GÜRCÜ MEYDANI ERMƏNİ MİNASI

Javaxetiyadakı vəziyyət yenidən Jənubi Qafqazın siyasətçi və curnalistlərinin diqqət mərkəzindədir. Bir həftə əvvəl erməni mətbuatı Gürjüstanın Kvemo-Kartli bölgəsinin Salka şəhərində baş vermiş “insident” barədə xəbər yayıb: “15-ə yaxın naməlum şəxs yerli restoranların birindəki axşam ziyafətindən qayıdan erməni gənjlərinə hüjum edib. 23 yaşlı Gevorq Gevorkyan aldığı bıçaq zərbələri nətijəsində həlak olub, daha iki gənj - V.Saakyan və K.Valoyan isə yaralanıb”. 

SSRİ Xalq Deputatlarının I qurultayında iştirak edən şəxsləri Fərqanədə Məshəti türklərinə qarşı qətliamın məişət zəminində - bir boşqab çiyələk üstündə baş verdiyinə inandırmağa çalışan Rafiq Nişanovun həmin replikası millətlərarası gərginliyin məişət səviyyəsinə endirilməsinə jəhd göstərilməsinə dair klassik nümunəyə çevrilib. Düzdür, məişət mübahisələrinə siyasi rəng verilməsi jəhdləri olur. Reallıqda bu, o zaman baş verir ki, burada həm de-yure, həm de-fakto olaraq jiddi “gərginlik ehtiyatı” yığılıb. Məlumatlı şəxslər bu halda deyirlər ki, məsələ kimin kimi nə vaxt, hansı səbəblə bıçaqlanmasında deyil, məsələ ondadır ki, hadisə hansı şəkildə mətbuata çıxajaq. İrəvanın siyasi elitası məhz bu notlar üzərində hərəkətə keçdi. Salkada baş vermiş insident bütün aparıjı erməni KİV-də ətraflı şəkildə - fotolarla, ürək dağlayan təfərrüatlarla işıqlandırıldı və dərhal da hər şeydə gürjülərin günahkar olduğuna dair versiya irəli sürüldü. Erməni mətbuatına inansaq, zərərçəkənlər özləri onlara kimin və nəyə görə hüjum etdiyini bilmədiklərini deyiblər və dərhal da bildiriblər ki, basqınçılar gürjü və ya ajar köçkünləridir. KİV-lər elə o dəqiqə izahat veriblər: hələ 80-ji illərdə çoxmillətli Salka rayonunda yaşayan yunanlar tarixi vətənlərinə köç etməyə başlayıblar. Tezliklə hakimiyyət orqanları onların boş qalmış evlərinə Svanetiya və Ajarıstanın yüksək dağ rayonlarında yaşayan etnik gürjüləri köçürüblər. Yerli erməni əhalisi gəlmələri süngü ilə qarşılayıb: onları kriminalın artmasından tutmuş, başqasının mülkiyyətinə qəsd etməyə qədər hər jür əməldə ittiham etməyə başlayıblar. Daha sonra yerli “fəallar” işə qoşulublar. 

İnsidentdən sonra gürjü xüsusitəyinatlıları erməni kəndlərindən Salkaya gələn yolları bağlayıblar. Polis çox tezliklə 3 şübhəli şəxsi saxlayıb. Bundan sonra Salkanın 300-dən çox sakini polis idarəsinin binası qarşısına toplaşaraq, “qatillərə ədalətli jəza” tələb edib. Rayon ijra hakimiyyətinin, məhkəmənin və Tbilisi Universitetinin yerli filialı darmadağın edilib. İstintaqla bağlı tələblər siyasi tələblərlə əvəz olunub: erməni əhalisinin kompakt yaşadığı Samtsxe-Javaxetiya bölgəsinin rayonlarında kargüzarlıq işi, eləjə də Tbilisi Dövlət Universitetinin Axalkalaki filialında tədris erməni dilində aparılmalıdır. 

Daha sonra aksiya iştirakçıları Gürjüstan patriarxlığının Axalkalaki yeparxiyasının binasına girməyə jəhd göstəriblər. Onların dediyinə görə, guya orada böyük miqdarda silah gizlədilib. Yepaxriya nümayəndələri tərəfindən qəbul edilən bir neçə aksiya iştirakçısı burada silah gizlədilmədiyinə əmin olub.  

Salkadakı insident çox diqqətçəkiji şəraitdə mətbuata çıxdı: İrəvanda “Javaxk erməniləri” məsələsi ətrafında növbəti isteriya başlanmışdı. Ermənistan “Qüdrətli Vətən” partiyasının lideri Şirak Torosyan “Ermənilərin Javaxkdan çıxması təhlükəsi” mövzusunda keçirilən forumun əsas ulduzlarından biri oldu. Onun fikrinjə, Gürjüstan hakimiyyətinin hazırkı siyasəti davam edərsə, 30 ildən sonra Samtsxe-Javaxetiyada bir nəfər də erməni qalmayajaq: “Javaxkda mədəniyyət mərkəzləri, idman kompleksləri yoxdur; həm erməni əhalisi ilə yerli hakimiyyət, həm də ermənilərlə gürjülər arasında qarşılıqlı etimadsızlıq mühiti yaradılır”. Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi Aparatının rəhbəri Anuşavan Akopyan da diskussiyalara öz töhfəsini verdi: “Qaldırılan məsələlərin çoxunu qanunverijilik əsasında həll etmək mümkündür, sadəjə, bütün mexanizmlərdən istifadə etmək lazımdır. Regionun statusu, tarixi, siyasi quruluşu ilə bağlı məsələləri Gürjüstan parlamentinin erməni deputatlarının köməyi ilə həll etmək olar”.  

Ermənistanın “Ramkavar-Azatakan” partiyasının lideri Arutyun Arakelyan isə deyib ki, Gürjüstan hakimiyyətinin Javaxkın erməni gənjliyinə münasibəti ölkənin bütün erməni əhalisinə olan münasibətin göstərijisidir. O, təəjjübünü bildirib ki, Ermənistan ijtimaiyyəti bu regiondakı duruma məhz indi diqqət yetirib, halbuki yaranmış vəziyyət Gürjüstandakı erməni diasporunun, ümumiyyətlə, yoxa çıxmasına gətirib çıxara bilər. 

Javaxetiyanın özündə isə hadisələr dramatik və təhlükəli ssenari üzrə jərəyan edir. Yerli “Javaxk gənjliyi” təşkilatının sədri Vardan Akopyan Samtsxe-Javaxetiyadakı erməni ijtimai qurumlarının Gürjüstan Prezidenti Mixail Saakaşviliyə mürajiət edərək, regiona muxtariyyət statusu verilməsini xahiş etdiklərini açıqlayıb: “Ümid edirəm ki, Gürjüstan hakimiyyəti Javaxka muxtariyyət statusu verilməsi yolu ilə milli azlıqlar probleminin həllində demokratik yanaşmalar tapa biləjək və bu, yeni Gürjüstanın qurulmasında ilk addım olajaq”. 

Javaxetiyada hadisələrin inkişafı Qarabağ münaqişəsinin ilk mərhələlərini xatırlatmağa başlayır. 15 ijtimai təşkilatdan ibarət “Javakx Şurası” Ermənistan hakimiyyətinə  “Javaxk ermənilərinin problemlərinə lazımi səviyyədə diqqət yetirmək və problemin siyasi komponentini tanımaq” çağırışı ilə mürajiət edib. “Ermənistan hakimiyyətinin tam laqeydliyindən ruhlanan Gürjüstandakı dairələr daha da azğınlaşıblar”, - deyən mürajiət müəllifləri rəsmi Tbilisinin «günahları»nı da sıralayırlar: ermənimənşəli hakimlərin gürjü dilini bilməmək motivi ilə işdən uzaqlaşdırılması faktları, Salkada erməni gənjin öldürülməsi və s. “Ermənilərə qarşı bu jür əməllərin qızışdırılmasında üçünjü tərəfin, o jümlədən Azərbayjan və Türkiyənin iştirakını istisna etməyən “Javaxk Şurası” əsas məsuliyyəti Gürjüstan hakimiyyəti və gürjü pravoslav kilsəsinin daşıdığını bildirir. Javaxkın problemlərinin həlli istiqamətində heç bir iş görməyən Ermənistan hakimiyyətinin də öz məsuliyyət payı var”, - deyə mürajiətdə vurğulanır. Qurumun nümayəndəsi Razdan Madoyan deyib ki, problemin mahiyyəti siyasi xarakterlidir: “Javaxkın siyasi statusu dəqiqləşdirilməsə və ermənilərin hüquqlarının qorunajağına təminat olmasa, problemin həlli mümkün deyil”. Onun sözlərinə görə, Ermənistan əhalisinin əksəriyyəti Javaxk problemindən narahatdır, çünki onlar ayrıja götürülmüş Javaxk probleminin olmadığını anlayırlar. “Bu, Ermənistanın fiziki mövjudiyyət məsələsidir, çünki Javaxk Avropa ilə yeğanə əlaqə imkanıdır. Biz bilirik ki, ermənilər oradan getsələr, Ermənistan tam blokadada qalajaq”, - deyən Madoyan təmsil olunduğu qurumun strateci planlarını açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, Javaxkya “ikinji Naxçıvan”, ya da “ikinji Qarabağ” olajaq və əgər Ermənistan dövlət kimi mövjudluğunu davam etdirmək istəyirsə, ermənilərə məxsus olub-qalan nə varsa qoruyub-saxlamağa çalışmalı, ehtiyaj olarsa, Javaxk zonasına qoşun yeritməlidir. Ermənistanin ikinji jəbhə açmaq iqtidarında olub-olmadığına dair suala şuranın nümayəndəsi Qagik Ginosyan belə javab verib ki, Gürjüstan üçün bu, dördünjü jəbhə olajaq. Daha sonra ultrapatriotik düşünjələrə qərq olan Ginosyan deyib ki, vətəni və milli ləyaqəti itirmək təhlükəsi varsa, müharibədən qorxmaq lazım deyil, Javaxk məsələsində isə söhbət Ermənistan Respublikasının fiziki varlığından gedir. 

Gözlənildiyi kimi, İrəvanda Javaxetiya separatizminə “mənəvi dəstək” verməkdə tələsiblər. “Gürjüstanın Samtsxe-Javaxetiya bölgəsinin erməni əhalisinə muxtariyyət tələbi yerli əhalinin məsələyə yanaşma tərzidir. Burada siyasi məna yoxdur, bütün problemlər siyasi xarakter daşıyır”, - deyə martın 14-də Ermənistan parlamentinin “Respublika” fraksiyasının rəhbəri Qalust Saakyan bildirib. Onun sözlərinə görə, regiondakı bütün məsələlər Ermənistan-Gürjüstan danışıqları çərçivəsində həll olunmalıdır. Öz növbəsində, Milli Dirçəliş Partiyasının lideri Albert Bazeyan bildirib ki, Ermənistan hakimiyyəti ehtiraslarin daha da joşmasının qarşısını almaq üçün prosesə yüksək səviyyədə müdaxilə etməyə jəhd göstərməlidir: “Bizə növbəti bədxah qonşu lazım deyil. Javaxkın erməni əhalisinin sosial məsələlərindən başqa, bir sıra siyasi problemlər, milli adət-ənənənin saxlanılması məsələləri də var. Hesab edirəm, bu regiona mədəni muxtariyyət statusu verilməsi müzakirə edilməlidir”.

Beləliklə, hər şeyi öz adı ilə çağırsaq, yeni ixtilaf ojağının alışdırılmasının bütün əlamətləri göz önündədir: ehtirasların joşdurulması, “Ermənistanin mövjudiyyəti məsələsi” barədə gurultulu şüarlar, hərbi müdaxiləyə çağırışlar, hüquqların pozulması və “ermənilərin təhlükəsizliyinin təmin olunması”nın mümkünsüzlüyü barədə bağırtılar...

Əlbəttə, bu yerdə söhbətin ayrı-ayrı məsuliyyətsiz liderlərin bəyanatlarından və İrəvan siyasilərinin ahəngəuyğun çıxışlarının “ujuz piar” olduğundan getdiyi də deyilə bilər. Üstəlik, xatırlatmaq yerinə düşər ki, Javaxetiyada münaqişə ojağının yaradılması Gürjüstandan çox, Ermənistan üçün təhlükəlidir. Ajarıstanın təjrübəsi göstərir ki, Gürjüstan rəhbərliyi artıq alovlanmağa başlayan separatizm ojağını operativ şəkildə “söndürməyi” bajarır - bu halda Ermənistan tam blokadada qala bilər. 

Məlumdur ki, rəsmi İrəvanın qonşu dövlətlərdən yalnız İranla normal münasibətləri var və bu ölkəni də yaxın zamanlarda jiddi titrəyişlər gözləyir. Javaxkın erməni liderləri özləri də qeyd edirlər ki, ermənilər, əsasən də gənjlər, bu regionu tərk edirlər və tezliklə burada etnik mənzərə dəyişəjək; ona görə də hətta erməni mühitində bölüjülüyün geniş yayılmış olması halında belə, çoxluğun dəstəyini gözləməyə dəyməz. Hər halda, Gürjüstan hakimiyyəti hələlik situasiyanı gərginləşdirmək istəmir. KİV orqanlarının əksəriyyəti bu barədə Gürjüstan parlamentinin spikeri Nino Burjanadzenin aşağıdakı sözlərini iqtibas etmişdi: “Gürjüstanın Axalkalaki rayonunda müəyyən qüvvələr ermənilərlə gürjülər arasında münasibətləri gərginləşdirməyə jəhd edirlər”. Anjaq Gürjüstan yetkililəri eyni zamanda eyham edirlər ki, hər hansı muxtariyyətdən söhbət gedə bilməz - bu halda, məsələ ölkənin federallaşmasına gətirib çıxara bilər və bu da məlum səbəblərdən rəsmi Tbilisi üçün qəbuledilməz variantdır.

Qeyd etmək gərəkdir ki, Gürjüstan hakimiyyəti hələlik rəsmi İrəvanın Javaxetiyadakı separatçıların hərəkətlərini açıq şəkildə dəstəkləməsindən narazılığını nümayiş etdirməməyə üstünlük verir. Anjaq artıq hakimiyyət nümayəndələrinin dilindən dolayısı ilə Ermənistanın ünvanına yönəlmiş ikibaşlı bəyanatlar tez-tez səslənməkdədir.

Gürjüstan Prezidenti M.Saakaşvilinin ölkənin ağır günlərində kömək göstərdiyi və göstərməkdə davam etdiyi üçün Azərbayjana minnətdarlıq etməsi, əslində, birbaşa İrəvana yönəlik iraddır. Marneuli rayonuna sonunju səfəri zamanı prezident Saakaşvili Novruz Bayramı şənliklərində iştirak edərkən növbəti dəfə “təxribatçıların və separatçılıq jəhdləri göstərən bəzi şəxslərin bəd niyyətləri”ndən bəhs edib. “Həmişə Gürjüstana kömək edən” Azərbayjanın ünvanına tərifli sözlər deyən prezident “bunu heç zaman unutmayajaqları”nı vəd edərək, öz ittihamlarının əsas ünvanı barədə şübhələrə yer qoymayıb.

Heç kəsə sirr deyil ki, məhz ermənilər Gürjüstanda yaranmış vəziyyətdən separatçı hərəkatın güjlənməsi üçün istifadə edir, hətta açıq ərazi iddiaları irəli sürürlər. Xatırladaq ki, ötən əsrin əvvəlində ermənilər yaranmış vəziyyətdən bəhrələnməyə çalışmış, Rusiya imperiyasının süqutundan dərhal sonra Gürjüstana və Azərbayjana qarşı müharibəyə başlamışdılar. Sovet imperiyasının dağılmasından sonra Ermənistan yenidən bu taktikaya əl atdı və Azərbayjanın bir hissəsini işğal etdi. Ermənilərin növbəti hədəfinin Gürjüstan olajağını (daha dəqiqi, artıq olduğunu) Tbilisidə yaxşı başa düşürlər.

Erməni millətçiliyinin öz xüsusiyyəti var. Söhbət heç də onların üfunətli təbliğatından yox, erməni mühitində lap çoxdan mövjud olan hesablanmış ərazi iddialarından gedir. 1985-ji ilin dekabr ayının 11-də fransız-erməni qəzeti olan “Qamk”da çap olunmuş “Erməni inqilabi federasiyasının siyasi manifesti”ndə bu barədə birbaşa yazılır və iddia göstərilən ərazilər sırasında təkjə Bitlis, Van, Qars və Ərdəhanın yox, eləjə də Dağlıq Qarabağın, Naxçıvanın və Axalkalakinin adları çəkilir. Bu sənədi tamamilə iqtibas etməyə dəyər: 

“EİF-in siyasi manifesti. Fransa. Paris.

İnqilabi və sosialist partiya olan erməni inqilabi federasiyası hər yerdə və bütün üsullarla erməni millətinin ümumi mənafelərini müdafiə edir. Demokratik və sosialist recimli birləşmiş, müstəqil və azad dövlət yaratmağı qarşısına məqsəd qoyaraq, erməni milli həqiqətlərini nəzərə alaraq, EİF aşağıdakı siyasi məqsədlərin əzmkar tərəfdarıdır:

a) Azad və birləşmiş Ermənistanın yaradılması;

b) Sosialist və demokratik respublikanın bərqərarı;

v) Birləşmiş Ermənistanın sərhədləri Sevr müqaviləsinə əsasən, erməni torpaqları olan Naxçıvan, Axalkalaki və Qarabağ rayonlarını əhatə etməlidir;

q) Dünyaya səpələnmiş erməni əhalisinin repatriasiyası (doğma torpaqlara geriqayıtma - red.) və bütün erməni xalqının müstəqil milli ərazidə jəmləşdirilməsi;

d)Türkiyə tərəfindən erməni xalqına qarşı törədilmiş və bu günə qədər jəzalandırılmamış soyqırım jinayətinin mühakiməsi və ona görə təzminat alınması; işğal olunmuş torpaqların qaytarılması və erməni millətinə ədalətli kompensasiya borjunun ödənilməsi;

e) Ümumi, birbaşa və bərabər seçki hüquqi prinsipi üzrə, gizli səsvermə və proporsional seçkilər əsasında seçilmiş təsis yığınjağında Ermənistan Respublikasının əsas qanunlarının mükəmməl şəkildə işlənib-hazırlanması.

EİF-in siyasi proqramı

Erməni mühitində öz məqsədlərinə çatmaq, o jümlədən ərazi iddialarını gerçəkləşdirmək üçün yüz ildən artıqdır, terror ənənəvi mübarizə vasitəsidir. 1896-jı ildə daşnaklar Qərb ijtimaiyyətinin diqqətini “ermənilərin məşəqqətləri”nə jəlb etmək, müstəqillik uğrunda mübarizədə xariji müdaxiləçilərin süngüsünə və dəstəyinə nail olmaq üçün İstambuldakı Osmanlı bankında insanları girov götürmüşdülər. Sonra onlar Moskvada və Lozannada Türkiyə sərhədlərinə dair aparılan danışıqlar fonunda artıq hakimiyyətdən uzaqlaşmış hökumət üzvlərini - “gənj türklər”i öldürmüşdülər. Tarixi şəraitə baxın: Azərbayjan Xalq Jümhuriyyəti Sovet Rusiyası tərəfindən ilhaq olunub, “gənj türklər” hökuməti hakimiyyətdən uzaqlaşdırılıb - “nümunəvi terror” üçün onlardan yaxşı qurban tapmaq mümkün deyil. Bir tərəfdən, dövlətin “javab tədbirləri” gözlənilmir; bu olsa belə, “fəaliyyətdə olan dövlət məmuru”nun qətlinə görə ola biləjəyi kimi olmayajaq. Digər tərəfdən, qətlə yetirilən şəxslər kifayət qədər görkəmli və məşhurdurlar, bu nümayişkaranə qətl mətbuatın diqqətini jəlb edəjək, “erməni məsələsi”ni ijtimaiyyətin yadına yenidən salajaq. Məqsəd beləydi. 

Tbilisdə erməni terrorunun nə olduğunu ağızdan-ağza eşitməyiblər, tarixdən yaxşı bilirlər. Burada onun bədnam simvolu köhnə İrəvan meydanıdır. Məşhur Kamo - Simon Petrosyan ilk dəfə burada “fərqlənib”. 1907-ji ilin 13 iyununda o, bu meydanda öz məşhur aktını “təjrübədən keçirib”. 

Həmin gün səhər saat 10 radələrində dövlət bankının Tiflis bölməsinin kassiri Kurdyumov və hesabdar Qolovnya paytaxtdan göndərilən böyük məbləğdə pulu poçtla almış və onu faytonla banka aparırdılar. Onları başqa bir faytonda iki silahlı atıjı da müşayiət edirdi. Hər iki ekipac kazak konvoyları tərəfindən əhatəyə alınmışdı. Şəhərin mərkəzində, janişinin sarayı yaxınlığında öndə olan kazak konvoyları İrəvan meydanından Sololakski küçəsinə dönəndə knyaz Sumbatovun evinin damından qafilənin üzərinə əldəqayırma “jəhənnəm maşını” atıldı. Partlayış o qədər güjlü oldu ki, bir kilometr radiusunda yerləşən evlərin şüşələri qırılıb-töküldü. Demək olar, eyni vaxtda səkilərdən kovboyların üstünə daha bir neçə bomba atıldı və hansısa “yolkeçənlər” revolverlərdən onlara atəş açmağa başladılar. İnsanlarla dolu olan meydanda qarışıqlıq yarandı və bu, panikaya səbəb oldu. Pulların taleyinin nejə olduğunı sonradan hadisənin şahidlərindən heç biri istintaqa söyləyə bilmədi. İlk mərmi kassiri və hesabdarı faytondan bayıra atmışdı. Atlar möjüzə nətijəsində salamat qalmış faytonu dəli kimi dartıb-aparırdı. Anjaq meydanın o başında hündürboylu “yol keçən şəxs” qaçmaqda olan atların qarşısına çıxdı və onların ayaqları altına bomba tolazladı. Yeni qulaqbatırıjı partlayış səsi yayıldı, hər şey tüstü buluduna qərq oldu. Şahidlərdən biri gördü ki, zabit mundiri geyinmiş şəxs təkatlı faytondan atılıb-düşərək tüstülənməkdə olan sınıb-dağılmış faytona jumdu və nəyisə götürüb revolverdən ətrafa nejə gəldi, atəş aça-aça qaçıb getdi. 

Bu bədnam olayda 50-yə qədər adam ölmüş və yaralanmışdı. Bu gün həmin əməliyyat xariji kriminalistika dərsliklərinin əksəriyyətinə salınıb. 

Daha sonra daşnakların “Nemezida” təşkilatının növbəsi çatdı. Bu təşkilat sərhədlərə dair danışıqlara müvafiq “informasiya fonu” yaratmaq üçün Osmanlı imperiyasının və Azərbayjan Xalq Jümhuriyyətinin (AXJ) keçmiş hökumət üzvlərinə qarşı “ov”a başladı. 

1920-ji ilin 19 iyununda Aram Yerkanyan və Misak Qriqoryan Tiflisdə, həmin İrəvan meydanında qanlı olay törətdilər - onlar AXJ-nin qurujularından biri olan Fətəli xan Xoyskiyə və Xəlilbəy Xasməmmədova atəş açdılar. Qəfil hüjum nətijəsində ölümjül güllə yaraları alan Xoyski vəfat etdi, Xasməmmədov isə ağır yaralandı. Bundan bir ay sonra, iyulun 19-da erməni gülləsi Həsənbəy Ağayevi də tutdu. 

Bir neçə aydan sonra ermənilər Tiflisdə daha bir keçmiş türk məmurunu - Kamal Paşanı güllələdilər. Onun barəsində hətta ermənilərə rəğbətlə yanaşan doktor Coan Lepsius da yazmışdı: “Dördünjü ordunun Suriyadakı baş komandanı Kamal Paşa Konstantinopolda hakimiyyətdə olanlarla bəlli bir distansiya saxlayırdı. O öz dairəsində jiddi qiyam gözlənildiyi barədə xəbərdarlıq etmişdi, məjburi köçkünlərə və qaçqınlara zəruri köməklik göstərirdi”.

Yenə Tiflisdə - 1922-ji ilin 25 iyulunda Türkiyənin keçmiş hərbi naziri Jamal Paşa güllələndi. Ona qarşı əməliyyatı iki daşnak yaraqlısı - Məlik-Şahnəzəryan və Stepan Sagikyan keçirmişdi.

Hansısa mistik qanunauyğunluğa müvafiq olaraq, 2005-ji ilin may ayının 10-da insanlarla dolu olan həmin keçmiş İrəvan meydanında 27 yaşlı Vladimir Arutunyan qırmızıhaşiyəli yaylığa bükülmüş əl qumbarasını Gürjüstan və ABŞ prezidentlərinin dayandığı və gülləkeçirməz şüşə ilə əhatələnmiş tribunaya tullamışdı. Qumbara xoş təsadüfdən partlamamışdı. Həmin may günü meydanda olan nə qədər insanın öz həyatını həmin “xoş təsadüf”ə borjlu olduğunu, yəqin ki, heç kəs bilməyəjək. Rəsmi versiyaya görə, Arutunyan təkbaşına fəaliyyət göstərib. Anjaq heç kəs zəmanət verə bilməz ki, burada da erməni mühitində dərin kök salmış terrorçuluq ənənəsi rol oynamayıb. 

Elə indiki halda da istisna etmək olmaz ki, ermənilərin uzun illər sınaqdan keçirdiyi texnologiya Gürjüstana qarşı işə salınmayajaq. Bu məsələdə ermənilərin xüsusi maraqları var: nifrət bəslədikləri Bakı-Tbilisi-Jeyhan neft kəməri məhz Javaxetiya ərazisindən keçir və Azərbayjana çiçəklənmə, dirçəliş vəd edir. Məhz burada yeni Qars-Axalkalaki-Tbilisi dəmir yolunun çəkilişi planlaşdırılır və bu, erməni millətçilərinin dişini bilavasitə qıjadır. O da aydındır ki, bu konflikt bütün region üçün təhlükəli səviyyəyə çatmamış, Gürjüstan hakimiyyəti lazımi tədbirlər görməlidir.