CİZGİ FİLMİ ÜÇÜN CIZILMIŞ DAİRƏ...

Azərbayjan kinematoqrafının yekrəng və maraqsız günü haqqında kifayət qədər danışılıb. Hətta demək olar ki, hazırda bu, ən aktual mövzulardan biridir. Anjaq bütün bu müzakirələr zamanı unuduruq ki, yetkin əhali ilə yanaşı, kino sənətində “öz növü“ olan tamaşaçılar kateqoriyası da mövjuddur. Söhbət uşaqlardan və müvafiq olaraq jizgi filmlərindən gedir.

Sirli-sehrli animasiya aləminə  praktik olaraq gözümüzü dünyaya açandan etibarən düşürük. Körpələr dünyanı sevimli jizgi filmlərinin qəhrəmanları ilə dərk edir, bu zaman onlarda ətraflarındakı predmetlər, xeyir və şər haqqında ilk təsəvvürlər formalaşır. Ona görə də hesab etmək olar ki, jizgi filmi kimi “qeyri-jiddi canr”, əslində, olduqja mühümdür.

Bəs Azərbayjanda animasiya yaradıjılığı ilə bağlı məsələ nə yerdədir? Dərhal deyək ki, o qədər də yaxşı deyil. Hər şey yenə də gəlib maliyyə məsələsinə dirənir. Elə ona görə də ildə bir filmdən artıq çəkib başa gətirmək mümkün olmur. 

30 ildən artıq bir müddətdə “Azərbayjanfilm” kinostudiyasında çalışmış rəssam-multiplikator Rauf Dadaşovun sözlərinə görə, hazırkı böhran əhəmiyyətli dərəjədə dövlət sifarişinin azalması və kinoprokatın olmaması ilə əlaqədardır. Bu üzdən hətta artıq çəkilməsi mümkün olmuş jizgi filmləri də rəflərdə tozlana-tozlana qalır və ekranlara çıxmır.  

Bununla belə, milli multiplikasiyamız kifayət qədər şanlı keçmişə malikdir. Hərçənd, neçə müddətdir, mütəxəssislər jizgi filmlərinin Azərbayjanda nə vaxtdan yaradılması tarixi üstündə mübahisə edir, yekdil fikrə gələ bilmirlər. Uzun illər hesab olunurdu ki, ilk jizgi filminin çəkilməsi ötən əsrin 60-jı illərinin sonuna təsadüf edib. Anjaq bu yaxınlarda kinoşünaslar sübut etdilər ki, multiplikasiya elementləri ilk dəfə 1933-jü ildə çəkilmiş və neft hasilatında “Jat” adlı amerikan avadanlığının istifadə olunması metodlarından məhz eyniadlı təlim-təhsil filmində istifadə olunub. Onun ardınja 1935-ji ildə Azərbayjan xalq nağılları əsasında “Abbasın bədbəxtliyi” adlı jizgi filmi lentə alınıb.

Anjaq Böyük Vətən müharibəsi Azərbayjanda jizgi filminin inkişafına da öz düzəlişlərini etdi. Beləliklə, Azərbayjan animasiyasının tarixi 1965-ji ildən, respublikada ilk dəfə olaraq çəkilən “Danışan odlar” adlı televiziya jizgi filminin yaradıldığı vaxtdan hesablanır. Bu filmlə milli animasi-yada yeni era başlanıb. O zamanların məşhur multiplikatorları Nazim Məmmədov və Bəhmən Əliyev yeni qüvvə ilə bir vaxtlar dağılmış qəsrin bərpasına girişmişdilər. Bu məqsədlə hətta animatorlar kursu təşkil olunmuşdu. Anjaq bir müddət sonra bu kursları buraxmaq lazım gəldi, çünki o dövrdə jizgi filmləri çox çəkilmirdi və bu səbəbdən istedadlı gənj mütəxəssislər işsiz qalırdılar. Əvəzində indi bu tip kurslara ehtiyaj var və ölkədə bu sahə üzrə peşəkar kadrların çatışmazlığı kəskin şəkildə hiss olunur. Axı kimsə növbəti dəfə irəli çıxıb, N.Məmmədov və B.Əliyevin ötən əsrin 60-jı illərində etdiyi kimi, injəsənətin bu növünü ayaqüstə qaldırmalıdır. 

Rauf Dadaşovun təsəvvüründə jizgi filmləri bütün başqa məhsullar kimi bazar malıdır və bu, “eksklüziv”ə və “çoxişlənən mallar”a bölünür. Yüksək injəsənət nümunələri beynəlxalq festivallarda yer tutur, “çoxişlənən mallar” isə ən azı, minimal tamaşaçı tələbatını ödəməli və öz istehsalat məsrəfini çıxarmalıdır. Anjaq iş bundadır ki, əksər filmlərimiz bu gün hətta “çoxişlənən mal” səviyyəsinə çata bilmir. Bu faktı qeyd etmək təjrübəli multiplikatorlarımız üçün çox ağır və utanjverijidir. 

Müasir sücetlərə gəlinjə, R.Dadaşov təsdiq edir ki, bu gün ölkədə istehsal olunan jizgi filmlərinin tam əksəriyyəti jiddi səjiyyə daşıyır və çox vaxt qətiyyən şən əhval-ruhiyyəli mövzuya həsr olunmur. Onlar, əsasən, patriotik və ya sosialyönümlü olurlar. Bu filmlərin müəlliflərinin sözlərinə görə, bunu Azərbayjanın düşdüyü siyasi situasiya tələb edir. “Bizim “Tom və Jerri” kimi jizgi filmi çəkməyimiz üçün xalqın da uyğun ovqatı olmalıdır”, - deyə onlar öz rəylərini açıqlayırlar. 

Anjaq ideoloci multiplikasiya böyük beynəlxalq festivallarda o qədər də bəyənilmir. Burada üstünlük şən, əylənjəli, milli məzmun daşımayan lentlərə verilir. 

Bir çoxları yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunu sahənin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsinin artırılmasında görürlər. Azərbayjanın öz Uolt Disneyinin meydana çıxmasının vaxtı çatdığını deyənlər də var. Onlar öz studiyasını açıb keyfiyyətli jizgi filmləri istehsal edən yaradıjı-sahibkarı nəzərdə tuturlar. 

Bununla belə, Danimarka Krallığında heç də hər şey pis deyil. Bizim də müəyyən uğurlarımız var. Məsələn, bu yaxınlarda Təhsil Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə recissor Elçin Axundovun çəkdiyi “Javanşir” filmi “Humay” mükafatına layiq görülüb. Bu onu göstərir ki, Azərbayjan multiplikatorlarının böyük yaradıjılıq potensialı var və əlverişli şəraitin yaradılması kifa-yətdir ki, bu potensial qönçə kimi açılsın. Ümid var ki, yaxın gələjəkdə bu şərait mütləq yaradılajaq. Bu kimi optimist fikirlərin yaranmasına Mədəniyyət və Turizm Nazirliyində aparılan kadr və struktur dəyişiklikləri əsas verir. Bu baxımdan ola bilər ki, yaxın gələjəkdə uğur balaja tamaşaçıların üzünə güləjək və onlar öz ölkələrində çəkilmiş keyfiyyətli jizgi filmlərinə baxa biləjəklər.