deməkdir ki, bizdə bu sahədə süstlük var. Amma xaricdə yenilər var və ifa olunur. Bizdə yenilər, demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Opera yazmağın çətin olduğunu başa düşürəm, amma acınacaqlısı odur ki, bizdə heç uşaq mahnıları da yazılmır. Məcburiyyətdən uşaqlarımıza da sevgi mahnıları oxutdururuq.
- Nədənsə, kənardan elə görünür ki, sanki, Sovet illərində Azərbaycanda opera sənəti daha populyar idi. Əgər bu, doğrudan da, belədirsə, onda səbəbləri nədir?
- Həqiqətən, belədir. Maraq səviyyəsi aşağı enib. Bu məsələ məni də narahat edir. Lakin məni məcbur etməyin ki, bizim Azərbaycan Opera və Balet Teatrının fəaliyyəti barədə danışım. Mən bu mövzu barədə danışmaq istəmirəm. Çünki bizim səmimi dediklərimizi, fikirlərimizi, bəziləri həmən dəyişir, qəsdən yanlış təqdim edirlər. Amma Avropada mən bu marağın azalmasını müşahidə etmirəm.
- Demək olar ki, Azərbaycanda opera təbliğinin səviyyəsi aşağıdır?
- Son dövrlərdə Azərbaycanda opera ifaçılığı səviyyəsi də qaneedici deyil. Ən əsası da bizdə opera sənətini bilən rejissorlar tamamilə yox səviyyəsindədir. Bu əsas və böyük məsələdir. Son zamanlar yeni tamaşalara da xaricdən rejissorlar dəvət olunur. Onlar isə bizim mədəniyyətimizi yetərincə bilmirlər. Məsələn, rus bəstəkarı Qleyer Şövkət Məmmədova üçün "Şahsənəm" operasını yazanda nəinki Azərbaycanın, eləcə də bütün Şərq dünyasının musiqi tarixini öyrənib araşdırmışdı. İndi, görək, yeni dəvət olunan rejissorlar bizim musiqi tariximizi nə dərəcədə yaxşı tanıyıb, seçə bilirlər? Mən və Fidan xanım xeyli vaxtdır ki, bizim Opera və Balet Teatrına getmirik. Əlbəttə, bunun səbəbi var. Buna baxmayaraq, orada olan bütün yeni yaradıcı proseslərdən xəbərdarıq. Opera bölümündə çalışanların əksəriyyəti kafedramızın yetirmələridir.
- Dünyanın bir çox ölkələrində olmuş sənətkar kimi deyə bilərsinizmi ki, bu gün quruluşuna və ifa səviyyəsinə görə dünya miqyasında sevilən tamaşalarla müqayisə oluna biləcək operamız var?
- Son illər bircə "Leyli və Məcnun"u misal olaraq göstərə bilərəm. Amma bu bizim muğam üslubunda hazırlanmış operamızdır. Ona görə də xaricdə maraqla qarşılanır. Ümumiyyətlə, muğam məktəbi Avropa üçün maraqlıdır. Heydər Əliyev Fondunun və xüsusilə də onun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın muğama olan qayğısı və diqqəti nəticəsində muğam yeni maraqla qarşılanır. Avropa musiqisi üslubunda və bizim quruluşda olan elə bir opera tamaşası olduğunu zənn etmirəm. Ayrı-ayrı ifaçılar, solistlər bilirəm ki, xarici ölkələrdə çıxış edirlər, lakin bütövlükdə burada qurulmuş tamaşa, milli yox, məhz klassik xarici opera tamaşasından söz gedirsə, o səviyyədə inanmıram. Kaş ki, olsun!
- Narkoz altında olanda belə öz sənətini sevmək, onunla yaşamağa çalışmaq üçün necə sənətkar olmaq lazımdır? Gənc sənət adamlarına məsləhətiniz nə olardı?
- Doğrudan da, hər ikimiz belə məqamları yaşamışıq. Xatırlayıram, Amerikada olarkən mən və Fidan xanım əməliyyat keçirmişdik. Hər insanın həyatında belə gözlənilməz hadisələr ola bilər. Lakin maraqlısı odur ki, hər ikimiz ayrılıqda narkoz təsiri altında olarkən oxuyurduq. Həkimlər çox təəccüblənmişdilər və digər tərəfdən isə zövq aldıqlarını söylədilər. Yalnız belə qeyri-adi hallarda bəlli olur ki, həqiqətən, əsl sənətkar dünyaya bir sənətkar olaraq gəlməlidir. Əgər belələri olursa, onları xalq da sevəcək, rəhbərlik də qiymət verəcək və qoruyacaq! Biz həyatımızdan çox məmnunuq, sənətimizə həmişə sadiq olmuşuq. Dünya görmüşük, Azərbaycanın mədəniyyətinin, incəsənətinin yüksək təbliğ edilməsinə çalışmışıq. Bəlkə, ona görə də ölkə rəhbərliyindən uzun illər boyu qayğı və rəğbət görürük. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev zamanında sənətimizi yüksək qiymətləndirib. Bizə qayğı, hörmət göstərib. Prezidentimiz İlham Əliyev və onun xanımı Mehriban Əliyeva da mədəniyyət təmsilçilərinə xüsusi rəğbət bəsləyib, dəstək olurlar. Bu yaxınlarda hər ikimiz "Şərəf" ordeninə layiq görülmüşük. Gənc ifaçılar nəslinə məsləhətim odur ki, öz sənətlərini sevərək inkişafları üzərində çalışsınlar, təhsil alsınlar, zamanlarını boşuna sərf etməsinlər, daha çox sənətlərini düşünsünlər, populyarlıq dalınca qaçmasınlar. Zamanı gələndə zəhmətləri bəhrəsini verəcək.
MƏSLƏHƏT GÖR: