"CAZ HƏYAT TƏRZİDİR"

Sal­man Qəm­bə­rov ənə­nə­vi çər­çi­və­lə­rə sığmay­an ya­ra­dıcı insandır. Onun ca­zı ina­nıl­maz də­rəcə­də ka­lo­rit­li, emo­si­o­nal və yad­da­qa­lan­dır. Caz­men ad­lan­dı­rıl­ma­sı  özünün xo­şu­na gəl­mir. He­sab edir ki, bu an­layış həd­din­dən ar­tıq de­val­va­siy­aya uğrayıb. "Mən mu­si­qi­çiy­əm!" - deyə Sal­man Qəm­bə­rov bil­di­rir.

Mu­si­qi­çi, bə­s­tə­kar, Rə­şid Beh­bu­dov adı­na Döv­lət Mah­nı Te­a­t­rı­nın bə­dii rəh­bə­ri Sal­man Qəm­bə­rov "R+" jur­na­lı­na müsa­hi­bə­sin­də ca­zın qüdrə­tin­dən, mu­si­qi­dən və yüksək zöv­qdən da­nı­şıb.

- Ba­ba­nız Hüsey­nağa Hacı­ba­ba­bəy­ov məş­hur ope­ra ifa­çı­sı olub. Siz onun yo­lu­nu get­di­niz və mu­si­qi­ni seç­di­niz. Uşaq­lı­q­dan mu­­si­qi­çi ol­maq ar­zu­sun­da idi­nizmi?

- Mu­si­qi­ni hə­mi­şə sev­mi­şəm. Lap ba­laca olan­da ev­də­ki roy­a­lın kla­viş­lə­ri­nə to­xun­mağı xoş­layır­dım. Tə­bii ki, mu­si­qiyə hə­və­si­mi hiss edən anam mə­ni Bülbül adı­na Xüsu­si Orta Musiqi Mək­təbinə qoy­du və ora­nı bi­tir­dik­dən so­nra, Döv­lət Kon­ser­va­to­riy­a­sı­na qə­bul olun­dum. Kon­ser­va­to­riy­a­nı nə­zə­riyyə­çi-mu­si­qişünas və bə­s­tə­kar ki­mi bi­tir­mi­şəm. İs­mayıl Hacı­bəy­o­vun sin­fin­də oxu­mu­şam. İlk əsə­rim olan "For­te­pi­a­no üçün va­ri­a­siy­a­lar" 1987-ci il­də Mos­k­va­da ke­çi­ri­lən Ümu­mit­ti­faq bə­s­tə­kar­lar müsa­bi­qə­sin­də I müka­fa­ta lay­iq görülüb.

Ba­ba­ma gə­lincə, o döv­rdə ope­ra müğən­ni­lə­ri və ki­no aktyor­la­rı bütə çe­v­ril­miş­di­lər. Pə­rə­s­tiş­kar­lar on­la­rın ar­dınca qa­çır­dı, on­la­rın fo­to­la­rı­na ək­sər ev­lər­də rast gə­li­nir­di. Azər­baycan nümay­ən­də hey­ə­ti­nin Ba­kı  Dəmiryol Vağza­lın­da­kı görü­şü­nə da­ir 1938-ci ilə aid sə­nəd­li fil­­mə bax­mı­şam. Mos­k­va­da ke­çi­ril­miş mə­də­niyyət və incə­sə­nət on­gün­lüyündən qayı­dan ifa­çı­lar ara­sın­da ba­bam Hüsey­nağa Hacı­ba­ba­bəy­ov da var idi. On­lar ma­kin­toş­da, şlya­pa­da va­qon­lar­dan çı­xır və dər­hal əl­­lə­rin­də gül də­s­tə­lə­ri tut­muş in­san­lar on­la­rın üstünə cu­mur. Pə­rə­s­tiş et­dik­lə­ri in­san­la­rı can­lı gör­mək ar­zu­sun­da olan­lar o qə­dər çox idi ki, bütün per­ro­nu tut­muş­du­lar. İn­san­lar iş-gücünü ata­raq könüllü şə­kil­də vağza­la axı­şır­dı­lar. O za­man incə­sə­nət də san­ki da­ha yük­sək­də idi, da­ha də­rin idi.

- Bəs necə ol­du ki, ca­za gəl­di­niz?

- 14 ya­şım­dan ca­za qu­laq ası­ram. Ona­dək so­vet te­le­vi­ziy­a­sı ilə yayım­la­nan­la­rı eşit­miş­dim - Müs­lüm Ma­qo­may­e­vin, Maya Kri­s­ta­lin­skay­a­nın, Va­le­riya Obod­zin­ski­nin mah­­nı­la­rı­nı. Mah­nı­lar və ifa­lar əla idi! Ye­ri gəl­miş­kən, so­vet bə­s­tə­kar­la­rı­nın mah­nı­la­rı caz kom­po­zi­siy­a­la­rı üçün əla möv­zu ola bi­lər­di. Çünki on­lar çox me­lo­dik və sə­mi­mi idi. Da­ha bu gün efir­dən səs­lən­di­ri­lən pri­mi­tiv mətnli və ey­ni mo­tiv­li "üç ba­dam, bir qoz" mah­nı­la­rı ki­mi yox. İn­di­ki po­pu ca­za heç cür uyğun­laş­dır­maq ol­maz.

- Fi­k­ri­nizcə, müa­sir pop niyə bu qə­dər pri­mi­tiv­dir?

- Çünki onun təb­liği ilə mə­şğ­ul olan in­san­la­rın  ək­sə­riyyə­ti - mu­si­qi­çi­lər, müğən­ni­lər, bə­s­tə­kar­lar - nə et­dik­lə­ri­nin fər­qin­də dey­il­lər. On­la­rın pe­şə­kar təh­sil al­mağa, mu­si­qi­ni öy­rən­məyə vax­tla­rı yox­dur. Bütün bə­la təh­sil ça­tış­maz­lığın­da və da­i­mi tə­lə­s­kən­lik­də­dir. Bu gün not bil­mə­dən duyğu ilə mu­si­qi alət­lə­rin­də ifa et­mək, bu iş­lə mu­si­qi janrla­rı ha­q­da heç nə bil­mə­dən mə­şğ­ul ol­maq mümkündür. Am­ma yal­nız is­te­dad­la uzağa get­mək mümkün dey­il. Nə­zə­riyyə la­zım­dır və nə­zə­riyyə ol­ma­dan təcrübə mümkün dey­il. Ha­mı ha­ra­sa tə­lə­sir, hər şeyi bir­dən əl­də et­məyə ça­lı­şır, mümkün qə­dər çox pul qa­za­maq is­təy­ir.

 Ək­sər mu­si­qi­çi­lər toy­lar­da yax­şı qo­no­rar ala bi­ləcək­lə­ri mah­nı­la­rı ifa edir və oxuy­ur. Toy­la­rı­mız­da, əsa­sən, han­sı mah­nı­lar si­fa­riş olu­nur? Elə hə­min "üç ba­dam, bir qoz"". Zövqsüzlüyə göz yum­maq la­zım dey­il. Öz ya­ra­dıcı­lığın­la din­ləy­ici­lə­ri tər­biyə et­mə­li, on­la­ra yax­şı mu­si­qi­ni aşı­la­ma­lı­san. Bi­zim çox yax­şı mah­nı­lar ya­zan gö­zəl bə­s­­tə­kar­la­rı­mız da var - Emin Kə­ri­mi, Va­qif Gə­ray­za­də, Ay­tən  İs­mi­xa­no­va. On­la­rın şlya­g­er­lə­ri çox "dad­lı" alı­nır...

- Boş vax­tla­rı­nız­da caz­dan baş­qa han­sı mu­si­qi­lə­ri din­ləy­ir­si­niz?

- Müxtə­lif mah­nı­la­rı. Əsas odur, mah­nı key­fiyyət­li ol­sun. Hət­ta Ru­siya ifa­çı­la­rı ara­sın­da ki­mi­sə sev­mək­dən qor­xu­ram. On­la­rın han­sı­nı bəy­ə­ni­rəm­sə, ya dünya­sı­nı dəy­i­şir, ya səh­nə­dən itir. Vax­ti­lə İqor Tal­ko­va məm­nu­niyyət­lə qu­laq asır­dım, qət­lə ye­tir­di­lər...

Vik­tor Rez­ni­kov çox xo­şu­ma gə­­lir­di, av­to­mo­bil qə­za­sı­na düşdü...

An­d­rey Ma­si­ni din­lə­məyi se­vir­dim, o da ha­ra­sa yox ol­du. On­lar yax­şı, key­fiyyət­li, ürəyə to­xu­nan və ömürlük yad­daş­lar­da qa­lan mah­nı­lar ifa edir­di­lər. İn­di­ki pop isə bi­r­günlük mah­nı­lar­dır. Tə­əssüf ki, müa­sir pop Ukup­nik və Dro­bı­şın yüngül bə­s­tə­lə­rin­dən iba­rət­dir. Üstə­lik, bu in­san­lar müxtə­lif müsa­bi­qə­lə­rin münsi­f­lər hey­ə­tin­də əy­lə­şə­rək gənc is­te­dad­la­ra qiy­mət ve­ri­ri­lər! Bütün bun­lar acı­nacaq­lı­dır...

- Si­zin üçün caz nə­dir?

- Caz ümumdünya mə­də­niyyə­ti­dir. O, azad­lı­q­dır, emo­siy­a­dır, xa­rak­ter­dir. O, həy­at tər­zi­dir. Çox­la­rı im­pro­vizə ilə mə­şğ­ul olur, mu­si­qi üzə­rin­də say­sız-he­sab­sız ek­s­pe­ri­men­t­lər apa­rı­lır, üslub­lar bir-bi­ri­nə qa­rış­dı­rı­lır. Əsas olan düşüncə azad­­lığı, səs azad­lığı­dır. İm­pro­vizə səh­nə­də doğu­lur. Doğrusu, caz­men ad­lan­dı­rıl­ma­q­dan xo­şum gəl­mir. Mən mu­si­qi­çiy­əm. Tə­əssüf ki, Azər­baycan­da "caz­men" an­layı­şı həd­din­dən ar­tıq de­val­va­siy­aya uğ­ra­yıb. Bu­na sə­bəb özünü göz­dən sal­mış pop təm­sil­çi­lə­ri­nin ca­za ke­ç­­mək qə­ra­rı­na gəl­mə­lə­ri­dir. Bu­nun­la cid­di, çə­ki­si olan mu­si­qi­çiyə çe­v­ril­mək is­təy­ir­lər. Ey­ni hal muğam­da da baş ve­rir. Xalq alət­lə­rində yax­şı bacar­may­an­lar "caz"a ke­ç­məyə ça­lı­şır­lar (on­la­ra be­lə gə­lir); caz isə on­la­rı qə­bul et­mək is­tə­mir.

- Ye­tiş­mək­də olan nəs­li key­fiyyət­li mu­si­qiyə cəlb et­mək üçün nə et­mək la­zım­dır? Necə et­mək olar ki, gənclər ca­za "vu­rul­sun"?

- İn­di elə bir dövrdür ki, de­mək olar ki, is­tə­ni­lən yer­də mu­si­qi din­lə­mək mümkündür. Ra­dio, te­le­vi­ziya, di­s­k­lər, vi­de­oy­a­zı­lar və sa­ir. Bu­nun­la bə­ra­bər, mu­si­qi­nin qiy­mət­dən düşmə­si də baş ve­rir. O, prak­ti­ki ola­raq, qu­laqbatı­ran səs-küyə çe­v­ri­lir. İn­san­lar ar­tıq cid­di mu­si­qi din­lə­məyi tə­rg­i­dir­lər. Ye­ri gəl­miş­kən, caz da müxtə­lif­dir - ki­ne­ma­to­qra­fiy­a­da ol­duğu ki­mi. Mə­sə­lən, Ge­o­rgi Da­ne­liy­a­nın, Fe­de­ri­ko Fel­li­ni­nin və Pe­d­ro Al­mo­do­va­rın filmlə­ri var. Hər kəs nəyə ba­xacağı­nı özü se­çir. Caz mu­si­qi­sin­də də çox is­ti­qa­mət, üslub var: klas­sik caz, mo­dal, avan­qard caz, caz-rok, kul və hət­ta pop-caz və sa­ir. Əg­ər ye­niy­et­mə 13 ya­şın­da, mə­sə­lən, "Şa­ka­tak" qru­pu­nun ifa­sı­nı eşi­dir­sə və bu onun xo­şu­na gə­lir­sə, bəl­kə də gə­ləcək­də o, klas­sik ca­zı din­ləy­əck. Ora­dan isə Her­bi Hen­ko­ka o qə­dər də uzaq mə­sa­fə qal­mır.

Bi­lir­si­niz, mu­si­qi­ni sev­mək onun­­la ünsiyyə­tə eh­tiy­ac hiss et­mək, mu­si­qi­ni din­ləy­ər­kən on­da­kı se­vinci, həy­əca­nı, kə­də­ri duy­ma­q­dır. Mu­si­qi­ni ba­şa düşmək isə onu şüur­lu şə­kil­də qə­bul et­mək, mu­si­qi­nin məz­mu­nu­nun, müəyyən də­rəcə­də for­ma­sı­nı ba­şa düşmək­dir. An­la­ma il­lər­lə gə­lir. Cid­di mu­si­qi din­lə­mək iş­dir.

- Si­zin din­ləy­ici­lə­ri­niz kim­lər­dir?

- Bi­zim din­ləy­ici­lə­ri­miz ara­sın­da hu­ma­ni­ta­ri­lər çox az­dır. Ca­za əsa­sən "tex­nar­lar" - IT mütə­xəs­sis­lə­ri, kimya­çı­lar, bio­loq­lar, hə­kim­lər, fi­zik­lər qu­laq asır­lar... Sə­bəb bəl­kə də bu in­san­la­rın pe­şə­lə­ri ilə əla­qə­dar ola­raq təh­li­lə, düşünməyə vərdiş et­mə­lə­ri­dir. Tə­əssüf ki, "Mos­k­va göz yaş­la­rı­na inan­mır" fil­min­də ol­duğu ki­mi, çi­lingər "Qo­şa"nın caz din­lə­mə­si­nə həy­at­da rast gə­lin­mir. Kon­ser­tin for­ma­tı ifa olu­nacaq mah­nı­nı özümün se­ç­mə­mə im­kan ve­rir­sə, ilk ola­raq kəş­fiyyat xa­rak­ter­li mah­nı ça­lı­ram - or­ta ağır­lıq­lı mah­nı ilə ta­ma­şa­çı­la­rın re­ak­siy­a­sı­nı müşa­hi­də edi­rəm. Gör­səm ki, mu­si­qi­ni an­layır və qə­bul edir­lər, kon­ser­ti məm­nu­niyyət­lə da­vam et­di­ri­rəm. İs­tə­ni­lən mu­si­qi­çi ki­mi, mən də mu­si­qi­lə­ri­min din­lə­nil­mə­si­ni, qə­bul edil­mə­si­ni is­təy­i­rəm.

- Caz-muğa­ma müna­si­bə­ti­niz necə­dir? Bu gün bir çox gənc ifa­çı­lar bu yo­lu ge­dir...

- Mən ək­sər mütə­xəs­sis­lər ki­mi, be­lə mu­si­qi­ni et­nocaz ad­lan­dı­rı­ram. Mo­dal caz dey­i­lən bir şey var. Ora­da mu­si­qi­çi Azər­baycan mil­li mu­si­qi­si, muğam ge­diş­lə­rin­dən is­ti­fa­də edir. Bu, ku­li­na­riy­a­da ol­duğu ki­mi­dir. Qa­zan­dan bütün öl­kə­lər­də is­ti­fa­də olu­nur. Am­ma onun içə­ri­sin­də nəy­in bi­şi­ri­ləcəyi se­çi­lən ər­zaq­lar­dan, əd­viyyat­dan ası­lı­dır. Ətir­li əd­viyyat­lar və aş­qar­lar "mil­li­liyi" gö­s­­tər­sə də, on­lar­dan həddən çox is­ti­fa­də olun­ma­ma­lı­dır. Əks tə­q­dir­də, ha­zır­la­nan xö­rək ye­mə­li ol­may­a­caq.

Ye­ri gəl­miş­kən, biz­də yan­lış ola­raq düşünürlər ki, Azər­bayca­nı yal­nız xalq musi­qi­si va­si­tə­si­lə təb­liğ et­mək olar. Mən bu möv­qe ilə ra­zı dey­i­ləm. Gə­lin tə­səvvür edək ki, Ba­kıya, mə­sə­lən, Bur­ki­no-Fa­so­dan mu­si­qi kol­lek­ti­vi gə­lib və qar­şı­mız­da ba­ra­ban­lar­la, ya­xud də­f­lər­lə mah­nı ifa edir­lər. Bu, bi­zim üçün ek­zo­ti­ka, ye­ni­lik olacaq və ma­ra­q­dan baş­qa bir şeyə ya­rat­may­acaq... Bəs bu kol­lek­tiv göz­lə­nil­mə­dən vir­to­uz ola­raq Rah­ma­ni­nov­dan və ya Bax­dan nəsə ifa et­sə? Bu, əla olacaq! Din­ləy­ici­lər bu mu­si­qi­çi­lə­ri və on­la­rın mən­sub ol­duq­la­rı öl­kə­ni uzun müddət yad­da sax­lay­acaq­lar. İna­nın, mə­sə­lən, Fran­sa­da Debüs­si­dən və ya Pu­lenk­dən, Al­ma­niy­a­da Va­qner­dən və ya Şu­bert­dən, İta­li­y­a­da Ver­di­dən və ya Vi­val­di­dən mah­nı­lar ifa et­mək­lə emo­siya bu­ru­lğ­a­nı ya­rat­maq mümkündür.

Əsas odur ki, bu­nu pe­şə­karca­sı­na və ən yüksək sə­viyyə­də edə­sən. Biz Fə­ri­də Məm­mə­do­va ilə vax­ti­lə Bonnda ke­çi­ri­lən Be­t­ho­ven fe­s­ti­va­lın­da Şu­ber­tin, Bram­sın və Ma­le­rin əsər­lə­ri ilə məhz be­lə et­miş­dik. He­sab edi­rəm ki, öz öl­kə­ni, ilk növ­­bə­də, pe­şə­kar­lığın­la təb­liğ et­mə­li­sən.

- Ya­ra­dıcı­lıq plan­la­rı­nız­dan, ye­ni lay­i­hə­lər­dən da­nı­şın. Yə­qin ki, yay­da da iş­ləy­ir­si­niz...

- Mən Rə­şid Beh­bu­dov adı­na Mah­nı Te­a­t­rı­nın bə­dii rəh­bə­riy­əm. Bu ya­xın­lar­da es­t­ra­da-sim­fo­nik or­ke­s­t­rinin ya­ra­dıl­ma­sı­na start ver­mi­şik. Ar­tıq mu­si­qi­çi­lər top­la­mı­şıq və re­per­tu­ar üzə­rin­də ça­lı­şı­rıq. İlin so­nu­na on­la­rın ifa­sın­da ye­ni pro­qra­mı din­ləyə bi­ləcək­si­niz. Şəx­si ya­ra­dıcı­lıq plan­la­rı­ma gə­lincə, iy­ul­da bey­nəl­xalq caz fe­s­ti­va­lı­na qa­tıl­maq üçün İs­tan­bu­la yol­la­nacağam. Da­ha so­nra Al­ma­niya, Gürcüstan və Av­s­triy­aya sə­fər­lər var. 2015-ci ilin əv­vəl­lə­rin­də Av­ro­pa­da ye­ni al­bom çı­xacaq. Bu, bi­zim ABŞ-da ya­şay­an kürd müğən­ni Ay­nur Doğan, iran­lı Ay­xan Kal­xor və Al­ma­niy­a­dan olan türk Cə­mil Qo­çg­i­ri ilə bi­rgə lay­i­hə­miz­dir. Söh­bət Şərq və Qərb mu­si­qi­si­nin qa­rı­şığın­dan iba­rət çox ma­raq­lı bey­nəl­xalq lay­i­hə­dən ge­dir. Ha­zır­da Ma­ri­o­net Te­a­t­rı­nın rəh­bə­ri Tər­lan Qor­çu ilə bir­lik­də baş­qa ye­ni lay­i­hə üzə­rin­də ça­lı­şı­ram. Üzey­ir Hacı­bəy­o­vun "Ley­li və Məcnun" mu­­si­qi­li ta­ma­şa­sı­nı ha­zır­layı­rıq. Gör­düyünüz ki­mi, üslub baxımdan əhatəm ki­fay­ət qə­dər ge­niş­dir və bu iş­də mə­nə xa­ricdə yox, və­tə­nim­də al­dığım təh­sil kö­mək edir.