"DÜNYAYA VACİB SUAL"

Apre­lin 28-29-da Ba­kı­da III Qlo­bal Açıq Cə­miy­yət­lər Fo­ru­mu ke­çi­ril­di. Fo­rum­da dünya­nın siy­a­si eli­ta­sı­nın bir çox nü­may­ən­də­lə­ri iş­ti­rak edir­di­lər. On­lar­dan bi­ri olan Pol­şa­nın sa­biq pre­zi­den­ti (1995-2005) Alek­sandr Kvas­nev­ski "R+" jur­na­lı­nın Dağlıq Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si­nin ni­zam­lan­ma­sı, ha­zır­kı bey­nəl­xalq və­ziyyə­tin müna­qi­şə­nin həl­li pro­se­si­nə tə­sir­lə­ri­lə bağlı su­al­la­rı­nı ca­vab­lan­dı­rıb.

- Azər­baycan Pre­zi­den­ti İl­ham Əliy­ev Ba­kı fo­ru­mu­nun iş­ti­rak­çı­la­rı­nı sa­lam­lay­an za­man bey­nəl­xalq müna­si­bət­lər­də­ki böh­ran­dan, dün­ya­nı iki­li stan­dar­t­la­rın ida­rə et­mə­sin­dən, nə­ticə­də ox­şar müna­qi­şə­lə­rə, prob­lem­lə­rə fər­q­li ya­naş­ma­la­rın or­taya çıx­ma­sın­dan da­nış­dı. Mi­sal Dağlıq Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si­dir.

- Cə­nab Əliy­e­vin fo­rum­da səs­lən­dir­diyi fi­kir­lər­lə ta­ma­mi­lə ra­zıy­am. Həy­a­tı­mız­da, müna­si­bət­lə­ri­miz­də əsas­lan­ma­lı ol­duğu­muz baş­lıca prin­sip­lər­dən bi­ri yal­nız bey­nəl­xalq qa­nun­lar yox, həm də öl­kə­lə­rin əra­zi bütövlüyü ol­ma­lı­dır. On­la­rın bir­tə­rə­f­li qay­da­da dəy­iş­di­ril­mə­si yol­ve­ril­məz­­dir. Bu, is­tər Dağlıq Qa­ra­bağla, is­­tər­­sə də Krım­la bağlı da be­lə­dir. İn­di BMT Təhlükə­siz­lik Şu­ra­sın­da əy­lə­şən bütün öl­kə­lə­rin qar­şı­sın­da bir su­al du­rur: "Bu prob­le­mi necə həll et­mə­li?". Biz ya be­lə hal­la­ra im­kan ver­mə­liy­ik, ya da ver­mə­mə­liy­ik. Yol ver­mi­rik­sə, on­da son il­lər­də qar­şı­laş­dığı­mız bütün prob­lem­lər çözülmə­li­dir. Bu­ra­da isə söh­bət bir müna­qi­şə­dən get­mir. Əl­bət­tə, dünyaya ünvan­lan­mış çox vacib su­al həm də bu­dur: əra­zi bütövlüyünün qo­run­ma­sı­na ne­cə qayıt­ma­lı?

- Bu­nun­la ya­na­şı, Dağlıq Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si Azər­bayca­nın in­ki­şa­fı­na ma­ne ol­mur. Üstə­lik öl­kə iq­ti­sa­di ar­tım tem­plə­ri­nə gö­rə dün­ya­da li­der­lər­dən bi­ri­dir. Beş­dəbir his­sə­si­nin işğ­a­lı­nın da­vam et­mə­si fo­nun­da Azər­bayca­nın gə­ləcəy­i­lə bağ­lı görüşlə­ri­niz nə­dən iba­rət­dir?

- Azər­bayca­nın in­ki­şaf edəcəy­i­nə şübhəm yox­dur. Sən yax­şı siy­a­sət­çi­sən­sə - mən özümü pis siy­a­sət­çi say­mı­ram - bu­nu gör­məyə bil­məz­sən. Bu­ra­da yax­şı re­sur­slar var. 10 il Azər­­­baycan­da ol­ma­mı­şam. Ba­kı­da küçə­lə­ri gəz­dim, şə­hə­rin necə in­ki­şaf et­diy­i­ni gördüm. Böyük po­ten­si­al hiss olun­ma­q­da­dır. Küçə­lər­də gənc in­san­la­rın sayı çox­dur. Hiss olu­nur ki, on­lar nə­in­ki ümid­lə, hət­ta inam­la irə­li ge­dir­lər. Bu cür re­sur­sla­ra ma­lik Azər­­baycan üçün siy­a­si sa­bit­liy­in fay­da­lı olacağı­na şübhəm yox­dur.

Bəs bu­na nə ma­ne ola bi­lər? Əl­bət­tə ki, bey­nəl­xalq və­ziyyət, müxtə­lif tip­li re­g­i­o­nal müna­qi­şə­lər. Bu­raya Uk­ray­na müna­qi­şə­si­ni də da­xil et­mək olar. Görünən odur ki, Uk­ray­na prob­le­mi hə­lə çox uza­nacaq. Çünki ya­ran­mış və­ziyyət­dən tez­lik­lə çı­xış yo­lu­nu görmürəm.

Dağlıq Qa­ra­bağa gə­lincə... Bi­lir­si­niz, mən bu prob­le­min həl­li­lə bağlı da­nı­şıq­lar­da iş­ti­rak et­mi­şəm və onun həl­li­nin uza­q­da ol­ma­dığı­nı düşünmü­şəm. Am­ma il­lər keç­sə də, heç bir ye­ni­lik yox­dur. Odur ki, bu prob­lem­lə bağlı da nik­bin fi­kir söy­ləyə bil­mi­rəm. Fi­k­rimcə, hə­lə ki, həl­lə na­il ol­maq üçün iş­lə­ri da­vam et­di­rəcək­lər, milyon­lar­la qaç­qın isə böyük prob­lem­lər içə­ri­sin­də ol­sa da həy­at­la­rı­nı sürəcək­lər... nə et­mək olar? Ye­nə də müha­ri­bə­nin, qur­ban­la­rın ol­ma­ma­sı yax­şı­dır. Bu, müna­qi­şə­nin ilk dövrlə­rin­də­ki və­ziyyət­dən da­ha yax­şı­dır.

- Rə­s­mi Ba­kı Av­ro­pa İt­ti­fa­qı və ona da­xil olan ay­rı-ay­rı döv­lət­lə­rin rəh­bər­liy­i­nin Uk­ray­na, Gürcüstan və Mol­do­va­da se­pa­rat­çı­lığı bir­mə­na­lı şə­kil­də pis­lə­mə­lə­ri­nə rəğmən, Azər­baycan­la bağlı ey­ni möv­qe or­taya qoy­ma­ma­la­rın­dan na­ra­zı­lığı­nı də­fə­lər­lə ifa­də edib. Di­g­ər öl­kə­lər­dən fər­q­li ola­raq, Azər­baycan­la bağlı və­ziyyət­də heç kəs işğ­al­çı­nı açıq şə­kil­də işğ­al­çı ad­lan­dır­maq is­tə­mir. Doğru­dan­mı bu, Er­mə­ni­s­ta­nın "xə­t­ri­nə dəy­mə­mək" üçün edi­lir?

- Fi­k­rimcə, bu, əsas sə­bə­b­dir. Ha­mı 20 il­dən ar­tı­q­dır da­vam edən da­nı­şıq­la­rın müsbət nə­ticə ve­rəcəy­i­nə ümid edə­rək, bu ad­dı­mı at­maq is­tə­mir. Məncə, dip­lo­mat­la­rı ilk növ­bə­də di­a­lo­qa inan­dıq­la­rı üçün, am­ma ya­ra­nan şan­s­lar­dan is­ti­fa­də olun­ma­dığı­na gö­rə söy­mək də düzgün dey­il.

Di­g­ər tə­rəf­dən, mən pre­zi­dent ol­duğum döv­rdə bu di­a­lo­qa özüm kö­mək et­mi­şəm. Am­ma heç bir irə­li­lə­y­iş görmürəm və bu­na gö­rə özümü na­ra­hat hiss edi­rəm. Mən dip­lo­ma­ti­y­a­nın uğur gə­ti­rəcəy­i­nə inan­maq is­tər­dim.

- Ri­­qa­da ke­çi­ri­ləcək "Şərq tə­rəf­daş­lığı" sam­mi­ti­nə az qa­lır. Azər­­baycan Av­ro­pa İt­ti­fa­qı­nın bu lay­i­hə­nin iş­ti­rak­çı­sı olan öl­kə­lə­rə on­la­rın xa­rici siy­a­si oriy­en­tir­lə­ri­nə, iq­ti­sa­diyya­tı­na və di­g­ər amil­lə­rə əsa­sən ya­naş­ma­sı­nı vacib sayır. Av­ro­pa İt­ti­fa­qı­nın şər­q­li qon­şu­la­rı ilə ya­xın­laş­ma­sı idey­a­sı­nın tə­şəbbüs­kar­la­rın­dan olan döv­lət­lər­dən bi­ri­nin sa­biq rəh­bə­ri ki­mi, bu idey­aya müna­si­bə­ti­niz necə­dir?

- Düşünürəm ki, bu mə­sə­lə­də möv­qe­lər üst-üstə düşür. "Şərq tə­rəf­daş­lığı"nda Aİ-nin Şər­q­də­ki bütün tə­rəf­daş­lar­la bə­ra­bər di­a­loq apar­ma­sı idey­a­sı ol­mayıb. Əl­bət­tə ki, bu gün Azər­bayca­nı mə­sə­lən, Be­la­rus­la mü­qa­y­i­sə et­mək ol­maz. Öl­kə­lə­rin tam fər­q­li im­kan­la­rı var. Vilnüsdə ke­çi­ril­miş son "Şərq tə­rəf­daş­lığı" sam­mi­tin­də iş­ti­rak et­mi­şəm. Ora­da bir sı­ra sə­nəd­lər im­za­lan­sa da, on­lar Aİ ilə bu sə­viyyə­də əmək­daş­lıq et­mək is­təy­ən ay­rı-ay­rı öl­kə­lər ara­sın­da im­za­lan­dı. Əl­bət­tə ki, bu müqa­vi­lə­lə­rin sə­viyyə­si və məz­mu­nu fər­q­li­dir.

Azər­baycan çox ma­raq­lı tə­rəf­daş­dır. İl­ham Əliy­e­vin dünya­da ener­ji təhlükə­siz­liy­in­dən da­nış­dığı­mız ha­zır­ki şə­ra­it­də Azər­bayca­nın Av­ro­pa üçün mütləq şans ol­duğu­na da­ir fi­k­ri­ni tam bölüşürəm. Çünki Ru­siy­aya aid hər şey qüvvə­sin­də­dir. Biz əl­bət­tə ki, Ru­siya qa­zı ol­ma­dan Av­ro­pa­nın ya­şaya bil­məy­əcəy­i­ni an­layı­rıq. Ye­ni im­kan isə Azər­baycan­dır. Çünki si­zin qa­zı­nız var və yax­şı in­fra­struk­tur olar­sa, Azər­baycan qa­zı­nı Av­ro­paya sat­maq mümkün olacaq. Fi­k­rimcə, Aİ-Azər­baycan müna­si­bət­lə­ri­ni da­ha da sürət­lən­di­rəcək bir çox be­lə vacib mə­qam­lar var.