
GERİYƏ ADDIM?
Türkiyəli politoloq və tarixçi, "Rusiya dövlət arxivlərindəki 120 sənəddə erməni məsələsi" kitabının müəllifi Mehmet Perinçekin "R+"a müsahibəsi
Müəllif: Fuad HİLALOV Bakı
- Mətbuatda işğal altında olan Azərbaycan rayonlarının bəzilərindən erməni ordusunun çıxarılması müqabilində Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılmasının mümkünlüyü barədə xəbərlər yayıldı. Ardınca isə Əhməd Davudoğlu İrəvana səfər etdi. Son prosesləri və Türkiyənin Qarabağ probleminin həllindəki rolunu necə dəyərləndirərdiniz? Sizcə, sərhədlərin açılması ehtimalı nə qədərdir?
- Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılması planı Amerika layihəsidir. ABŞ, Ermənistanı Rusiyadan qopararaq Türkiyə vasitəsilə Vaşinqtona bağlamaq istəyir. Bir neçə il əvvəl Türkiyədə ortaya atılan "erməni açılımı" və ardından imzalanan türk-erməni protokollarının əsas səbəbi də bu idi. Ancaq türk xalqının sərt reaksiyası bu açılım və protokolları həyata keçirməyə imkan vermədi. İndi isə çox güman ki, ABŞ-dan gələn yeni bir təpki altında türk hökuməti yenidən bu istiqamətdə hərəkətə keçib. Görünür, Türkiyənin Ermənistan qarşısında daha bir addım geri atmasını istəyirlər. Qarabağ münaqişəsi tam həll olunmamış, Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdən çəkilməmiş, sərhəd açılmamalıdır. Eyni zamanda, Ermənistan "soyqırımı" iddialarından və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarından imtina etmədən belə bir addım atılmamalıdır. Təbii ki, Ermənistanla dialoq inkişaf etdirilməli və dostluq qurulmalıdır. Ancaq bunun üçün İrəvanın Türkiyəyə və Azərbaycana qarşı düşmən siyasətinə son qoyması lazımdır. Həmçinin Ankaranın bu proseslər barədə Bakını müntəzəm məlumatlandırmasının vacib olduğunu düşünürəm. Bu, iki ölkə arasındakı qardaşlıq münasibətlərini daha da möhkəmləndirəcəkdir.
- Siz uzun müddət rus arxivlərində tədqiqatlar apararaq, Birinci Dünya müharibəsi dövründə baş vermiş hadisələr və qondarma erməni soyqırımı haqqında çox də- yərli kitablar yazdınız. Bu tədqiqatların davamını gözləmək olarmı?
- Rusiyanın dövlət arxivləri erməni məsələsi mövzusunda çox zəngindir. Bu səbəbdən ortaya çıxarılması və işlənməsi lazım olan çox sayda sənəd var. Hətta belə deyim, hazırda əlimdə nəşr etdirdiklərim sənədlərdən çox daha çoxu var.
İlk növbədə, Qafqaz çar ordusunun hərbi məhkəmə protokollarını dərc etdirəcəyəm. Rus çar generallarının və zabitlərinin yazdığı yüzlərlə hesabat və çar hərbi məhkəmələrinin yüzlərlə protokol və qərarı göstərir ki, Birinci Dünya müharibəsi zamanı işğal edilən bölgələrdə erməni könüllü birlikləri müsəlman xalqlarına qarşı vəhşi qırğınlar törətmiş və mallarını talan etmişlər. Bu sənədlərə görə, qırğın və talan siyasəti sistemli şəkildə həyata keçirilib. Hətta rus zabitləri belə erməni birliklərinin törətdiyi vəhşilik qarşısında dəhşətə gəliblər. Bir çox erməni zabit və əsgəri, bu səbəbdən hərbi məhkəmələrdə mühakimə olunmuş və edam cəzasına məhkum edilmişdi. Bu qırğınlar və talanların ermənilərin deportasiyasindan əvvəl başlaması da ayrıca əhəmiyyət daşımaqdadır. İndi 800 səhifəyə yaxın sənədi nəşrə hazırlamaqdayam.
- Uydurma soyqırımdan danışarkən unutmaq olmaz ki, rəsmi İrəvan və erməni diasporası bu hadisələrin 2015-ci ilə təsadüf edən 100-cü ildönümü ərəfəsində "soyqırım"ın bütün dünya, əsasən də Türkiyə tərəfindən tanınması üçün əllərindən gələni edəcəklər. Qlobal erməni fəaliyyətlərinin qarşısını almaq üçün Türkiyə nələr edə bilər və hazırda edilənlər, sizcə, kifayətdirmi?
- Bu fəaliyyətlərin iki aspekti var: tarixi və siyasi. Mövzu ətrafınfa tarix çalışmalarını dərinləşdirmək, bunları fərqli dillərdə çap etmək, əks fikirlərlə diskussiya üçün ümumi platformalar yaratmaq lazımdır. Digər tərəfdən, erməni məsələsi tarixdən bu günə qədər Qərb dövlətlərinin əlində Türkiyəyə siyasi təzyiq vasitəsidir. Mövzunun universitetlərdən, tarix institutlarından çox parlamentlərdə müzakirəsi və müvafiq qərarların qəbul edilməsi bunun ən əhəmiyyətli göstəricisidir. Bu səbəbdən, bütün bunlara siyasi bir cavabın da olması lazımdır. Müstəqil və güclü xarici siyasətinizin olmadığı təqdirdə, tarixi həqiqətlər nə qədər sizin tərəfinizdə olursa-olsun, istədiyinizi qəbul etdirə bilməyəcəksiniz. ABŞ-ın təzyiqi ilə başlanan və bərpasına cəhd edilən erməni açılımı, ilk növbədə, Türkiyənin öz xaici siyasət kursunu təhlükəyə atmaqdadır. Ermənistan qarşısında geriyə atılacaq hər bir addım dırnaqarası soyqırımı iddialarını gücləndirəcəkdir.
- Türkiyə hökumət rəsmilərinin ölkənin Gömrük İttifaqına və ya Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına daxil olmaq istəyi ilə bağlı bəyanatlarını necə şərh edərdiniz? Bu, yalnız Qərbə qarşı bir təhdid vasitəsidir, yoxsa Türkiyənin həqiqətən də yuxarıda göstərilən təşkilatlara üzv olması mümkündür?
- Artıq ABŞ-ın məşhur simaları belə iqtisadi güc mərkəzinin Atlantik hövzədən Sakit okeana doğru keçdiyini qəbul etməkdədirlər. Biz hamımız təkqütblü sistemin dağılması, proseslərin Avrasiya istiqamətində getdiyini müşahidə edirik. Bununla yanaşı, "Böyük Orta Şərq" layihəsi çərçivəsində Türkiyənin bölünmə təhlükəsi var. Türkiyənin qərbyönümlü siyasəti onun qonşuları ilə olan münasibətlərinə xələl gətirir. Digər tərəfdən, Avropa İttifaqı nağılı da sona çatmaqdadır. Türkiyənin milli təhlükəsizliyi, ərazi bütövlüyü, iqtisadiyyatı baxımından qonşuları və Avrasiya dövlətləri ilə yaxşı əlaqələr inkişaf etdirməsi vacibdir. Bu səbəblərdən Türkiyədə avrasiyaçılıq ideyası sürətlə inkişaf etməkdədir. Artıq bu meylin qarşısını almaq mümkün deyil. Bunu görən hakim elita prosesin içinə girib onu nəzarət altında saxlamaq və ya sabotaj edə bilmək üçün bəzən belə bəyanatlar verir.
- Siz, Türkiyədə Rusiyanı və rus xarici siyasətini çox yaxından tanı-yan nadir siyasətçilərdən birisiniz. Rusiyanın bölgədəki siyasətini necə təsvir edərdiniz? Regiona təsir uğrunda Qərblə yaşanan mübarizə nə dərəcədə kəskindir və bu mübarizə bölgə ölkələri üçün necə nəticələnə bilər?
- Qorbaçov və Yeltsin dövründə, Rusiya Qərbin qarşısında alçaldıcı bir mövqedə idi. Putinlə birlikdə silkələnib milli maraqlarını qorumaq mövzusunda əhəmiyyətli inkişaf göstərdi. Məhz bu dövrdə Rusiya gücünü topladı. Amma dəqiq mövqe tutmaqdan, bəzi addımları atmaqdan çəkinirdi. 2008-ci il Gürcüstan müharibəsi dönüş nöqtəsi oldu. Qərb ilə barışıq müddəti daha cəsarətli çıxışlarla əvəz olundu. Suriya məsələsindəki mövqe və xarici siyasətdə əldə edilən müvəffəqiyyətlər bu arqumentləri təsdiqləyir.
Bildiyimiz kimi, ABŞ-ın strateji hədəflərindən biri Orta Asiyadır. Məqsəd, oradakı enerji mənbələrini və nəql yollarını nəzarət altına almaqdır. Burada Qafqaz da əhəmiyyətli rol oynayır. ABŞ-ın digər problemi - onların iştirak etmədiyi yeganə zona olan Qara dəniz hövzəsinə girə bilməkdir. Başqa sözlə, ABŞ və Rusiya arasında konsensusu mümkün olma-yan bir mənfəət qarşıdurması var. Vaşinqton öz strateji məqsədlərinə çata bilmək üçün Moskvanın öhdəsindən gəlməlidir. Lakin ABŞ, əhəmiyyətli bir çatışmazlığa malikdir. Ambissiyaları ilə gücü arasında ciddi fərq var. Bundan əlavə, bütün dünyanı nəzarətə alma məqsədi onu əhəmiyyətli güclərlə üzləşdirir. Rusiya, Çin, İran, Türkiyə, Orta Şərq ölkələri, faktiki olaraq bütün Avrasiyanın maraqları ABŞ-la ziddiyyət təşkil edir. ABŞ təhdidi də Avrasiya ölkələrini birlikdə hərəkət etməyə məcbur edir. Belə bir situasiyada Rusiya digər region ölkələri ilə bərabərhüquqlu əlaqələr əsasında əməkdaşlıq qursa, bundan həm özü, həm də region qazanclı çıxacaq.
MƏSLƏHƏT GÖR: