
KÜÇƏ, MOLBERT, KÜÇƏ
Rəssam Rafiq Əsgərov: "Mənim üçün daimi hərəkət elə həyatın özü deməkdir"
Müəllif: Nərminə VƏLİYEVA Bakı
Rafiq Əsgərova holland və flamand rəssamlıq məktəbləri böyük təsir göstərib. Onun natürmortları təravətli və canlıdırlar, Cənub elementləri qaynar həvəslə icra ediliblər. Parlaq, yaşıl yarpağın üzərində məxməri güllər, şərab üçün uzun gümüşü bardaqlar, şüşə kimi şəffaf üzüm, çatlamış narlar - bütün bu Şərq bolluğunu göz oxşamaq üçün yaradılıb. Özünəməxsus yazı texnikası və klassik ifa sanki Şərq və Qərb üslubunu qarışdırır. Rəssamın istedadı ondan ibarətdir ki, müəllif təkcə gözəl əşyalara baxaraq zövq almır, həm də tamaşaçıya meyvələrin sehrli ətrini, kəsilmiş güllərin təravətini və cənub küləyinin xəfif istiliyini çatdırmağa qadirdir... Əsərlərində güllərin və meyvələrin "canlanması" sirri haqda, uşaqlığı və yaradıcılığı barədə rəssam Rafiq ƏSGƏROV "R+"a danışıb.
- Uşaqlığınız haqqında danışın. Yəqin ki, lap gənc vaxtlarınızdan rəsm çəkməyə başlamısınız...
- 1953-cü ildə fəhlə və evdar qadının ailəsində dünyaya gəlmişəm. Ailədə yeddi uşaq olmuşuq, ən kiçiyi mən idim. Rəsm çəkmək bacarığı hamımızda vardı. Ailəmizdə ilk rəssam məndən 19 yaş böyük olan qardaşım Əziz olub. O, Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini və İncəsənət İnstitutunu bitirib. Əziz bütün gününü üstümüzdə yerləşən kiçik emalatxanaya çevirdiyi balaca mənzildə keçirirdi. Qardaşım ürək xəstəsi idi. Valideynlərim onun səhhətinə görə çox narahat olur və onu gözlərindən uzağa buraxmamağa çalışırdılar. Əziz öz işinin arxasınca gedəndə, mən xəlvətcə onun emalatxanasına girər və nəfəs almadan onun tez-tez Moskvadan gətirdiyi bədii üslublu açıqçaları nəzərdən keçirərdim. O vaxt incəsənət haqqında kitablar əsl defisit idi, amma dahi rəssamların əsərlərinin təsvirləri olan açıqcalar buraxılırdı. Mən Viktor Vasnesov və İlya Repinin realist əsərlərini xüsusi olaraq bəyənirdim.
Altı yaşım vardı və qardaşım kimi rəsm çəkməyi öyrənmək arzusunda idim. 1969-cu ildə o, gözlənilməz şəkildə dünyasını dəyişəndə, mən Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə daxil oldum. Uşaqlıqda xəstə uşaq idim və hətta həkimlər valideynlərimə demişdilər ki, bu dünyanın "sakini" deyiləm. Onlar isə mənim səhhətimə görə bacardıqları qədər mübarizə aparırdılar: məni müxtəlif həkimlərə göstərir və Abşeronda olan bütün mümkün sanatoriyalara göndərirdilər. Sanatoriyalar arasında fasilələrdə, mən şəhərə gələn zaman isə mütləq başıma nəsə iş gəlirdi. Mən dinclik bilməyən və dəcəl birisi idim. Üç dəfə məni maşın vurub, bir dəfə ikinci mərtəbədən yıxılmışam, bir dəfə isə bıçaqla vurublar. Böyük uşaqlar oyun zamanı onu uğursuz şəkildə atmışdılar və az qala, gözümə dəyəcəkdi. Lakin mənə nə olmasına baxmayaraq, sanki İlahi məni qoruyurdu. Məni maraqlandıran və sakitləşdirən yeganə iş rəsm çəkmək idi. O vaxt kağız baha idi və sadəcə, tabaşir götürüb, həyətə çıxır, səkilərdə çəkirdim. Küçədən ötənlər "əsərlərimi" ayaqlamamağa çalışırdılar, təsadüfən tapdalayanları isə şiddətlə söyürdüm. Rəsmə olan həvəsimi görən valideynlərim məni Y. Qaqarin adına Pionerlər evinə apardılar. Həmin vaxt 4-cü sinifdə oxuyurdum. Yadımdadır, bir dəfə müəllimə bizə rəsm üçün albom və 50 qəpiklik Çin fırçaları payladı. Valideynlərim onların pullarını ödəməli idilər. O vaxt biz son dərəcə sadə həyat sürürdük və anam etiraf etdi ki, pulumuz yoxdur, hər şeyi geri qaytarmalıyam. Bütün albomu çəkdiyimi və fırçadan istifadə etdiyimi etiraf etməyə qorxdum. Bir neçə gündən sonra müəllimə hər şeyi anladı. "Hesab edək ki, bu albom və fırçanı sənə hədiyyə etmişəm", - deyə o mənə bildirdi. O, rəsm çəkməyi nə qədər sevdiyimi bilirdi...
İndiyə qədər 16 rəqəmi ilə nömrələnmiş həmin fırçanı xatırlayıram. Rəsm dərnəyinə üç il getdim, amma sonra küçə öz işini gördü və rəsmi atdım. İdmanla məşğul olmağa başladım, futbol və döyüşlə maraqlandım.
...Bakının ən kriminal küçələrinin birində - Lev Tolstoyda yaşayırdım. Buranın öz qanun və qaydaları vardı. Biz balaca xuliqanlar kimi böyüdük və böyüklər öhdəmizdən gələ bilmirdilər.
- "Küçə" dövrünüz nə ilə bitdi?
- 8-ci sinifdə çox pis xarakterimlə məktəb direktoru və böyük hörmətə malik pedaqoq Sona xanımı o həddə çatdırmışdım ki, anamı çağırdılar və məni başqa məktəbə keçirməyi xahiş etdilər.
"O, sadəcə idarəolunmazdır! Onunla nə edəcəyimizi bilmirik", - deyə direktor anama izah etməyə çalışdı. Anam 8-ci sinifdən sonra Rəssamlıq Məktəbinə daxil olacağımı bildirərək, məni ilin sonuna qədər saxlamağı xahiş etdi. "Bu quldur və rəssamlıq?" - deyə direktor təəccübləndi və məni məktəbdən qovmadı.
8-ci sinfi bitirdikdən sonra, hamını təəccübləndirərək, elə ilk cəhddən Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə daxil oldum. O, bəlkə də, həyatımın ən gözəl illəri idi. Hər dəfə böyük minnətdarlıq hissi ilə rəsm, rəssamlıq müəllimlərimi, məktəbin direktoru Əyub Məmmədovu xatırlayıram.
- Yaradıcılıq həyatınız sonra necə oldu?
- Məktəbdən sonra orduya getdim, sonra 1978-ci ildə R. Mustafayev adına İncəsənət Muzeyi yanında restavrasiya mərkəzində işləməyə başladım. Oradan Moskvada Qrabarya adına Bədii Restavrasiya Mərkəzinə təcrübə keçməyə ezam olundum. Rəsmləri bərpa edərək, rəssamların sirlərini və onların rəssamlıq texnikasını öyrəndim. Sovet illərində istənilən işə özümü atırdım: Lenin və "Sov.İKP-yə eşq olsun!" çağırışları ilə olan təşviqat plakatlarını, Rubensin əsərlərini, tikiş fabriki üçün rəsm çəkmişəm. Həmin vaxt əsərlərinin rəssamlıq salonlarında sərgilənməsi və satılması üçün ali rəssamlıq təhsili almaq tələb olunurdu. Ortancıl qardaşımın təhsil aldığı İncəsənət İnstitutunun keramika şöbəsinə daxil olmaq istədim, amma qəbul etmədilər. Həmin vaxt 34 yaşım vardı, amma ali məktəbə 35 yaşa qədər qəbul edirdilər. Çatmadım. 80-ci illərin ortalarında rəssamlara işlərini küçəyə çıxarmağa icazə verirdilər. Heç də pis satılmayan İçərişəhərin etüdlərini çəkməyə başladım, incəsənətlə ciddi surətdə məşğul olurdum. Sonra ağır 90-cı illər başladı: böhran, qeyri-sabitlik və mağazalarda uzun növbələr. Hər kəs bacardığı kimi sağ qalmağa çalışırdı. Mənsə təkcə özüm haqqında deyil, həm də ailəmi fikirləşməli idim. Bakıda isə çətin idi, həyat yoldaşım və iki övladımla Rusiyanın mədəniyyət paytaxtına - Sankt-Peterburqa yollanaraq, taleyi sınağa çəkmək qərarına gəldim.
Şəhər kənarında kiçik səfalı şəhərdə - Pavlovskda qaldıq. Ailəmi yerləşdirərək, Piterə "kəşfiyyata" yollandım. Nevski prospektində SSRİ-nin keçmiş respublikalarından "uzun rubl" üçün buraya gələn onlarca rəssam gördüm. Prospektdə işləmək üçün ancaq alüminium qatlanan stul, molbert, kağız və qələm lazım idi. Dərhal bunları qonşuluqdakı "Qostinı dvor" ticarət mərkəzindən aldım.
Beləcə, Nevski prospektində rəsm çəkməyə və sürətli rəsm texnikasını təkmilləşdirməyə başladım. Sonra uğurla yayılan qonşu salonda dahi rəssamların rəsmlərinin kətanlarını sərgiləyirdim. Daha sonra hər gün evdə çəkdiyim natürmortları satmaq haqqında düşündüm. Natürmortlar həmin diyarlar üçün olduqca rövnəq və Şərq üslubunda idi: al narlar, şaftalılar, heyva, xurma... Daha sonra İçərişəhərdən olan bir neçə işimi sınaqdan keçirmək və sərgiləmək qərarına gəldim. İlk alıcı etüdlərimə diqqətlə baxıb, "Qafqaz! Bakı!" bərkdən qışqıran, görkəmli aktyor Kiril Lavrov oldu. O, özü üçün bir peyzaj seçdi. Sonradan ailəm ilə qonşu Moskvaya köçməyə qərar verdim. Orada bir neçə işimi ən iri farmasevtik şirkətin sahibi, o vaxt deputat olan Vladimir Brıntsalov alıb. Mənim natürmortlarımdan biri Monserrat Kabalyenin şəxsi kolleksiyasına daxildir. Onu məşhur opera müğənnisi üçün İosif Kobzon əldə edib. İşlərim, həmçinin məşhur italyan siyasətçisi Silvio Berluskoninin də özəl kolleksiyasına daxildir. Və belə alındı ki, 1994-cü ildə ilk fərdi sərgim Parisdə baş tutdu, daha sonra Şerbur, İsveçrə və ABŞ-da. Daha sonra Moskvada 4 fərdi sərgim açıldı.
- Bunlara baxmayaraq, siz Bakıya qayıtdınız. Nə üçün?
- Çünki soyuq Moskvada doğma Bakımın istiliyi və rəngləri çatmırdı.
- Sizin işlərinizdə güllər və meyvələr sanki daxildən parıldayır: bu cür effekt nəyin sayəsində əldə olunur? Xüsusi texnikadan istifadə edirsiniz və ya cisim fırçanın altında təsvir edilən cisimlə uzun müddət ünsiyyətdə ikən canlanır?
- Xüsusi sirlərim yoxdur, sadəcə olaraq, predmetin canlanmasına nail olmağa çalışıram. Həm də gülləri çəkmək olduqca çətindir, çünki onlar daim formalarını dəyişir. Ən tez pionlar, süsən və zanbaq qönçələri açılır. Yeri gəlmişkən, gülləri çəkərkən onlar sanki zamanda donub-qalırlar. Dəfələrlə olub ki, bir neçə gün çəkdiyim buketi gətirmişəm və ləçəkləri düşməyib. Sanki kətana sonuncu yaxmanı çəkməyimi gözləyirdilər. Yasəmən çəkməyi çox sevirəm. Rəssamlardan heç kim yasəməni tam, ləçək-ləçəyə çəkməyib, ancaq yaxmalarla...
- Son dərəcə maraqlı həyatınız var. Dəyişikliklərdən qorxmamısınız və daim irəli getmisiniz...
- Mənə bir çox tanınmış şəxsiyyətləri görmək və onlarla ünsiyyətdə olmaq nəsib olub: Səttar Bəhlulzadə, Əliş Ləmbəranski, Toğrul Nərimanbəyov, Bəhram Mansurov, İosif Kobzon, "Supermax" qrupunun solisti Kurt Haunşteyn, Kiril Lavrov, rusiyalı aktyor Aleksandr Paşutin, Valdimir Brınsalov və bir çox başqaları. Mənim üçün daim hərəkət elə həyatın özünüdür. Kənardan passiv seyretmə deyil, qaçış, irəliyə hərəkət ... Və hər dəfə özümə deyirəm: "Qaç, Rafiq, qaç!". Və yaşamağa davam edirəm...
MƏSLƏHƏT GÖR: