PEŞƏKAR AKTYOR HƏYATDA AKTYORLUQ EDƏNLƏRƏ QARŞI

Onun­la söh­bə­tim­dən so­n­ra an­la­dım ki, il­lər­lə, uşaq­lığım­dan səh­nə­də xan, hüquqşünas, hə­kim ki­mi gördüyüm hə­min in­san həy­at­da da ya­rat­dığı ob­raz­lar­da­kı ki­mi qürur­lu, mərd, əda­lət­li şəx­siyyət­dir. Pe­şə­si­nin əsl sa­hi­bi, Xalq ar­ti­s­ti Nu­rəd­din Meh­di­xan­lı te­atr və həy­at haq­qın­da fi­kir­lə­ri­ni bi­zim­lə bölüşdü. 

- Te­at­rda­kı və­ziyyət haq­qın­da nə deyə bi­lər­si­niz? Niyə son vax­tlar ha­mı te­at­rdan gi­ley­li­dir?

- Mə­nə elə gə­lir ki, gi­ley edən şəx­slər ya öz­lə­ri­nə baş­qa bir mə­şğ­u­liyyət ta­pa bil­mir­lər, ya da te­a­t­ra hücum edi­lə­si və müda­fiə qa­bi­liyyə­ti ol­may­an bir sa­hə ki­mi ba­xır­lar. Ya­xud da ki te­a­t­rın özündən və da­xi­lin­də ge­dən pro­ses­lər­dən xə­bər­lə­ri yox­dur. Ən qə­ri­bə­si də odur ki, te­atr haq­qın­da il­lər­lə te­at­rda ol­may­an in­san­lar da­nış­mağa baş­layıb­lar. Bu­nun­la on­lar guya öz eli­tar­lı­lıq­la­rı­nı, hər sa­hə­ni bil­dik­lə­ri­ni nüma-y­iş et­dir­mək is­təy­ir­lər. Mən be­lə dey­ə­rəm ki, "te­atr ölüb" dey­ən in­san­lar öz­lə­ri çox­dan ölüblər, sa­dəcə, öz­lə­rin­dən xə­bər­lə­ri yox­dur.

Hə­min in­san­la­ra  məs­lə­hə­tim o olar­dı ki, ən azın­dan, gə­lib bi­zim ta­ma­şa za­lı­mı­za bax­sın­lar və şa­hi­di ol­sun­lar ki, te­atr var, yox­sa yox. Düzdür, bütün te­atrlar və bu te­atrlar­da qoy­u­lan ta­ma­şa­lar şe­devr dey­il, am­ma on­la­rın ara­sın­da yüksək sə­nət nümu­nə­lə­ri olan ta­ma­şa­lar da var.

- Kon­kret mi­sal­lar var­mı?

- Əg­ər sırf ola­raq Aka­de­mik Mil­li Dram Te­a­rı haq­qın­da da­nı­şı­rıq­sa, bu­ra­da mil­li, klas­sik və dünya dra­ma­tur­q­la­rı­nın əsər­lə­ri­ni bu te­a­t­rın re­per­tu­a­rın­da gö­rə bi­lər­si­niz. Bun­dan baş­qa, Azər­baycan Aka­de­mik Mil­li Dram Te­a­t­rı 140 il­lik ta­ri­xin­də öl­kə xa­ricin­də bircə də­nə də ol­sun fə­x­ri fər­man al­ma­mış­dı. Am­ma 2011-2012-ci il­lər­də "Xəca­lət" ta­ma­şa­sı ilə bey­nəl­xalq müsa­bi­qə­lər­də üç müka­fat al­dıq. Bi­rinci "Ən yüksək aktyor­luq us­ta­lığı­na gö­rə", ikinci "Ən yax­şı ta­ma­şa" no­mi­na­siy­a­sın­da Ser­biya fe­s­ti­va­lın­da, üçüncü isə Mol­do­va­da "Qı­zıl gözlü mə­lək" müka­fa­tı.

Bu­nun haq­qın­da isə te­a­t­rı qa­ra­la-y­an hə­min in­san­lar bircə kəl­mə də yaz­ma­dı­lar. Çünki bu nüfuz ar­tı­rar­dı. Bun­dan əla­və bu ya­xın­lar­da Türkiyə ki­no şir­kə­ti ilə bi­rgə Qa­ra­bağ möv­zu­sun­da film çə­kil­di, han­sı ki, mən ora­da hər­bi his­sə­nin ko­man­di­ri ro­lu­nu can­lan­dı­rır­dım. Bu fil­min tə­q­di­ma­tı ol­du. Bu ha­q­da da yaz­ma­dı­lar.

- Niyə si­zə, adə­tən, "xan", "hü­quqşünas", "hə­kim" ki­mi nü­fuz­lu rol­lar ve­ri­lir? Bəl­kə bu, si­zin xa­rak­te­ri­niz­lə bağlı olan mə­qam­dır?

- Re­jis­sor aktyor­da han­sı fi­kir­lə­ri gö­rə bi­lir­sə, o xa­rak­te­ri kim ya­ra­da bi­lər­sə, ki­min "ma­te­ri­a­lı" ona uyğun­dur­sa, on­dan da is­ti­fa­də edəcək. Mən­cə, elə mən də elə hə­min aktyor­lar­da­nam ki, mə­ni se­çən re­jis­sor­lar heç vaxt peş­man ol­mayıb­lar. Ən azın­dan mən ça­lış­mı­şam ki, peş­man ol­ma­sın­lar. Dü­şü­nürəm ki, ki­fay­ət qə­dər uğur­lu alı­nıb.

- Bəs o ob­raz­la­rı, rol­la­rı ifa edər­kən heç ürəy­i­niz­dən ke­çib­mi ki, gə­rək elə hüquqşünas olay­dım?

- Əs­lin­də, ob­raz­la­rım­da elə­si ol­mayıb ki, dey­im, kaş ki, bu pe­şə­nin sa­hi­bi olay­dım. Am­ma həy­at­da ən böyük ar­zum hərbçi ol­maq idi. Qi­s­mət isə elə gə­tir­di ki, yo­lum bu sa­həyə is­ti­qa­mət­lən­di. Tə­bii ki, həy­at­da hüquqşünas, hə­kim və baş­qa sa­hə­lə­rin adam­la­rı olan do­stla­rım var, han­sı ki, be­lə rol­la­rı ifa edən­də on­la­ra ba­xı­ram, müşa­hi­də­lər apa­rı­ram və on­la­rın xa­rak­te­rin­dən, da­v­ra­nı­şın­dan ob­raz­la­rı ya­rat­ma­q­da is­ti­fa­də edi­rəm.

- Rol­la­rı­nı ifa et­diy­i­niz qəh­rə­man­lar haq­sız­lıq­la müba­ri­zə apa­ran şəx­slər­dir. Bəs özünüz necə, həy­at­da əg­ər haq­sız­lıq var­sa, haq­qın bər­qə­ra­rı üçün nə­lər edir­si­niz? 

- Əs­lin­də, həy­a­tı­mın da­ha çə­tin, ağrı­lı ke­ç­mə­si­nin sə­bəb­lə­rin­dən bi­ri də ya­la­nı, sax­ta­kar­lığı, əda­lət­siz­liyi gö­rən­də ona ra­hat, sa­kit ba­xa bil­mə­məy­im­dir. Elə bir çox prob­lem­lə­ri­min ya­ran­ma­sın­da, ça­ta bi­ləcəy­im şey­lə­rə çat­ma­mağım­da da bu xa­rak­te­ri­min ro­lu ol­duğu­nu bi­li­rəm. Mən mak­si­ma­list ada­mam. Ya­lan­çı və riy­a­­kar in­san­lar­dan zəh­ləm ge­dir. Xo­şum gə­lən in­sa­na on­dan xo­şum gəl­diy­i­ni bil­dir­diy­im ki­mi, xo­şu­ma gəl­məy­ə­nə də sa­lam ver­mi­rəm, onun ol­duğu yer­də ol­mu­ram. Kim­liy­in­dən ası­lı ol­may­a­raq da kim­sə haq­sız­lıq edir­sə, ona ca­va­bım özünü göz­lət­mir. İs­tər hə­min in­san ranqca mən­dən yu­xa­rı ol­sun, ya mə­nim­lə bə­ra­bər ol­sun. Həy­at­da yal­nız si­ma­sız in­san­lar tam ra­hat ya­şaya bi­lər­lər. Ha­mı­nın xo­şu­na gə­lən in­san­lar da si­ma­sız in­san­lar­dı. Əg­ər bir in­san ha­mıy­la yax­şı ol­mağı baca­rır­sa, de­mək, o in­san xa­rak­ter­siz in­san­dır və ən təhlükə­li adam­lar da elə on­lar­dır. Çünki in­sa­nın düşmə­ni də olar, do­stu da. Bu, xa­rak­ter­dən irə­­li gə­lən bir şey­dir. İn­sa­nın ət­ra­fın­da baş ve­rən ha­di­sə­lə­rə ade­k­vat müna­si­bə­ti ol­ma­lı­dır - ya haq­lı­nın ya­nın­da ola­caq­­san, ya da haq­sı­zın. Bu da bir ya­naş­ma tər­zi­dir.

- Bəs ya­rat­dığı­nız ob­raz­la­rın lent ya­zı­la­rı­na ba­xır­sı­nız­mı? Olub­mu ki, ba­xa­sı­nız və səh­vlə­ri­ni­zi gö­rə­si­niz?

- Düzünü de­səm, özümə bax­mağı heç xoş­la­mı­ram. Na­dir hal­lar­da ba­xa­ram. O da han­sı­sa fil­min tə­q­di­ma­tı olar­sa, do­stlar­la bi­rgə seyr edə­rəm. Bi­li­rəm, elə aktyor­lar var ki, öz lent ya­zı­la­rı­na bax­mağı xoş­layır­lar.

- Sizcə,  bu nə­dən irə­li gə­lir? Bəl­kə səh­vlə­ri­niz­lə üz-üzə gəl­mək­dən çə­ki­nir­si­niz?

- Həy­at­da in­sa­na öz səh­vlə­ri­ni tə­k­­­rar-tə­k­rar ya­şa­maq ağır gəl­diyi ki­mi, gördüyü iş­də də o səh­vlə­ri gö­rən­də çə­tin olur. Düşünürəm ki, bir də­fə gördünsə, bəs edər. Nəyi et­mək ol­maz­sa, onu bir da­ha et­mir­sən. Çünki in­san ancaq səh­vlə­ri­ni müşa­hi­də et­mək­lə ya­şaya bil­məz, o səh­vlə­ri düzəl­tmək də la­zım­dır. Bəl­kə də da­ha böyük səh­vlə­ri et­mə­mək üçün.

- Aktyor ki­mi han­sı qəh­rə­ma­nı­nı­zın ha­lı­na acı­mı­sı­nız?

- Ən son Əli Əmir­li­nin "Ha­sa­rın o tayın­da" əsə­ri əsa­sın­da ha­zır­lan­mış ta­ma­şa­da oy­na­mı­şam. Bu ta­ma­şa­nın premye­ra­sı da ötən ay olub. Ora­da hə­kim ro­lu­nu oy­nayı­ram. Bu hə­kim özü də ate­ist olur, Al­la­hı qə­bul et­mir. Am­ma bu­na bax­may­a­raq, onun həy­at yol­da­şı hicab­lı, na­ma­zı­nı vax­tlı-vax­tın­da qı­lan, oruc tu­tan bir xa­nım olur. Ata bütün günü əmə­liyyat­lar­da, ana isə iba­dət­xa­na­lar­da gününü ke­çi­rir. On­la­rın bir qız­la­rı olur. Za­man­la bir də görürlər ki, qız­la­rı bəd­bəxt olub. So­nra hə­kim özü də bu dər­də döz­məy­ə­rək xər­çə­ng xə­s­tə­si olur. Bax, bircə onun ha­lı­na acıyı­ram. Am­ma bu vax­ta ki­mi ha­lı­na acı­dığım elə bir qəh­rə­ma­nım ol­mayıb. Düşünürəm ki, Azər­baycan­da da bu gün ki­fay­ət qə­dər be­lə ai­lə­lər var. Din in­san­la­ra xoş­bəx­tlik və ra­hat­lıq gə­tir­mə­li­dir, cə­miyyət­də iki­ləş­mə, qar­şı­dur­ma ya­rat­ma­ma­lı­dır. Be­lə ol­duğu hal­da hər şey məh­və doğru ge­dər. Adı­nı çək­diy­im hə­min ta­ma­şa­da­kı ki­mi. Çox is­təy­ər­dim ki, hə­min ta­ma­şaya bax­may­an ta­ma­şa­çı­la­rı­mız te­a­t­rı­mı­za gə­lib hə­min ta­ma­şaya bax­sın.

- Xalq ar­ti­s­ti və pe­şə­kar bir aktyor ki­mi, sizcə, aktyo­ru nə nüfuz­dan sa­la bi­lər?

- Ümu­miyyət­lə, aktyor­luq, te­atr sə­nə­ti se­çil­miş, se­çil­miş­lə­rin ya­rat­dığı və se­çil­miş­lə­rin də ol­duğu bir sə­nət­dir. Bu sə­nə­tin in­san­la­rı xüsu­si is­te­da­da, mə­də­ni sə­viyyəyə, təh­si­lə, tər­biy­əyə, in­tel­lek­tə ma­lik olan in­san­lar ol­ma­lı­dır­lar. Bu sə­nə­ti ya­ra­dan­lar, üst sə­viyyə­nin in­san­la­rı olub­lar, han­sı ki, xüsu­si elm ürfan sa­hib­lə­ri olub­lar. So­vet dövründə te­atr sə­nə­ti­ni kütlə­vi sə­nət növünə çe­vir­di­lər, am­ma bu sə­nət kütlə­vi sə­nət növü dey­il. Bu sa­hə­də olan in­san da­v­ra­nı­şı, əx­la­qı, in­sa­na, və­tə­nə, xal­qı­na nümu­nə ol­mağı baca­ran ol­ma­lı­dır. Aktyor qa­pı­lar­da boy­un bükmə­mə­li­dir, ida­rə qa­pı­la­rın­da gö­rün­mə­mə­li­dir. Cə­miyyə­tə özünü ya­zıq, müti, yal­va­ran ki­mi tə­q­dim et­mə­mə­li­dir. Hər kə­sin prob­le­mi var. On­da aktyor se­çim et­mə­li­dir - ya mənə­viy­yat, ya da mədə, nəfs. Aktyo­run ye­ri te­atr, ka­me­ra qar­şı­sı səh­nə­dir. Düzdür, bu gün bə­zi aktyor­lar ai­lə­si­ni do­lan­dır­maq üçün ta­ma­da­lıq edir. Mən bu­na pis bax­mı­ram və on­la­rı qı­na­mı­ram. Am­ma sən nə böyüklükdə sə­nət­kar olur­san­sa-ol, əg­ər dünən han­sı­sa bir məcli­s­də ta­ma­da­lıq edir­sə, ora­da­kı hər söz dey­ə­nə xid­mət gö­s­tə­rir­sə, sa­bah səh­nə­də hə­min  in­san sə­ni aktyor ki­mi yox, ta­ma­da ki­mi gö­rəcək. Və be­lə şey­lər də sə­nə­tin nüfuz­dan düşmə­si­nə sə­bəb olur. Bu, həy­a­tı­mı­zın acı re­al­lığı­dır. Te­atr ölüb, te­atr yox­dur dey­ən in­san­la­ra in­di üzümü tu­tub dey­i­rəm: bəl­kə be­lə boş mə­qam­lar ət­ra­fın­da müza­ki­rə apar­ma­q­dan­sa, bu istiqamətdə işlər apara­sı­nız. Onlar nə zaman sənət adamları­nın maddi sıxıntılarından, maaşlarının az olmasından yazdılar ki? Əlaqədar təşkilatlara müraciət etdilər ki?

- Bəs bu gün doğrudanmı bu sa­hə­də hamısı seçilmişlərdir?

- Teatra daha çox böyük mənada bu sahəyə aid olmayan adamların gəlişi son vaxtlar problemlər yarat­ma­ğa başlayıb.  Aktyor diplomu alıb, amma aktyorluğun nə olduğunu bil­məyən insanlar, rejissorluğu oxuyub, amma bu sahənin necə bir elm ol­duğunu bilməyənlər də var bu gün bu sahədə. Hansı ki, özləri üçün müəy­yən tərifli dairələr yaradıblar. Şəxsən məndən ötrü az bilən rejissorla işlə­mək maraqsızdır. Bu günün rejissoru dünənin rejissorundan, eləcə də akt­yoru daha fərqli, daha istedadlı ol­ma­lı­dır. Mən mən­dən ağıl­lı­sı ilə iş­ləy­ən­də da­ha uğur­lu iş əl­də edə bi­lə­rəm. Na­ha­q­dan dey­il­məy­ib ki, te­atr qar­de­ro­b­dan baş­layır. Te­a­t­rın qa­pı­çı­sı da ha­ra­da iş­lə­diy­i­nin fər­qin­də ol­ma­lı­dır.

Bəziləri var ki, digər teatrlardan akademik teatra göndərilir. Belə adamlara sual vermək lazimdir ki, axı bu insan o biri teatrda nə etmişdi ki, indi bura göndərilib?! Axı onlardan güclülə­ri bu te­at­rda var idi. Ona gö­rə də bu­ra­da əsas te­a­t­rın ma­raq­la­rı ol­ma­lı­dır, da­ha ay­rı-ay­rı şəx­slə­rin yox. Bu ba­rə­də Azər­baycan te­atrla­rı­nın ki­fay­ət qə­dər prob­lem­lə­ri var. Te­at­rda və­tə­nin dər­d­lə­ri­ni bi­lən adam ol­maq­la ya­na­şı, dünya te­atr ta­ri­xi­ni bi­lən adam­lar da ol­ma­lı­dır. Bu­nu te­a­t­rın rəh­bər­liyi et­mə­li, bə­dii şu­ra ya­ra­dıl­ma­lı­dır. Bu şu­ra­da təkcə rəh­bər­lik və bir ne­çə tən­qid­çi yox, öz sözünü de­miş və ön­də ge­dən aktyor­lar da ol­ma­lı­dır. Necə ki, əv­vəl var idi. Bu gün də bu ənə­nə bər­pa edil­mə­li­dir. Çünki bu pro­ses­lə­ri te­a­t­rın da­xi­lin­də olan in­san­lar­dan da­ha yax­şı bi­lən ol­maz. Və əg­ər be­lə bir mə­sə­lə olar­sa, o za­man ma­aş­la­rın ar­tı­rıl­ma­sı ki­mi mə­sə­lə­lər də gündə­mə gə­lə bi­lər. Və o za­man bil­mək olar ki, ki­mə nəyə gö­rə pul ve­ri­lir.

- Sizcə, niyə müasir serialları­mıza münasibət bu qədər bəsitdir? Həmin seriallarda peşəkar aktyor­ları görməməyimizin səbəbi nədir?

- Azər­baycan döv­lə­ti hə­min və­sa­i­ti ayı­rıb ki, se­ri­al­lar çə­kil­sin və sə­nət adam­la­rı­nın mad­di və­ziyyə­ti­nin yax­şı­laş­ma­sı­na kö­mək ol­sun. Am­ma hə­min se­ri­al­lar­da biz kim­lə­ri görü­rük? Bir-iki pe­şə­kar aktyor, qa­lan­la­rı isə ta­ma­mi­lə aktyor­luq­la əla­qə­si ol­may­an şəx­slər, qey­ri-pe­şə­lə­rin sa­hib­lə­ri olan şəx­slər. Çünki on­la­ra pul ver­mir­lər, ucuz qüvvə ki­mi is­ti­fa­də edir­lər. Pe­şə­kar aktyo­ru də­vət edər­sə, ona pul ver­mə­li­dir. Bu, on­la­ra sərf et­mir. On­la­ra sərf edən döv­lə­tin aktyor üçün ayır­dığı pu­lu qat­layıb cib­lə­ri­nə qoy­ma­q­dır. Mə­nə elə gə­lir ki, hə­min şəx­slər bir gün bu­nun he­sa­ba­tı­nı ve­rəcək­lər. Di­g­ər tə­rə­fə­dən isə biz­də Türkiyə və baş­qa öl­kə­lər­də­ki aktyor­lar­dan heç də ge­ri qal­may­an, pe­şə­kar aktyor­la­rı­mız var. On­lar xey­li mi­q­dar­da və­sa­it sərf edib, or­taya dəy­ər­li bir iş çı­xa­rır­lar. Azər­baycan­da isə bu iş­lə cid­di mə­şğ­ul olan in­san­lar kə­nar­da qa­lıb­lar.

- Bə­dii qi­ra­ət us­ta­sı ki­mi, bu sa­hə­nin in­ki­şa­fın­da han­sı­sa ye­ni­lik­lər görürsünüzmü?

- Bu sa­hə­də də çox nüfuz­lu, is­te­dad­lı şəx­slə­ri­miz olub. Mi­kayıl Mir­zə, Hə­sən Əb­luc və baş­qa­la­rı­nın adı­nı çək­mək olar. İn­di isə bu sa­hə­də Əmi­nə Yu­sif qı­zı, La­lə­zar Mu­s­ta­fa- y­e­va, Ağa­lar Bay­ra­mov, İl­ham Əsg­ə­rov, Azad Şükürov ki­mi aktyor, ak­tri­sa­la­rı­mız var. Bu sa­hə ki­fay­ət qə­dər cid­di bir sa­hə­dir. Bu­ra­da təkcə şe­i­ri əz­bər­ləy­ib de­mək­lə iş bit­mir. Bu günümüzdə bə­dii qi­ra­ə­tin ye­ri­ni ta­ma­da­lıq əvəz edib. Bu sə­nət mey­dan sə­nə­ti­dir. Rəh­mət­lik Mi­kayıl Mir­zə mey­dan­lar­da sa­at­lar­la day­an­ma­dan şe­ir dey­ər­di, çı­xış edər­di. Bütün ta­ma­şa­çı­lar da onu ay­a­q­da al­qış­lay­ar­dı­lar. Am­ma bu sa­həyə diq­qət bir qə­dər aza­lıb. Düzdür, il­də bir də­fə Mə­də­niyyət və Tu­rizm Na­zir­liyi tə­rə­fin­dən münsi­f­lər hey­ə­ti­nin tər­ki­bin­də mə­nim də ol­duğum re­s­pub­li­ka bə­dii qi­ra­ət müsa­bi­qə­si ke­çi­ri­lir. Am­ma görünür, bu bəs et­mir.

- Olub­mu ki, həy­at­da oy­na­mağa məcbur qal­mı­sı­nız?

- Xeyr, heç vaxt. Mən necəy­əm­sə, eləy­əm. Bəy­ə­nən bəy­ən­sin, bə- y­ən­məy­ən də bəy­ən­mə­sin. Bu mə­nim üçün nəy­i­sə ar­tır­maz, nə də nə-y­i­sə əs­kil­tməz. Ömürboyu be­lə ya­şa­mı­şam, bun­dan so­nra da dəy­i­şən dey­i­­ləm. Nəyə gö­rə oy­na­ma­lıy­am? Mən heç səh­nə­də də oy­na­mı­ram. Səh­nə­də ob­ra­zı­mın həy­a­tı­nı ya­şayı­ram. Bir şeyi də dey­im ki, aktyor­lar di­g­ər­lə­ri­nə nis­bə­tən oy­na­dıq­la­rı­nı da bil­di­rir­lər. Am­ma elə in­san­lar da var ki, həy­at­da oy­nayır­lar, am­ma oy­na­dıq­la­rı­nı giz­lət­məyə ça­lı­şır­lar. Bu mə­na­da he­sab edi­rəm ki, pe­şə­si aktyor olan­lar, həy­at­da aktyor olan­lar­dan da­ha sə­mi­mi­dir­lər. Ən azın­dan, oy­na­dıq­la­rı­nı eti­raf edir­lər.

- Son ola­raq is­tər­dim ki, gə­ləcək plan­la­rı­nız haq­qın­da da­nı­şa­sı­nız...

- Sa­mu­el Be­ke­tin "Kre­pin son lent ya­zı­sı" pye­si əsa­sın­da re­jis­sor Oruc İz­zə­toğlu­nun qu­ru­lu­şun­da ta­ma­şa ha­zır­la­nır. Bu ta­ma­şa mo­no­ta­ma­şa­dır və bu­ra­da tək çı­xış edəcəy­əm. Bun­dan baş­qa, Meh­ri­ban Ələk­bər­za­də­nin qu­ru­luş ver­diyi Hüseyn Ca­vi­din "To­pal Tey­mur" ta­ma­şa­sı­na də­vət al­mı­şam. Bu ta­ma­şa­da baş ro­lu - Əmir Tey­mu­run ro­lu­nu can­lan­dı­racağam.