PUL PUL GƏTİRƏR

Neftin qiymətinin azalan dövründə də Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) azalan gəlirlərini aktivlərin idarəolunmasının səmərəliliyini yüksəltməklə kompensasiya etmək olar.

İndiyə kimi fondun vəsaitlərinin idarəolunması mühafizəkar yanaşma əsasında həyata keçirilirdi, yəni hətta aşağı gəlirlilik hesabına da sabitlik və vəsaitlərin dəyişilməz qorunması faktoru əsas götürülürdü. Lakin məlumdur ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin bazarları daha çox gəlir gətirir ki, bunu da riskin məntiqli həddi ilə uyğunlaşdırmaq olar. Ona görə də Azərbaycan hökuməti vurğunu mühafizəkar yanaşmadan nisbətən riskliyə, lakin gəlirli investisiya portfelinə dəyişərək, ARDNF-in aktivlərinin idarəedilməsi siyasətini dəyişmiş oldu. Buna baxmayaraq, burada risk özünü doğruldur, belə ki, xarici aktivlərə investisiya yatırılması qiymətli kağızların reytinqinin BBB - səviyyəsi ilə məhdudlaşdırılıb. Bu, ARDNF-in idarəedilməsindən gəlirləri xeyli yüksəldə biləcək ölkə hökumətinin tamamilə əsaslandırılmış addımıdır. Bununla belə, vəziyyət heç də o qədər təhlükəli deyil ki, asan gəlir üçün aşağı reytinqli spekulyativ qiymətli kağızlarla əməliyyatlar aparılsın. 

Qeyd edilənlərə uyğun olaraq ARDNF cari ilin ikinci rübündə aktivlərini birinci rüblə müqayisədə 853 mln. dollar artıraraq, onların həcmini 35,8 mlrd. dollara çatdırmağa müvəffəq olub. Lakin ümumilikdə ARDNF aktivləri 2015-ci il 1 iyul tarixinə ilin əvvəli ilə müqayisədə 3,56% azalıb. Amma eyni zamanda təqdirə layiqdir ki, BTC FOB Ceyhan tipli Azərbaycan neftinin orta qiyməti 1 barelə görə 60 dollardan artıq müəyyənləşdirildiyi halda da ARDNF-in aktivlərinin artımı aydın şəkildə izlənilirdi. Təbii ki, "qara qızıl"in barelinin qiyməti 100 dolları ötən illərdə ARDNF-in aktivlərinin artımı daha sürətlə müşahidə olunurdu.

Bu da başa düşünüləndi, çünki fondun gəlirlərinin əsas hissəsi neft və qazın satılmasından formalaşır.

Azərbaycan sərmayələrinin gəlirliyinin aşağı səviyyəsi Azərbaycan hökumətinin beynəlxalq maliyyə institutlarının (BMİ) tövsiyyələri əsasında ARDNF-in sərmayə portfelini yüksək sərmayə reytinqi ilə olan qiymətli kağızlara yatırmağa davam etməsi ilə bağlıdır. Bu, fondun vəsaitlərinin itirməsinin aşağı səviyyəsi ilə əsaslandırılırdı. Lakin bu amilə istinad edərək, hökumət işarə etmək istəyirdi ki, ARDNF-in sərmayə portfelinin gəlirliyinin kəskin artması onlarda ehtiyat variant kimi saxlanılıb.

Mahiyyət ondan ibarət idi ki, Azərbaycan hökuməti neftin qiymətinin kəskin aşağı düşməsindən öncə, maliyyə vəsaitlərinin əsas hissəsini nəinki AAA reytinqi ilə yüksək etibarlığa malik olan, eyni zamanda bir ildən çox olmayan yerləşmə müddətli qiymətli kağızlarda yerləşdirirdi. Belə ki, bir illik və ya 3-5 illik yerləşdirmə ilə AAA yüksək reytinqli kağızların gəlirliyi cüzidir. Vəsaitlərin bir illik yerləşdirilməsi bazar şəraitlərinə operativ şəkildə reaksiya verməyə imkan verir. Aşağı gəlirlik isə ilk növbədə, son illərdə ABŞ Federal Rezerv sisteminin aşağı dərəcələri ilə bağlı idi. Müvafiq olaraq, o halda ki, Azərbaycan hökuməti yüksək neft qiyməti ilə beş illik müddətinə olan qiymətli kağızlara sərmayə yatırsaydı, o zaman onları AAA səviyyəsindən BBB səviyyəsinə köçürmək imkanına sahib olmazdı.

Bununla yanaşı, ötən ilin birinci yarısı ilə müqayisədə cari ildə AAA reytinqli yüksək etibarlığa malik qiymətli kağızların ARDNF-in sərmayə portfelindəki payı azalıb, halbuki A və BBB reytinqi ilə olan kağızların payı, əksinə, çoxalıb (cədvəl 1).

Eyni zamanda bir ilə qədər sərmayələrin payı nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb, bu da 3-5 və 5 ildən çox olan sərmayələrin artımına gətirib çıxarıb. Səhmlərin, qızılın və daşınmaz əmlak payının nəzərdə tutulan vaxt müddətində artımı da gözə dəyir (cədvəl 2).

İl ərzində ARDNF-in sərmayə portfelinin yerləşdirilmə coğrafiyası da dəyişməyə başladı. Söhbət fondun Azərbaycan sərmayələrinin inkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfinə dəyişməsindən gedir. Xüsusi ilə, əgər bir il əvvəl inkişaf etmiş ölkələrin payına sərmayə portfelinin 76,6%, BMİ-lara - 6,8% və inkişafda olan ölkələrə isə 16,6% düşürdüsə, bir ildən sonra inkişafda olan ölkələrin payı 23,6%-ə qədər, müvafiq olaraq BMİ-ların payı 2,9%-ə qədər, inkişaf etmiş ölkələrin payı isə 73,5%-ə qədər azalıb. Azərbaycan sərmayələrinin coğrafiyasında dəyişikliklərin bariz nümunəsi ARDNF-in sərmayə portfelinin 73,53% Avstraliya/Yeni Zelandiya payına düşən regionun peyda olunmasıdır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, BBB reytinqli kağızlar pessimistləri itkilərin qaçılmazlığı ilə qorxuzmamalıdır. Əgər ABŞ və Avropanın fondları SOCAR-ın BBB - sərmayə reytinqi ilə olan avrobondları həvəslə alırsa, niyə də ARDNF belə reytinqli aktivlərə sərmayə yatırmasın?

ARDNF rəhbərliyinin BBB reytinqi ilə olan şirkətlərin səhmlərinə sərmayələr yatırılmasına dair qərarı sərmayə portfelinin gəlirlilik səviyyəsini 2-3 dəfə artıracaq. Yəni, ola bilər ki, aktivlərin idarə edilməsində gəlirlər indiki 1,5%-dən ildə 4%-ə qədər artacaq. Fondun həcmləri ilə kəsişməsində isə bu, idarə edilməsindən əlavə 1 mlrd. gəlir deməkdir. 

Beləliklə, nisbi cəhətdən özünü doğruldan risk ARDNF-ə heç də az olmayan gəlirləri əldə etməyə imkan verəcək. Yataqların təbii tükənməsi və hasilat həcmlərinin azalmasını nəzərə almaqla, məhz fondun vəsaitlərinin idarəedilməsi əsas gəlir mənbəyinə çevrilməlidir.