AZƏRBAYJANLILAR GÜRJÜSTANDA

Gürjüstanı Azərbayjanla bir çox ümumi jəhət birləşdirir. Hər iki dövlət Qərbin siyasi, iqtisadi institutlarına və onun təhlükəsizlik strukturlarına inteqrasiya yolunu seçib. Bundan başqa, ikitərəfli strateci münasibətlər birgə enerci, nəqliyyat layihələrinə əsaslanır. Bununla yanaşı, iki ölkəni birləşdirən önəmli amillərdən biri də Gürjüstanda  yaşayan soydaşlarımızdır.

Sıravi azərbayjanlılar üçün Gürjüstan rəhbərliyinin «Azərbayjan bizim strateci tərəfdaşımızdır» bəyanatı, ilk növbədə, bu ölkədə yaşayan soydaşlarımızın durumu ilə səjiyyələnir. Əgər onlara hörmət və diqqətlə yanaşılırsa, əgər Gürjüstan rəhbərliyi onların problemlərini həll etməyə hazır olması barədə bəyanatlarında səmimidirsə, bu o deməkdir ki, Tbilisidə Azərbayjanla strateci tərəfdaşlığın nə qədər qiymətli olduğunu dərk edirlər. Əks halda, rəsmi Tbilisinin «strateci tərəfdaşlıq» barədə tezisini onun Bakı-Tbilisi-Jeyhan və Bakı-Tbilisi-Ərzurum layihələrinin uğurlu fəaliyyətə olan praqmatik marağının təbliğati təminatı qismində nəzərdən keçirmək məjburiyyətində qalırıq. 

Mən Gürjüstana «qızılgül inqilabı»ndan sonra ikinji dəfə səfər edirdim. Əvvəlki səfərdən çox məyus qayıtmışdım. O səfər zamanı azərbayjanlıların yaşadıqları və Tbilisidən o qədər də uzaq olmayan Nəzərli və Kosalar kəndlərinə gedərkən, yerli sakinlərin çoxsaylı şikayətləri ilə üzləşdim. Yerli sakinlər ən çox onlara torpaq verilməməsindən, yolların bərbad vəziyyətdə olmasından, məktəblərdə təmir işləri aparılmamasından, qonşu gürjü kəndlərinə işıq və qaz çəkildiyi halda, azərbayjanlıların yaşadıqları kəndlərin bunlardan məhrum olmasından, Bakı-Tbilisi-Jeyhan boru kəmərinin onların kəndlərindən keçdiyi halda, azərbayjanlıların hətta fəhlə kimi də işə götürülmədiklərindən şikayətlənirdilər.  

Gürjüstandakı soydaşlarımızın təhsil almağa meylli olduqları hələ məktəb illərindən xatirimdədir. 1980-ji illərdə təhsil aldığım fizika-riyaziyyat təmayüllü 1 saylı məktəbdə sinfimizdəki 30 şagirddən yalnız 9 nəfəri gürjü idi. Hamımız ali məktəblərə daxil olduq. Bu xatirələrlə Nəzərli kəndindəki məktəblərdən birinə getdim. Divarları rütubət çəkmiş, tavanları və damı çürümüş, partaları isə uzaq 1960-jı illərdən qalan məktəbdə savadlı gənjlərin meydana çıxajağını gözləmək  sadəlövhlük olardı. Məktəbdə yeganə gözəgəlimli əşya joğrafiya kabinetindəki yeni qlobus idi. Lakin direktorun sözlərinə görə, o da müəllimlərin öz vəsaiti hesabına alınmışdı.

Bir müddət keçdi və Gürjüstandan gələn xəbərlərin məzmunu bir qədər (ondan artıq yox) dəyişməyə başladı. Qonşu ölkənin prezidenti Mixail Saakaşvili soydaşlarımızın yaşadıqları bölgələrə tez-tez baş çəkir, torpaq  probleminin tezliklə həll olunajağını vəd edirdi. Novruz Bayramının qeyd olunması ilə üst-üstə düşən belə səfərlərdən birində o, bir neçə azərbayjanlı ailəsinə torpaq sahələri ayrılması haqqında sənədləri şəxsən təqdim də etdi. Gürjü hakimiyyət orqanları gənj və savadlı soydaşlarımızın yüksək vəzifələrə və mövqelərə irəli çəkilməsinin zəruriliyindən daha tez-tez danışmağa başladılar.

Həqiqətən də Gürjüstana yeni səfərim zamanı keçirdiyim görüşlərdə «azərbayjanlıların problemləri, tədrijən, həll olunmaqdadır» kimi bəyanatları daha çox eşidirdim. Gürjüstan hökuməti qarşısına 3 il ərzində 3200 məktəbi təmir etmək məqsədini qoyub. Bunların sırasına soydaşlarımızın məskunlaşdıqları ərazilərdə yerləşən bir çox məktəblər də daxildir. Torpaq probleminin həllinin də təməli qoyulub. Soydaşlarımız vaxtilə torpaq bölgüsündə böyük problemlərin olması ilə məşhurlaşan bədnam Kvemo-Kartli bölgəsində durumun köklü şəkildə dəyişməyə başlamasından danışırlar. Məsələn, Dmanisi rayonunun Sakrabeli kəndinin bələdiyyə başçısı Kamran Musayev vaxtilə etnik gürjü olan bir Gürjüstan vətəndaşının azərbayjanlıların yaşadığı Hamamlı kəndinin ərazisində 3000 ha torpaq sahəsinin 1300 hektarını mənimsəməsi faktından danışdı. Lakin «torpaq məsələsi»ndə müəyyən irəliləyişlərə baxmayaraq, Gürjüstan azərbayjanlılarının böyük hissəsi hələ də torpaq sahəsi almayıb.

Digər önəmli məsələ «dil məsələsidir». Qardabani Rayonu İjra Hakimiyyəti başçısının sosial məsələlər üzrə müavini, Kutaisidə idarəetmə kurslarının müdavimi Ramil Bayramovun sözlərinə görə, Gürjüstan hakimiyyət orqanları yerli azərbayjanlıların gürjü dilini öyrənmələrində maraqlıdır. Bu məqsədlə bölgələrdə 3 aylıq dil və İnternet kursları da təşkil edilib. Lakin nətijələr qənaətbəxş olmadı. «Soydaşlarımız gürjü dilini öyrənməyə həvəs göstərmirlər. Çünki bir çoxları, düzünü desək, buna ehtiyaj da duymurlar - ətrafdakılar Azərbayjan dilində danışırlar, Azərbayjan televiziyasının verilişləri translyasiya olunur. Lakin bütün bunlar ona gətirib-çıxarır ki, söhbət ijra aparatından gedəndə kadrlar irəli sürə bilmirik. Gürjüstandakı 500 minlik azərbayjanlı əhali arasında layiqli kadrlar tapmaq bizim üçün böyük bir problemə çevrilib. Eyni zamanda, ali təhsilli, bajarıqlı, gürjü dilini bilən gənjlərimiz ya Azərbayjan da daxil olmaqla, xariji ölkələrə üz tutur, ya da bizneslə məşğul olaraq, dövlət qulluğuna heç bir maraq göstərmirlər», - deyən Bayramov, əvvəlki vaxtlarla müqayisədə, azərbayjanlıların irəli çəkilmək imkanlarının daha geniş olduğu indiki zamanda bir çox soydaşlarımızın bu şansdan istifadə etmədiklərindən də gileyləndi. Soydaşlarımızın əsas vəzifəsi gürjü jəmiyyətinə tam inteqrasiyanın, onun təkjə iqtisadi deyil, sosial-siyasi, mədəni və elmi həyatında da iştirakın vajibliyini  və bunun dövlət dilini bilmədən mümkünsüz olduğunu dərk etməkdir. Yalnız belə - gürjü dilini bilən, Gürjüstanın tarixi və mədəniyyətinə bələd olan, qonşu ölkədəki siyasi proseslərdə və bütövlükdə milli-dövlətçilik qurujuluğunda önəmli amil qismində çıxış edən diaspor təkjə Gürjüstan üçün deyil, Azərbayjan üçün də çox dəyərli olar. İki qardaş respublika arasında əlaqələndiriji körpü rolunu yalnız belə bir ijma səmərəli şəkildə oynaya bilər. Lakin haqqında danışılan inteqrasiyada o qədər də maraqlı olmamaqda təkjə Gürjüstan azərbayjanlılarının özlərini günahlandırmaq da ədalətsizlik olardı. Bəzən elə bir təsəvvür yaranır (bəlkə də yanlış təsəvvürdür) ki, gürjü tərəfinin özü də azərbayjanlıların yığjam məskunlaşdıqları bölgələrdə tam dolğun tədris prosesinin tənzimlənməsində maraqlı deyil və azərbayjanlıların bu məsələdəki passivliyindən soydaşlarımızı özünəməxsus sosial təjridə məruz qoymaq üçün yararlanır. Bundan başqa, indiyədək də rəsmi Tbilisi yerli sakinlərin Azərbayjan dili və tarixini öyrənməyə meylli olmaları ilə gürjü tədris fənlərinin məjburi öyrənilməsi arasında məqbul olan tarazlığı müəyyənləşdirə bilməyib. Hər halda, gürjü tərəfinin Azərbayjan Təhsil Nazirliyinin Gürjüstandakı Azərbayjan məktəblərini dərsliklərlə təmin etmək təşəbbüsünü pozması faktdır. Məlumdur ki, gürjü gömrükçüləri Gürjüstana humanitar yük kimi ünvanlanan dərslikləri alçaldıjı yoxlamaya məruz qoymuş, bütün yükü saxlamış, «Orta əsrlər tarixi» dərsliklərini isə ümumiyyətlə, geri qaytarmışlar. Belə bir təsəvvür yaranır ki, Gürjüstan gömrüyünün, demək olar, yoxlamadığı neft və qazdan fərqli olaraq, qonşu «strateci dost» Azərbayjanın dilini, tarixini və mədəniyyətini təbliğ edən dərs vəsaitləri Tbilisidə Gürjüstanın milli təhlükəsizliyi üçün əngəl kimi nəzərdən keçirilir. 

Yeri gəlmişkən, söhbət etdiyim yerli azərbayjanlılar Azərbayjanın Gürjüstandakı səfirliyinin son 2 ildəki fəaliyyətini müsbət qiymətləndirirlər. Səfirliyin gənj soydaşlarımızın təşəbbüslərini dəstəkləməsi qeyd olunur. Nümunə kimi, Marneulidə radiostansiyanın açılması, gənjlərin mərkəzlərinin fəaliyyətə başlaması göstərilir. Lakin buna baxmayaraq, həmin təşəbbüslərin xariji fondların vəsaitləri hesabına maliyyələşdirildiyi və bir qədər sonra belə layihələrə xitam verilməsinin mümkünlüyündən doğan narahatlıq da vurğulanır. 

Gürjüstanın indiki rəhbərliyi yerli təşəbbüslərin dəstəklənməsində maraqlı olduğunu nə qədər bəyan etsə də, onlara lazımi diqqət yetirmir. Tbilisidə informasiya agentliyi açmaq istəyən gənjlərimiz bir neçə gündən sonra gürjü xüsusi orqanlarının «diqqəti ilə» rastlaşdı. Nətijədə, agentlik yaratmaq ideyasından imtina etmək lazım gəldi. Marneulidə mədəni-idman kompleksi yaratmaq layihəsi də bürokratik «torda» ilişib-qaldı (Gürjüstan Ekologiya Nazirliyinin rəyi olmadığı üçün). «Odlar yurdu» Universitetinin Marneuli filialının açılması ideyası da jiddi çətinliklərlə üzləşir. Görünür, soydaşlarımızın sayja çox olmaları, onların imkanları və təşəbbüsləri Tbilisidə hələ də kimlərisə qorxudur. 

Onu da qeyd edək ki, Moskva və Tehranda müəyyən dairələrin Gürjüstandakı soydaşlarımıza daha çox «diqqət» yetirməyə başladıqlarına dəlalət edən informasiyalar daxil olmaqdadır. Bu dairələri daha çox jəlb edən jəhət Gürjüstanda azərbayjanlıların sayja çox olmalarının onlara bu ölkədə keçirilən istənilən seçkilərin nətijələrinə və bu ölkədə jərəyan edən digər siyasi proseslərə birbaşa təsir göstərməyə imkan verməsidir. Həmin dairələrin emissarları müxtəlif yerlərdə peyda olurlar. Tbilisidəki görüşlərin birində İranın dini emissarlarının Gürjüstanın azərbayjanlılar yaşayan dağ kəndlərindən birinə gəlib-çıxdıqlarını öyrəndim. Halbuki əvvəllər bu tərəflərə nə Gürjüstan, nə Azərbayjan hakimiyyət orqanlarının nümayəndələri, nə siyasətçilər, nə curnalistlər, nə də qeyri-hökumət təşkilatları  nümayəndələri ayaq basıblar.

Gürjüstandakı görüşlərim zamanı daha bir problemin mövjudluğuna əmin oldum: yaşlı və gənj nəsillərin nümayəndələri arasında fikir ayrılıqları var. Ramil Bayramov gənj, təşəbbüskar, o jümlədən, idarəçiliyə jan atan soydaşlarımızın sayja az olmasının səbəblərindən biri kimi yaşlı nəslin mühafizəkarlığını göstərdi. O, yaşlı nəslin savadlı gənjlərin Gürjüstan hakimiyyət orqanlarına inteqrasiyasına maraq göstərmədiyini söylədi. Bu fikri Vətəndaş Təşəbbüsləri Fondu Qeyri-Hökumət Təşkilatının başçısı Zaur Xəlilov da bölüşür. Z.Xəlilov qeyd etdi ki, yaşlı nəsil nümayəndələrinin vaxtilə gürjü jəmiyyətində layiqli yer tuta bilməyən müəyyən qrupu indiki gənj nəsli də ardınja aparmağa çalışır.

Gürjüstanda yerli azərbayjanlıların əmlak maraqları ilə bağlı məsələlər son dərəjə ağır həll olunur. Buna nümunə kimi, Tbilisi Azərbayjan Dram Teatrının və M.F.Axundzadənin Tbilisidəki ev-muzeyinin durumu göstərilir. Gənjlər bu qurumların öz təyinatı üzrə işləməsini istəsələr də, onların binalarının bir hissəsi kafe, restoran, mağaza kimi ijarəyə verilir, yaxud şəxsi əmlak kimi istifadə olunur. Gürjü hakimiyyət orqanlarının bu obyektlərin «azad edilməsi» və normal fəaliyyət göstərmələri üçün şərait yaradılmasından ötrü ardıjıl və inadlı səylərinə böyük ehtiyaj var. 

Bütövlükdə, ölkələrimizi birləşdirən tarixi və geosiyasi bağlar müasir problemlər və hələ həllini tapmayan məsələlərin sınağından çıxmaq üçün kifayət qədər möhkəmdir. Dünya siyasətindəki və bölgənin həyatındakı bir çox aktual məsələlərə və yanaşmaların ümumiliyi, ənənəvi dinj qonşuluq və tarixin ağır dönəmlərində ölkələrimiz və xalqlarımızın bir-birinə verdiyi qarşılıqlı dəstək - bütün bunlar yuxarıda sadalanan problemlərin uğurlu həlli və qarşılıqlı səmərəli dostluq və həqiqi strateci tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulması üçün möhkəm təməldir.