HİNDİSTANIN ƏSAS FƏLSƏFƏSİ

Çox­la­rı üçün Hin­di­s­tan ətir­li çay, mu­si­qi­li tra­g­i­ko­mik filmlər və Kip­lin­qin gö­zəl "Ma­uq­li" nağı­lı ilə yad­da qa­lıb. La­kin bu öl­kə həm də bə­şə­riyyə­tin ya­ran­dığı mə­kan­lar­dan bi­ri ol­maq­la, dünyaya ay­rıca bir mə­də­niyyət bəxş edib.

Bu günün Hin­di­s­ta­nı isə böyük tex­no­lo­ji və el­mi po­ten­si­a­la, nüvə si­la­hı­na ma­lik in­ki­şaf et­miş öl­kə­lər­dən bi­ri­dir. Bu­nun­la ya­na­şı, ay­rı-ay­rı sə­nəd­li kadrlar­dan öl­kə­də çox­lu say­da yox­sul­la­rın və böyük tə­bə­qə­ləş­mə­nin ol­duğu­nu görürük. 1,2 mlrd. in­sa­nın ya­şa­dığı Hin­di­s­tan, əha­li­sinin sayı­na  gö­rə yal­nız Çin­dən ge­ri­də qa­lır.

Hin­d­li­lə­rin özünə­məx­sus həy­at tər­z­lə­ri, öl­kə­nin iq­ti­sa­di po­ten­si­a­lı və Azər­baycan­la müna­si­bət­lə­ri ba­rə­də su­al­la­rı­mı­zı Hin­di­s­ta­nın Azər­baycan­da­kı föv­qə­la­də və sə­la­hiyyət­li sə­fi­ri Vi­nod Ku­mar ca­vab­lan­dı­rıb.

- İki yüz il Böyük Bri­ta­niy­a­nın ta­be­liy­in­də olan və uzun sürən müba­ri­zə­dən so­nra ing­i­lis ağa­lığı­na son qoy­an Hin­di­s­tan­da  1950-ci ilin yan­va­rın 26-da ye­ni Kon­sti­tu­siya qüvvəyə min­di və bu ta­rix Re­s­pub­li­ka günü ki­mi qeyd olu­nur.  Bu ta­rix hin­d­li­lər üçün nə de­mək­dir?

- Müstə­qil­liyə qə­dər Hin­di­s­tan­da in­san­lar siy­a­si, iq­ti­sa­di və baş­qa sa­hə­lər­də ida­rə olu­nur­du­lar. Heç kəs müstə­qil dey­il­di və im­pe­riya tə­rə­fin­dən ida­rə olu­nur­du. Am­ma in­di Hin­di­s­tan de­mo­kra­tik öl­kə­dir. Par­la­men­t­li re­s­pub­li­ka­dır və 1,2 milyard əha­li­si var. Hət­ta in­di kən­d­lər­də, ən ucqar yer­lər­də be­lə seç­ki­lər­də bütün əha­li iş­ti­rak edir. Hin­di­s­tan iq­ti­sa­di cə­hət­dən, xüsu­si­lə də kənd tə­sərrüfa­tı sa­hə­sin­də yüksək sə­viyyə­də in­ki­şaf et­miş öl­kə­lər­dən­dir. Əv­vəl­lər ABŞ-dan, Av­ro­pa­dan kö­mək alan bir öl­kə in­di ar­tıq öz mal­la­rı­nı, mə­sə­lən, düyü, ko­fe, çay ki­mi məh­sul­la­rı­nı xa­ricə ix­rac edir. Hin­di­s­tan di­g­ər sa­hə­lər­də də is­teh­sal­çı ki­mi çox ta­nın­mış öl­kə­dir. Hə­m­çi­nin in­for­ma­siya tex­no­lo­g­iy­a­la­rın­da Hin­di­s­tan dünya öl­kə­lə­ri ara­sın­da qa­baqcıl yer­lər­dən bi­ri­ni tu­tur. İn­di dünya­nın hər han­sı bir in­for­ma­siya tex­no­lo­g­iy­a­la­rı şir­kə­ti­nə get­dik­də ora­da "Hin­di­s­tan bey­ni" ol­duğu­nu gö­rəcək­si­niz. Hin­di­s­ta­nın sə­hiyyə­si göz qa­bağın­da­dır. Siz  ABŞ-da hər han­sı bir xə­s­tə­xa­naya get­sə­niz, ora­da hind hə­kim­lə­ri­nin üstünlük təş­kil et­diy­i­nin şa­hi­di olacaq­sı­nız. Mən də bir cər­rah ola­raq deyə bi­lə­rəm ki, Av­ro­pa­dan, Ame­ri­ka­dan və dünya­nın baş­qa yer­lə­rin­dən Hin­di­s­ta­na  cər­ra­hi əmə­liyyat­lar, müa­licə­lər üçün gə­lir­lər. Hə­m­çi­nin Azər­baycan­dan da gə­lən­lər olur. Hal-ha­zır­da Hin­di­s­tan dünya­da, bey­nəl­xalq əla­qə­lər­də öz sözünü deyə bi­lən, tə­sir edə bi­lən ən güclü öl­kə­lər­dən bi­ri­dir.

- Azər­baycan­la Hin­di­s­tan ara­sın­da bu qə­dər sıx bağlı­lığın ol­ma­sı­nı necə iz­ah edər­di­niz?

- Onu bil­dir­mək is­təy­i­rəm ki, Hin­­­di­s­ta­nın hə­mi­şə Azər­baycan­la əla­qə­si olub. Hət­ta So­vet­lə­rin vax­tın­da və on­dan qa­ba­kı dövrlər­də də bu müna­si­bət­lər  mö­vcud idi. Ba­kı­da­kı "Atə­şg­ah" mə­bə­di də bu­na ba­riz mi­sal­dır. So­vet dövründə biz Mos­k­va va­si­tə­si­lə əla­qə­lər ya­ra­dır­dıq. Am­ma müstə­qil­lik qa­za­nan­dan so­nra ar­tıq bir­ba­şa əla­qə­lər qu­rul­du və bi­zim in­di sıx müna­si­bət­lə­ri­miz var. 2012-ci il­də Azər­baycan­la tica­rət dö­v­riyyə­miz  2 milyard dol­lar ol­du və biz ha­zır­da  Azər­bayca­nın tica­rət tə­rəf­da­şı ki­mi 5-6-cı yer­dəy­ik. Ye­ri gəl­miş­kən, onu de­y­im ki, Azər­bayca­nın ene­rg­e­ti­ka na­zi­ri Na­tiq Əliy­ev Hin­di­s­ta­na sə­fər edəcək və böyük bir sə­rg­i­də iş­ti­rak edəcək. Ke­çən ilin mayın­da  xa­rici iş­lər na­zi­ri El­mar Məm­mədya­rov Hin­di­s­ta­na sə­fər et­miş­di, əd­liyyə və ma­liyyə na­zir­lə­ri­ni­zin, bir söz­lə,  bir çox na­zir­lə­rin Hin­di­s­tan­da görüşü olub. Bi­zim siy­a­si cə­hət­dən də əla­qə­lə­ri­miz yüksək sə­viyyə­də­dir. Hin­di­s­ta­nın ONGC Neft Şir­kə­ti "Azə­ri-Çı­raq-Gü­nəş­li"də pay al­dı və ke­çən il bu­ra­da öz nümay­ən­də­liy­i­ni ya­rat­dı.

- Siz bil­di­rir­si­niz ki, Hin­di­s­tan dünya­da­kı pro­ses­lə­rə tə­sir edə bi­lir. Azər­baycan ta­leyüklü prob­le­mi olan Qa­ra­bağla bağlı hə­mi­şə dost də­s­tə-y­i­nə eh­tiy­ac duy­ur. Bu is­ti­qa­mət­də  kon­kret ola­raq nə­lə­rə, han­sı ha­di­sə­lə­rə tə­sir edə bi­lər?

- Biz ina­nı­rıq ki, hər iki tə­rəf - Er­mə­ni­s­tan və Azər­baycan qar­şı-qar­şıya müza­ki­rə­lər apar­maq­la bu prob­le­mi sülh yo­lu həll edə bi­lər. Çox şa­dıq ki, bu ya­xın­lar­da pre­zi­den­t­lə­rin görüşü ol­du. Biz bu­nu çox yax­şı qar­şı­layı­rıq və ye­nə də on­lar görüşəcək. Hin­di­s­tan hə­mi­şə Azər­bayca­nın əra­zi bir­liy­i­ni, su­ve­ren­liy­i­ni də­s­tək­ləy­ir və bu gün də si­zin ya­nı­nız­dayıq.  Dip­lo­mat­la­rı­mı­zın görüşlə­rin­də, müxtə­lif təd­bir­lər­də iş­ti­rak edən­də biz bun­la­rın də­fə­lər­lə şa­hi­di olu­ruq. BMT-nin təd­bir­lə­rin­də, hər han­sı kon­frans və müza­ki­rə­lər olan­da biz Azər­bayca­nı müda­fiə edi­rik. Gü­man edi­rik ki, bu ya­xın­lar­da Azər­baycan Ümumdünya Tica­rət Təş­ki­la­tı­na qo­şu­lacaq və biz müza­ki­rə­lər apa­racağıq.

- Hin­di­s­ta­nın qə­dim tə­ba­bə­ti var və bu gün hət­ta av­ro­pa­lı­lar, ame­ri­ka­lı­lar da Hin­di­s­tan tib­bi­nə üstünlük ve­rir­lər. Am­ma nə­dən­sə, azər­baycan­lı­lar Hin­di­s­tan­dan çox qon­şu İra­na üz tu­tur­lar. Bu nə ilə bağlı­dır? Qiy­mət­lə, yox­sa baş­qa amil­lər­lə?

- Prob­lem, təkcə, pul­la bağlı de­- y­il. Əsas prob­lem odur ki, in­san­lar Hin­di­s­tan­da olan in­ki­şaf­dan xə­bər­dar de­y­il­lər. Baş­qa bir prob­lem isə Azər­baycan­la Hin­di­s­tan ara­sın­da bir­ba­şa uçu­şun ol­ma­ma­sı­dır. Biz ke­çə­nil­ki hö­ku­mət­lə­ra­ra­sı ko­mis­siy­a­nın icla­sın­da da bu­nu müza­ki­rə et­miş­dik. Baş­qa bir fak­tor da var ki, əv­vəl­lər Hin­di­s­tan­dan Azər­bayca­na dər­man­lar çox gə­ti­ri­lir­di. Am­ma so­nra­lar bə­zi prob­lem­lər ya­şan­dı. Mən Azər­bayca­nın sə­hiyyə na­zi­ri ilə də görüşdüm və ona de­dim ki, bi­zim dər­man­lar Av­ro­pa öl­kə­lə­ri­nə gön­də­ri­lir. Al­ma­niy­a­da 10 il iş­lə­mi­şəm və ora­da şa­hi­di ol­mu­şam ki, Hin­di­s­tan­dan dər­man­la­rı alıb, ye­ni­dən qab­laş­dı­ra­raq di­g­ər öl­kə­lə­rə 4-5 də­fə ba­ha qiy­mə­tə sa­tır­lar. İn­san­lar sa­dəcə elə bi­lir­lər ki, bu Av­ro­pa­dan gəl­miş dər­man­lar­dır. Hə­m­çi­nin  Azər­baycan­dan İra­na ge­diş-gə­liş çox ucuz­dur. Bir də İran Azər­bayca­na da­ha çox ya­xın­dır, in­san­lar İran haq­qın­da da­ha çox bi­lir, nə­in­ki Hin­di­s­tan haq­qın­da. Am­ma si­zə onu dey­im ki, vi­za ve­rən­də görürük ki, im­kan­lı­lar cər­ra­hiyyə əmə­liyyat­la­rı və baş­qa müa­licə­lər üçün da­ha çox Hin­di­s­ta­na ge­dir­lər.  Biz Av­ro­pa ki­mi İra­na da çox­lu dər­man gön­də­ri­rik.

- Pa­ki­s­tan-Hin­di­s­tan müna­si­bət­lə­ri kon­tek­s­tin­də Kəş­mir­lə bağlı mə­sə­lə in­di nə yer­də­dir?

- Bu, ing­i­lis­lə­rin qoy­duğu bir prob­­lem­dir. Ya­ran­ma­sı sə­bə­bi­ni, kö­kü­nü ha­mı bi­lir. Pa­ki­s­tan-Hin­di­s­tan ara­­sın­da da­nı­şıq­lar apa­rı­lır, am­ma prob­­lem on­da­dır ki, ter­ror­çu­lar hər nə yol­la olur­sa-ol­sun pro­se­sə ma­ne ol­mağa ça­lı­şır­lar, nə­ticə­də, da­nı­şıq­la­ra bir­ba­şa tə­sir edir­lər. İn­di əsas məq­sə­di­miz ter­ro­rizmlə müba­ri­zə­dir. Ter­ror­çu­lar gü­nah­sız in­san­la­rı öldürür, gə­lib ki­min­sə ba­şı­na si­lah di­rəy­ir­lər ki, sən bu­nu et­mə­li­sən və baş­qa yo­lun yox­dur. Bi­zim müda­fiə qüvvə­lə­ri­miz də bu­na müda­xi­lə et­mək is­təy­ir, çünki bu prob­lem­lə­ri kə­nar qüvvə­lər süni şə­kil­də ya­ra­dır­lar. 

- Hin­di­s­tan dünya­nın az­say­lı ko­s­­mik döv­lət­lə­rin­dən sayı­lır, öl­kə­niz ko­s­mo­sa bir ne­çə peyk bu­ra­xıb. Bu da elə də az xərc apa­ran pro­ses de-y­il. Hin­di­s­tan­da isə ək­sər in­san­la­rın mad­di və­ziyyə­ti çox pi­s­dir.

- Biz pey­ki gön­dər­mə­miş­dən əv­vəl çox­say­lı müza­ki­rə­lər apar­dıq və be­lə bir su­al var idi ki, bu qə­dər xərc bi­zə la­zım­dır­mı? Am­ma qə­ra­ra gəl­dik ki,  bə­li, la­zım­dır. Çünki həm ka­sıb­lar, həm di­g­ər tə­bə­qə­lər üçün çox xey­ir­li iş­dir.  Biz ar­tıq ha­va haq­qın­da mə­lu­ma­tı da­ha tez və də­qiq öy­rə­nə bi­li­rik. Eləcə də xa­riclə 1 qə­piyə 5-10 də­qi­qə da­nı­şa bi­li­rik. Hin­di­s­tan­da isə 1 milyard te­le­fon is­ti­fa­də­çi­si var. Bu, bi­zim üçün çox böyük in­qi­la­b­dır. 2 ay bun­dan əv­vəl su­na­mi haq­qın­da mə­lu­ma­tı biz 24 sa­at əv­vəl­dən bil­dik və o əra­zi­də ya­şay­an 74  min nə­fə­ri  baş­qa ye­rə köçürə­rək xi­las et­dik. Hə­m­çi­nin bu ba­lıq­çı­la­ra da aid­dir. Biz­də çox­lu göl­lər və çay­lar var. On­lar ha­va haq­qın­da mə­lu­ma­tı al­dı­q­dan so­nra  ba­lıq tu­tub-tut­may­acaq­la­rı­nı müəyyən edir­lər. On­lar üçün də xey­ir­li­dir ki,  boş ye­rə vax­tla­rı get­mir.

- Ma­hat­ma Qan­di Hin­di­s­tan üçün kim­dir?

- Ma­hat­ma Qan­di Hin­di­s­tan mil­­lə­­ti­­nin ata­sı­dır. Ka­lo­niya dövründə o Cə­nu­bi Af­ri­ka­da olub və bur­da ing­i­lis­lə­rin in­san­lar­la rəf­ta­rı­nı görüb. Mən fi­kir­lə­şi­rəm ki, bu, ona müstə­qil­lik üçün müba­ri­zə apar­mağa cə­sa­rət ve­rib. O, si­lah­la müba­ri­zə apar­maq əvə­zi­nə si­lah­sız müba­ri­zə apar­mağı seç­di və öz idey­a­la­rı­nı, fi­kir­lə­ri­ni in­san­la­ra çat­dı­ra bil­di. Və bu yol­la o müstə­qil­lik qa­zan­mış bir in­san­dır. Çox böyük in­san­dır, bi­zim üçün. Hə­m­çi­nin o Hin­di­s­tan­da in­san­la­ra özünün fi­kir­lə­ri­ni, idey­a­la­rı­nı, həy­at tər­zi­ni mək­təb ki­mi ya­rat­dı. Onun Hin­di­s­tan üçün müba­ri­zə­si qon­şu öl­kə­lə­rin də öz döv­lət­lə­ri üçün müba­ri­zə­si­nə gə­ti­rib çı­xar­dı. Nel­son Man­de­la ki­mi Ma­hat­ma Qan­di də bi­zim həy­a­tı­mı­zın li­de­ri­dir, biz onun ar­xa­sınca ge­di­rik. BMT də onun ad gününün bütün dünya­da qeyd olun­ma­sı ilə bağlı qə­rar ve­rib.

- So­nuncu su­a­lım hind fəl­sə­fə­si ilə bağlı­dır. Bu fəl­sə­fə dünya üçün nə vaxt tam açı­lacaq? Və in­san­la­rın bu fəl­sə­fə­ni bil­mə­si on­lar üçün ye­ni dünya aça bi­lər?

- Hin­di­s­tan qə­dim döv­rdən, hət­ta mən dey­ər­dim ki, ya­ra­dı­lış­dan bu gü­nə ki­mi ru­ha­ni döv­lət ki­mi ta­nı­nır. Hin­di­s­tan­da, təkcə, bir din dey­il, is­lam, xri­s­ti­an­lıq, atə­ş­pə­rəst­lik və baş­qa din­lər mö­vcud­dur. Hin­di­s­tan­da əsas sə­nin han­sı di­nə si­tay­iş et­məy­in de- y­il. Hin­d­li­lər hər din­dən ən yax­şı cə­hət­lə­ri alır və bu­nu öz həy­at­la­rın­da tət­biq edir­lər. Hin­di­s­ta­nın əsas fəl­sə­fə­si də sülh üzə­rin­də qu­rul­ma­sı­dır. Bu in­san­la­ra xoş­bəx­tlik gə­ti­rir. Hin­di­s­tan­da elə in­san­lar var ki, bütün günü bir-iki ki­çik şi­rin çö­rək ye­mək­lə do­la­nır, am­ma on­lar çox xoş­bəxtdir­lər. Bu xoş­­bəx­tlik də on­la­ra sə­a­dət gə­ti­rir. Dünya­nın bütün öl­kə­lə­rin­də be­lə­dir ki, hər han­sı öl­kə di­g­ə­ri­ni işğ­al edib və bu­nun nə­ticə­sin­də di­ni­ni də  qə­bul et­di­rib. Am­ma Hin­di­s­tan elə­dir ki, bur­da bütün din­lər­dən olan nümay­ən­də­lər var. Mən si­zə yo­qa­nı mi­sal çə­kim. Yo­qa Hin­di­s­tan­da ya­ra­nıb və bütün dünyaya yayı­lıb. Mən özüm də hər gün yo­qa ilə mə­şğ­u­lam. Yo­qa in­sa­na ra­hat­lıq, xoş­bəx­tlik gə­ti­rir. İn­san bu­nu et­dikcə özünü xoş­bəxt hiss edir və sağlam olur, xə­s­tə ol­mur. Ye­nə də qeyd edi­rəm ki, in­san­lar hər din­dən olan müsbət cə­hət­lə­ri götürüb öz hə-y­at­­la­rı­na tət­biq edir­lər. Necə ki, Bib­li­y­a­da dey­i­lir ki, qon­şu­nu özün ki­mi sev. Hin­di­s­tan­da isə dey­ir­lər ki, özünü mə­nim ki­mi sev. Sə­nin mən­dən heç bir fər­qin yox­dur. Al­lah da müxtə­lif şey­lər­də özünü gö­s­tə­rə bi­lər. Biz də Al­la­hın su­rə­tin­dəy­ik və Al­la­ha be­lə si­tay­iş edi­rik.