KUKLA OVSUNÇUSU

Kuk­la te­a­t­rı­nın ta­ma­şa za­lı­na düşən­də, in­sa­nın ürəyi nə isə sehrli və na­mə­lum bir his­s­dən day­a­nır. Axı, çox tez­lik­lə bu­ra­da kuk­la­lar can­la­nacaq, hey­van­lar in­san sə­si ilə da­nı­şacaq və nağıl­lar si­zi uşaq­lıq il­lə­ri­nə apa­racaq. "Kuk­la ta­ma­şa­la­rı uşaq­la­ra çox­lu se­vinc və məm­nun­luq his­si bəxş edir. La­kin is­tə­ni­lən ta­ma­şa həm də özündə tər­biy­ə­vi əhə­miyyət da­şıyır. Axı, xey­ri və şə­ri, doğru­nu və ya­la­nı kör­pə­lər hə­lə uşaq ikən öy­rə­nir­lər", - deyə Ab­dul­la Şa­iq adı­na Azər­baycan Döv­lət Kuk­la Te­a­t­rı­nın aktyo­ru və baş re­jis­so­ru Qur­ban MƏNSİMOV he­sab edir.

- Uşaq­lı­q­da kim ol­mağı ar­zu­layır­dı­nız və nə üçün re­jis­sor­luğu seç­di­niz?

- Şə­ki­də ana­dan ol­mu­şam. Ta uşaq­lı­q­dan rəsm çə­kir­dim, ağac oy­ma­sı ilə mə­şğ­ul idim, ma­raq­lı əh­va­lat­lar uy­du­rur­dum və ev­də­ki­lə­rin qar­şı­sın­da ta­ma­şa­lar edir­dim. Ev­də tək qa­lan­da, ata­mın alət­lə­ri­ni ta­par­dım və ağacdan müxtə­lif fi­qur­lar oy­ar­dım. Hə­min əl iş­lə­ri­nin bə­zi­lə­ri in­diyə ki­mi mə­nim ka­bi­ne­tim­də qa­lır. Bir də ki­noya bax­mağı həd­din­dən ar­tıq çox se­vir­dim və tez-tez va­li­deyn­lə­rim­lə Şə­ki Dram Te­a­t­rı­nın ta­ma­şa­la­rı­na ge­dər­dim. Ya­dım­da­dır al­tı ya­şım olan­da, anam mə­ni "Mə­lik Məm­məd" nağı­lı­nın ta­ma­şa­sı­na apar­mış­dı. Ta­ma­şa za­ma­nı göz­lə­nil­mə­dən baş qəh­rə­man mə­nə ya­xın­laş­dı və hə­ra­rət­li ba­xış­la­rı­mı görüb, öz qı­lıncı­nı çı­xar­dı. Hə­min an par­lay­an si­la­ha to­xu­nan­da, mə­ni san­ki il­dı­rım vur­du. Elə hiss ya­ran­dı, mə­nim­lə sehrli nə isə baş ver­di... Yə­qin, məhz on­da mən dön­məz şə­kil­də və hə­mi­şə­lik səh­nə incə­sə­nə­ti­nə vu­rul­dum. Yu­xa­rı si­nif­də ar­tıq də­qiq bi­lir­dim ki, re­jis­sor olacağam. Şə­ki­də məş­hur tak­si sürücüsü olan ba­bam - Da­daş ki­şi bu iş­də mə­nə kö­mək et­mək qə­ra­rı­na gəl­di və öz ta­nı­şın­dan, o isə Ras­im Oca­qov­dan həm­ka­rı To­fiq İs­mayı­lo­vu mə­ni im­ta­han­la­ra ha­zır­laş­dır­maq üçün ra­zı sal­mağı xa­hiş edib. To­fiq müəl­lim ra­zı­laş­dı və bir ne­çə ay­dan so­nra mən Döv­lət Mə­də­niyyət və İncə­sə­nət Uni­ver­si­te­ti­nin Re­jis­sor­luq və aktyor sə­nə­ti fakültə­si­nin bi­rinci kur­su­na da­xil ol­dum. Şə­ki­də sa­bit ste­reo­tip for­ma­laş­mış­dı ki, aktyor - ki­şi sə­nə­ti dey­il. Ona gö­rə də qon­şu­lar ha­ra da­xil ol­duğu­mla ma­raq­la­nan­da, re­jis­sor­luq fakültə­si­nə ca­vab ve­rir­dim. "Re­jis­sor nə ilə mə­şğ­ul olur?" - qon­şu­lar sa­kit­ləş­mir­di­lər. Mə­nim ca­va­bım - "Re­jis­sor - aktyor­la­rın di­rek­to­ru­dur" - on­lar tam qa­ne olur­du­lar və mən­dən əl çə­kir­di­lər. Uni­ver­si­tet­də mə­ni re­jis­sor sə­nə­tin­dən baş­qa, səh­nə hə­rə­kət­lə­ri də ma­raq­lan­dı­rır­dı. Bu, aktyo­run ro­lu üzə­rin­də işin­də is­ti­fa­də edə bi­ləcəyi baca­rıq­lar­dır. Öz bə­də­ni və pla­s­ti­ka­nı ida­rə et­mək baca­rığın­dan, qəh­rə­ma­nın bə­dən di­li ilə da­xi­li alə­mi və həy­əca­nı­nı ötür­mək qa­bi­liyyə­tin­dən ası­lı­dır. Bir də­fə öy­rən­dim ki, bi­zim universitetdə Bəx­tiy­ar Xa­nı­za­də­nin mə­şğ­ul ol­duğu qrup var. Bəx­tiy­ar müəl­lim on­la­ra qo­şul­mağı tək­lif edə­nə qə­dər, uzun müddət tə­lə­bə­lə­rin dər­slə­ri­ni açar ye­rin­dən iz­ləy­ir­dim. "Aç, qa­pı­la­rı, nə­hay­ət, aç və içə­ri da­xil ol", - de­di. Be­ləcə mən da­ha so­nra Döv­lət Pan­to­mim Te­a­t­rı sta­tu­su alan "Də­li yı­ğın­cağı" pan­to­mi­ma­sı­nın stu­diy­a­sı­na düş­düm.

- Bil­diy­im qə­dər, siz Ba­kı Mu­si­qi Aka­de­miy­a­sı­nın vo­kal böl­mə­si­ni bi­tir­mi­si­niz. Səh­nə­də oxu­maq is­tə­mi­si­niz?

- Xeyr. Mən­siz də müğən­ni ki­fa­y­ət qə­dər­dir. Mu­si­qi aka­de­miy­a­sın­da oxu­mağım, mu­si­qi te­a­t­rı­nın bə­dii xüsu­siyyət­lə­ri­ni an­la­maq və so­nra­dan öz bi­lik­lə­ri­mi ta­ma­şa­lar­da is­ti­fa­də et­məy­im üçün zə­ru­ri idi. Mən, hə­m­çi­nin Ti­f­li­s­də Ro­bert Stu­ru­a­nın Bey­nəl­xalq te­atr us­tad dər­slə­ri­ni də ke­ç­mi­şəm. Mə­n oxu­mağı, nə isə ye­ni bir şeyi bil­məyi, ek­s­pe­ri­ment et­məyi se­vi­rəm. He­sab edi­rəm ki, həy­at bi­zə ona gö­rə ve­ri­lib ki, hər gün nə isə ye­ni bir şey öy­rə­nək, təcrübə top­la­y­aq. Ali təh­sil müəs­si­sə­si­ni bi­tir­dik­dən so­nra özünü "elmli", ar­tıq hər şe­yi bi­lən və baca­ran in­san­la­rı an­la­mı­ram. Öy­rən­mək və in­ki­şaf et­mək heç vaxt gec dey­il...

- Ab­dul­la Şa­iq adı­na Kuk­la Te­a­t­­rı­na necə gəl­di­niz?

- Bir ne­çə il əv­vəl Kuk­la Te­a­t­rı­nın di­rek­to­ru Rə­şad Əh­məd­za­də­dən göz­lə­nil­mə­dən baş re­jis­sor ol­maq tək­li­fi gəl­di. Mən ra­zı­laş­dım və ya­ra­dıcı­lığı­ma gö­s­tər­diyi diq­qə­tə gö­rə ona min­nət­da­ram, o cümlə­dən mə­nim na­mi­zəd­liy­i­mi tə­s­diq­ləy­ən Mə­də­niyyət və Tu­rizm Na­zir­liy­i­nə də tə­şəkkür edi­rəm. Uşaq­la­rı se­vi­rəm və on­lar­la iş­lə­mək üçün ar­tıq təcrübəm var idi. Uzun il­lər bun­dan əv­vəl - pan­to­mim te­a­t­rı­nın aktyor­la­rı - Pər­viz Məm­mədrzay­ev, El­şən Rə­fiy­ev və mən - cid­di şə­kil­də klo­u­na­da­nı öy­rə­nir­dik. Hər bir klo­u­nun öz ob­ra­zı və xa­rak­te­ri var idi. Don­qul­da­nan və sa­də­lövh, ağlağan Zır-Zır - Pər­viz, qay­ğı­sız və hər şeyi bil­mək is­təy­ən Ni-ni-El­man və cid­di və ağıl­lı Ap­pa - mən. De­mək olar ki, biz doğum gün­lə­ri və uşaq şən­lik­lə­ri­nə də­vət olu­nan, Ba­kı­da səh­nə­də ilk klo­un­lar və ilk ani­ma­tor­lar idik. Uşaq­lar bi­zim çı­xış­la­rı­mız­da, za­ra­fat­la­rı­mı­za və oy­un­la­rı­mı­za hey­ran idi­lər. Bi­lir­si­niz, uşaq se­vg­i­si­nin sir­ri nə­də idi? Çı­xış­la­rı­mız za­ma­nı biz uşaq olur­duq. Uşaq­lar­la on­la­rın di­lin­də da­nı­şır­dıq və on­lar biz­də öy­rə­dil­mə­li olan, giz­lən­qaç oy­na­maq, dəcəl­lik et­mək və tul­la­nıb-düşmək mümkün olan böyüklə­ri gö­rür­dülər.

- Uşaq­lar­la iş­də nə əsa­s­dır?

- Se­vgi. Uşaq­la­rı sev­mək və on­la­rın psi­xo­lo­g­iy­a­sı­nı bil­mək la­zım­dır. Uşaq­lar - son də­rəcə həs­sas var­lıq­lar­dır və han­sı ma­s­ka­da giz­lən­məy­i­nə bax­may­a­raq, on­la­rı al­dat­maq müm­kün dey­il. Uşaq­lar var ki, on­la­ra ev­də az vaxt ay­rı­lır və on­lar öz­lə­ri­nə qa­pa­nır­lar və iy­nə­li kir­pi­lə­rə çe­v­ri­lir­lər. Və bi­zim məq­sə­di­miz - on­la­rın bu qa­ran­lıq mə­kan­dan ge­riyə cə­miyyə­tə qay­tar­ma­q­dır. Elə et­mə­liy­ik ki, uşaq­la­rın te­at­rdan xoş­la­rı gəl­sin və təkcə bəy­ən­mə­sin­lər, öz­lə­ri üçün ye­ni, mühüm hə­qi­qət­lər kəşf et­sin­lər, da­ha xey­ir­xah, da­ha ağıl­lı, da­ha yax­şı ol­sun­lar. Və bu­nun üçün biz ar­tist­lər, uşaq­lar­la cid­di mə­sə­lə­lər ha­q­da da­nı­şı­rıq: se­vgi və ni­f­rət haq­qın­da, xey­ir və şər haq­qın­da. Kuk­la Te­a­t­rı­nın bu mə­na­da böyük və­zi­fə­lə­ri var. Axı, kuk­la­lar hər şey­in öh­də­sin­dən gə­lər: ko­me­diya, faciə, nağıl, dram, təm­sil, is­tə­ni­lən ib­rət­li he­kayə, me­ta­fo­ra ... Ancaq biz­də pred­met­lər can­la­nır.

- Ma­raq­lı­dır, te­le­ka­nal­lar­da "do­­la­nan" ci­zgi filmlə­ri ba­rə­sin­də nə düşünürsünüz?

- Mən uşaq­la­rın bu aq­res­siv əcnə­bi ci­zgi filmlə­ri­nə bax­maq­la­rı­na qar­şıy­am. On­lar nə öy­rə­dir­lər? Öldür­mək, dağıt­maq və məhv et­mək. Te­le­vi­zor­da yayım­la­nan ək­sər müa­sir ci­z­gi filmlə­ri uşağın in­ki­şa­fı­na pis tə­sir edə, on­da aq­res­siy­aya mey­il­li­lik, müx­tə­lif növ ası­lı­lıq­lar ya­ra­da bi­lər və hət­ta ci­zgi filmlə­ri­nin psi­xi po­zun­tu­la­ra gə­ti­rib çı­xar­dığı hal­lar da var. Ona gö­rə də uşaq­la­rı ani­ma­siya məh­su­lu ilə nə­za­rət­siz ta­ma­şa et­məyə im­kan ver­mək ol­maz. Bu gün ək­sər va­li­deyn­lər uşaq­la­rı­na nağıl oxu­mur­lar - vaxt da çat­mır, həy­at da in­di elə­dir ki, bu çə­tin dünya­da sehrbaz­lıq da göz­də yox­dur. Və əg­ər uşaq­lar­dan so­ruş­saq ki, se­vim­li nağıl­la­rı han­sı­dır, ək­sə­riyyə­ti su­sacaq. Se­vim­li nağıl qəh­rə­ma­nı­nın adı­nın əvə­zi­nə isə mə­şum ko­s­mik gəl­mə ha­q­da han­sı isə bir ci­zgi fil­mi­nin və ya kompüter oy­u­nu­nun per­so­na­jı­nı dey­ə­cək­lər. Be­lə çı­xır ki, müa­sir uşaq­lar köh­nə nağıl qəh­rə­man­la­rı­nı ta­nı­mır­lar, ye­ni­lə­ri­ni isə ya­zı­çı-nağıl­baz­lar hə­lə düşünməy­ib­lər. Düşünürəm ki, nağıl­la­rın xoş ənə­nə­si­ni bər­pa et­mək və uşaq­la­ra xey­ir­xah­lıq, mər­d­lik və in­san­lıq öy­rə­dəcək ye­ni nağıl per­so­naj­la­rı ya­rat­maq za­ma­nı ye­ti­şib. Mə­nim qı­zım böyüyür. O, ta­ma­şa­la­rı­mı­za gəl­məyi və so­nra nağı­lın süje­ti­ni mə­nim­lə mütləq müza­ki­rə et­məyi çox se­vir. On­dan çox şey öy­rə­ni­rəm. Ümu­miyyət­lə, mən uşaq­lar­dan çox şey öy­rə­ni­rəm. Böyüklər tez-tez unu­dur­lar ki, nə vaxtsa uşaq olub­lar. Hə­mi­şə böyüklər­də­ki uşağı oy­at­mağı sev­mi­şəm. 

- Te­a­t­rı­nı­zın re­per­tu­a­rın­dan da­nı­şın. Səh­nə­niz­də ye­ni nə gör­mək olar?

- "Çək­mə­li pi­şik" - fran­sa­lı ya­zı­çı Şarl Per­ro­nun ən məş­hur nağıl­la­rın­dan bi­ri­dir. XVII əs­rdə ya­zıl­ma­sı­na bax­may­a­raq, nağıl ar­tıq ne­çə yüzil­lik­lər­dir uşaq­la­rın se­vim­li­si ola­raq qa­lır. Ta­ma­şa­nın qu­ru­luş­çu - re­jis­so­ru Anar Məm­mə­dov­dur. Ta­ma­şaya bə­zi dəy­i­şik­lik­lər edi­ləcək, xüsu­sən ta­ma­şa­nın əsas möv­zu­la­rı­nı aç­mağa kö­mək edəcək ye­ni qəh­rə­man­lar olacaq. Ta­ma­şa­nın qu­ru­luş­çu rəs­sa­mı - Rə­va­nə Ya­qu­bo­va, bə­s­tə­ka­rı - əmək­dar incə­sə­nət xa­di­mi Ca­ha­ng­ir Zülfüqa­rov­dur. Bi­zim te­at­rda gö­rə bi­ləcəy­i­miz da­ha bir ta­ma­şa - nağıl "Ağ ba­ba­nın nağı­lı"dır, sse­na­ri­si­ni mən yaz­mı­şam. Bu ma­ri­o­net­lər­lə (me­xa­nizm ilə hə­rə­kət edən kuk­la) olan ənə­nə­vi kuk­la ta­ma­şa­sı dey­il, böyük kuk­la­lar­la (ma­s­kot­lar) olan in­te­rak­tiv ta­ma­şa­dır. Ma­s­kot­lar - içə­ri­sin­də in­san olan kuk­la-kostyum­dur. Kostyum və ma­s­ka gey­i­nən aktyor­lar öz emo­siy­a­la­rı­nı bə­dən hə­rə­kət­lə­ri və jest­lər­lə gö­s­tər­mə­li olur. Ta­ma­şa­da uşaq­lar təkcə iz­ləy­ici dey­il­lər, həm də su­al­la­ra ca­vab ve­rən, on­la­ra kö­mək edən, on­lar­la bi­r­gə oxuy­an ak­tiv iş­ti­rak­çı­lar­dır­lar. Səh­nə­miz­də ma­s­kot­lar­la ta­ma­şa qoy­maq qə­ra­rı­na gə­lən­də, ək­sə­riyyət bu­na şübhə ilə ya­na­şır­dı - adə­tən, iki­metrlik kuk­la­lar böyük səh­nə­lər­də və sta­di­on­lar­da çı­xış edir­lər. La­kin biz­də alın­dı! Te­ar­tın baş rəs­sa­mı İq­bal Əliy­ev bi­zim sex­lə­rin əmək­daş­la­rın­dan iba­rət ko­man­da ilə aktyor­lar üçün al­tı çox gö­zəl kostyum və plüş (xov­lu məx­mər) və fet­rdən (ən zə­rif ke­çə) ol­duqca par­laq de­ko­ra­siya ha­zır­la­dı. Yum­şaq və sə­li­qə­li evciy­in ya­nın­da eləcə yum­şaq və ra­hat me­şə alın­dı. Ba­laca ta­ma­şa­çı­lar çox bəy­ən­di­lər!

Di­g­ər ye­ni ta­ma­şa "Tıq-tıq və Tak-tak nağıl"ı mən Ab­dul­la Şa­i­qin "Tıq-tıq xa­nım" nağı­lı mo­tiv­lə­ri əsa­sın­da yaz­dım. Ba­laca ta­ma­şa­çı­la­rı kə­dər­lən­dir­mə­mək üçün qəm­li fi­na­lı dəy­iş­dim və qayğı­sız Tıq-tıq xa­nım üçün ye­ni dost Taq-taq fi­kir­ləş­dim. O, Tıq-tıq­la qon­şu­lu­q­da ya­şayır və ona sa­diq dost ol­mağa ha­zır­dır. La­kin Tıq-tıq xa­nım düşüncə­siz­dir, onu heç sez­mir də. Bir də­fə qış­da Tıq-tıq ona böyük bir göl boy­da görünən göl­mə­çəyə düşür. Onu cə­sur Taq-taq xi­las edir. Mah­nı­la­ra mu­si­qi­ni Vüqar Ca­mal­za­də ya­zıb.

Ta­ma­şa za­ma­nı ba­laca ta­ma­şa­çı­lar qəh­rə­man­la­rın ha­lı­na acıyır­lar - on­la­ra məs­lə­hət­lə­ri ilə kö­mək et­məyə ça­lı­şır­lar, əda­lət­siz­liyə hid­dət­lə­nir­lər və xoş­bəxt son­luğa se­vi­nir­lər. De­ko­ra­siy­a­lar sö­nən işı­q­da dəy­iş­di­ri­lir. Ça­lı­şı­ram hə­mi­şə işığı tam söndür­məy­im, çünki uşaq­la­rın ək­sə­riyyə­ti qa­ran­lı­q­dan qor­xur. Uşaq zal­da ot­u­rar­kən qor­xu hiss et­mə­mə­li­dir. Te­a­t­ra ye­ni­dən gəl­mək is­təy­i­nin ol­ma­sı üçün uşaq bu­ra­da özünü kom­for­t­lu və ra­hat hiss et­mə­li­dir. Axı, böyük dra­ma­tik incə­sə­nə­tə se­vgi Kuk­la Te­a­t­rı­na be­lə sə­fər­lər­dən baş­layır.

- Ma­raq­lı­dır, uşaq­lı­q­da ba­laca Qur­ba­nın nağıl qəh­rə­man­la­rı kim­lər idi?

- Mə­lik Məm­məd və İlya Mu­ro­mets. Mən doğma tor­pağı­nı hər cür şey­tan­dan azad edən, div­lər və əj­da­ha­lar­la döyüşən cə­sur və güclü nağıl qəh­rə­man­la­rı­nı xoş­layır­dım. Bir də mən "Mo­roz­ko" so­vet fil­min­də Geo­r­gi Millya­rın ifa­sın­da Ba­ba-Ya­qa­nı çox se­vir­dim. Onun qə­ri­bə xı­şıl­day­an sə­si­ni yam­sı­la­mağı xoş­layır­dım. Ümu­miyyət­lə, mən hə­mi­şə aktyor və mü­ğən­ni­lə­ri pa­ro­diya et­məyi sev­mi­şəm. Hət­ta Hər­bi-Də­niz Qüvvə­lə­rin­də xid­mə­tim za­ma­nı mah­nı və rəqs an­sam­blın­da öz pa­ro­diy­a­la­rım və çı­xış­la­rım ilə ha­mı­nı əy­lən­di­rir­dim.

- Si­zin ki­no və te­at­rda çox­say­lı rol­la­rı­nız­dan baş­qa, ta­ma­şa­çı­lar si­zi həm də ku­li­na­riya şo­u­sun­da Nəm-nəm mə­zə­li var­lıq ob­ra­zın­da da xa­tır­layır­lar. Bu si­zin kuk­la ja­n­rı ilə ilk ta­nış­lığı­nız idi?

- Bə­li. Mən "Nəm-nəm" ya­rat­dım və 10 il­dən ar­tıq müddət­də biz onun­la ay­rıl­maz idik. Mən əl­lə­rim va­si­tə­si­lə bu qə­ri­bə var­lığın ob­raz və şəx­siyyə­ti­ni ya­ra­da bil­dim. Sağ və sol əli­mi bir­ləş­dir­dim və şən nağıl­va­ri in­sancıq - mət­bəxtdə ya­şay­an ev­dar və qulya­ba­nı alın­dı. Bi­lir­si­niz, mən hə­mi­şə uni­ver­sal ol­mağa ça­lış­mı­şam. Hər də­fə nə isə ye­ni bir şeyə baş­lay­an­da, fi­k­rim­də tut­duğu­mun bütün as­pek­t­lə­ri­ni öy­rə­nir­dim. Nə­ticə­də, vi­deo­ma­te­ri­al­la­rı çək­mək və mon­taj et­mək, te­atr de­ko­ra­siy­a­la­rı­nın es­kiz­lə­ri­ni çək­mək, şə­kil çək­mək, oxu­maq və rəqs et­məyi öy­rən­dim.

- Kə­nar­dan siz xoş­bəxt görü­nürsünüz... 

- Be­lə­dir. Mə­nim prob­lem­lə­rim - mə­nim­dir və on­la­rı heç ki­mə ver­mə­rəm. Ha­mıya gülüş, se­vinc və xoş­bəx­tlik ver­mək la­zım­dır. Dey­in­məyi və gi­ley­lən­məyi ... Bülbülə - Qul­du­ra sax­lay­aq ... Bi­zim işi­miz - gö­zəl ola­nı ya­rat­ma­q­dır. Mə­şğ­ul ol­duğum iş mə­nim üçün zövqdür. Düşünürəm, xoş­bəx­tliy­im də elə bun­da­dır. Axı, həy­at on­dan zövq alan­la­ra ən yax­şı­sı­nı ve­rir. Te­a­t­ra isə mən işə get­diy­im ki­mi dey­il, mə­ni göz­ləy­ən is­ti­ra­hət və se­vinc ye­ri­nə ge­di­rəm.