Müəllif: Elya ƏNVƏRLİ Bakı
"Teatr - həyat məktəbidir" - Azərbaycan Dövlət Akademik Balet və Opera Teatrının direktoru, Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi Akif Məlikov belə deyir. Həyatının 28 ilini o, ölkənin əsas musiqi teatrının rəhbərliyinə həsr edib. Onun 10 ilini isə paralel olaraq Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına rəhbərlik edib. Deyirlər ki, 28 rəqəmi tam Ginnesin Rekordlar Kitabı üçündür. Belə ki, indiki direktora qədər rəhbərlik sahəsində bir çox adlı-sanlı mədəniyyət xadimləri öz güclərini sınayıblar, lakin heç kim çox qalmayıb.
Axı, teatr - təkcə səhnədə baş verənlər deyil - kollektiv əməyin yekun nəticəsidir.
Pərdə arxasında qalan əsas isə - dirijorun quruluşçu- rejissor və artistlərlə, işıqçılarla və səhnə işçiləri ilə işidir. Teatr ağır və zəhmətli iş tələb edir. "R+"la söhbətində Akif Məlikov teatrın həyatından, premyeralardan, anşlaqlardan və öz ailəsindən danışıb.
- Akif Turan oğlu, uşaqlığınız, məktəb illərindən bəhs edin...
- Mən Bakıda, 1 May küçəsində doğulmuşam. İndiyədək yaddaşımda uşaqlıq rəsmləri - filarmoniya və Sabirin heykəli qarşısındakı fontanlar qalıb. İlbəil Bakı daha da gözəlləşir və müasirləşir, lakin köhnə şəhər uşaqlığın unudulmaz təəssüratlarını saxlayıb. Evimizdə musiqi ilə məşğul olan yox idi, məni isə körpəlikdən pianino özünə çəkirdi. Əvvəl sadəcə klavişləri basırdım, sonra isə musiqili obrazları cızmağa başladım. 5 yaşımda məni Bülbül adına istedadlı uşaqlar üçün musiqi məktəbinin fortepiano üzrə pedaqoji təcrübə sinfinə gətirdilər. Təhsilimi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında gözəl pedaqoq, professor Mayor Rafaeloviç Brennerin sinfində davam etdirdim. Deyim ki, ümid yaradırdım, böyük musiqiçi karyerası vəd edilirdi. Lakin birinci sinifdən başlayaraq, böyük həvəslə ictimai işlərlə məşğul olurdum. Artıq 22 yaşımda Bakı şəhəri Suraxanı rayonu Komsomol Komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə təyin olundum. Moskvada MK ÜİLKGİ yanında Ali komsomol məktəbini fərqlənmə ilə bitirərək daha bir siyasi təhsil aldım. İki ali - musiqi və siyasi təhsilim vardı. Amma musiqini heç vaxt tərk etməmişəm.
- Tamaşanın nümayişinə necə hazırlaşırsınız?
- Teatra olan məhəbbətim məni tam gücümlə işləməyə məcbur edir. Hər bir detal - dekorasiya və kostyumların vəziyyəti, işığın həll edilməsi mühümdür. Tamaşaçının tamaşanı qavraya bilməsi bütün bunlardan asılıdır. Tamaşaya olduqca öcəşkəncəsinə yanaşıram, lakin unutmuram ki, səhnədə - öz sevincləri və kədərləri olan canlı insanlardır. Və səhnə onlara özlərinə inanmağa kömək edir, bu isə böyük xoşbəxtlikdir. Biz yüksək səviyyəli tamaşalar qoyuruq. Mütəmadi anşlaqlar, tamaşaçının böyük uğuru bundan xəbər verir. Bu, insanı çox sevindirir.
- Bu gün tamaşaçınız kimdir?
- Bizim teatrımız ən çox ziyarət edilənlərdən biridir. Onun reputasiyasını - nüfuzlu, şöhrətli teatrı viranəlikdən qaldırmalı olduq. Biz yüksək peşəkarlığa malik artistləri dəvət etməyə başladıq. Bunlar Yelena Obraztsova, Mariya Biyeşu, Virgilius Noreyko, Vladislav Pyavko, habelə balet artistləri - rəhmətlik Maya Plisetskaya, Nina Semizorova, Nadejda Pavlova, Qalina Mezentsova, Vyaçeslav Qordeyevdir. Onların çıxışlarında, bir qayda olaraq, zal dopdolu olardı. Anşlaqlar pratiki olaraq müntəzəm xarakter almağa başladı, yerli və xarici mətbuatda nikbin rəylər yarandı. Bununla belə, səhnənin tanınmış sənətkarlarının çıxışları ustad-dərsləri funksiyasını da yerinə yetirirdi. Dəvət edilən dirijorlar orkestrantların yeni biliklərinin ərsəyə gəlməsinə imkan yaradırdılar, həm də ifaçıların da məsuliyyəti artırdı. Dekorasiya və kostyumlara böyük diqqət ayrılırdı. Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə onlar tamamilə yeniləndilər. Tamaşaçıların sırasında bütün mövsüm üçün prestijli yerləri bronlaşdıran bir çox səfirliklər, xarici firmalar var. Başqa cür bizim teatrı həm də diplomatik korpus teatrı adlandırırlar. Bizə müxtəlif yaşda və peşə sahibi olan insanlar, habelə pensiyaçılar və dəvətnamə təqdim etdiyimiz xoreoqrafiya məktəbində təhsil alanlar gəlirlər. Onlar - teatrımızın dostlarıdırlar. Bizdə məktəbin tələbələri ilə peşəkarların çıxışlarının ənənəsi yaranıb. Bu şəkildə onlara əsl səhnəni hiss etmək imkanı veririk.
- Son illər ərzində teatrın simfonik orkestrinin ifa səviyyəsi yüksəlib, bu nə ilə bağlıdır?
- Bizdə teatrın baş dirijoru, professor, Azərbaycanın xalq artisti Cavanşir Cəfərov, Azərbaycanın xalq artisti Yalçın Adıgözəlov, beynəlxalq müsabiqələrin laureatı Eyyub Quliyev kimi gözəl dirijorlar işləyirlər. Teatr orkestri hər il Bavariyada prestijli beynəlxalq opera festivalında çıxış edir. Repertuara mütləq şəkildə azərbaycanlı müəlliflərin əsərlərini daxil edirik, bununla da, milli akademik mədəniyyəti təbliğ edirik. 2014-cü il qastrollar və premyeralarla yadda qalıb. Tarixində ilk dəfə bizim balet teatrımız Moskvada Böyük Teatrın səhnəsində çıxış edib. "Leyli və Məcnun", "Don Kixot", Qara Qarayevin "Yeddi gözəl", Fikrət Əmirovun "1001 gecə", Polad Bülbüloğlunun "Eşq və ölüm" baletlərini nümayiş etdiriblər. Uğur bizi bu yaxınlarda Sankt-Peterburq və Minsk teatrlarına olan qastrollarda da müşayiət edib. Lakin tamaşaların layiqli peşəkarlığına nail olmaq üçün nəsillərin dəyişdirilməsi lazım idi. Bu çox ağrılı, lakin son dərəcə vacib idi. Nəticədə, teatr MDB və Türkiyənin bir sıra məşhur teatrları ilə əməkdaşlıq edir. Bu cür peşəkar əlaqələrin faydası çoxdur. Səkkiz preymera olub. Niyazinin musiqisi əsasında "Rast" baletinin, ilk dəfə qoyulan Cakomo Puççininin "Plaş" operasının premyerası reallaşdırılıb. Notlar Almaniyadan gətirilib, baletin qoyulmasında isə məşhur alman rejissoru Lüdviq Bauman və Bavariyada İmmlinsk opera festivalının bədii rəhbəri Korneliya fon Kerssenbrofk iştirak ediblər. Azərbaycanlı vokalistlər tapşırığın öhdəsindən şərəflə gəliblər. Astor Pyatstsolanın "Sevgi tanqosu" baletinin qoyulması üçün Rusiyanın xalq artisti Liya Sabitovanı dəvət etdik. Uşaqları Oktay Zülfüqarovun "Sehrli alma" baleti ilə sevindirdik, həmçinin Pyetro Maskanin "Kəndli şərəfi" operası da səslənib. Azərbaycanın xalq artisti Polad Bülbüloğlunun 70 illiyi münasibətilə onun "Eşq və ölüm" baletini təqdim etdik. Gələn il üçün də xeyli planlar var. Çaykovskinin "Pik daması", Verdinin "Bal maskarad" operaları, o cümlədən Əşrəf Abbasovun "Qaraca qız" və Çaykovskinin "Françesko da Rimini" baleti nümayiş olunacaq. Ukraynanın xalq artisti Olqa Naqornaya (soprano), Belarusun xalq artisti Vladimir Qromov (bariton), həmçinin balerina, Belarusun xalq artisti Olqa Qayko bizə qonaq gəlməlidirlər. Bundan başqa, "Toska" operasında çıxış etmək üçün Türkiyədən müğənni Dəniz Etim (soprano) də gələcək.
- Hansı tamaşalar daha çox populyardır?
- Bizim 60-dan artıq tamaşadan ibarət geniş repertuarımız var. Biz hər il Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operasını qoysaq da, ona yenə də tələbat var. Dirijorluğu xormeyster, Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi Sevil Hacıyeva həyata keçirir. Həmçinin Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" və Fikrət Əmirovun "1001 gecə" baletlərinə də tələbat duyulur.
- Rəhbər olmaq sizin üçün nə deməkdir? Düşünmək, qiymətləndirmək, teatr həyatının bütün incəliklərinə, xırdalıqlarına diqqət yetirmək, yoxsa konkret, bəzən sərt tədbirlərin tərəfdarısınız?
- Fərqli olur. Müəllifin yazı tərzi nəzərə alınmaq şərtilə bəstəkar Musa Mirzəyevə həvalə etdiyim rəhmətlik Firkət Əmirovun "Nizami" baletinin bitməmiş partiturasını hətta yazıb bitirməli oldum. Teatrda intriqa və dedi-qoduların çoxluğundan isə danışmağa dəyməz. Onların qarşısını almaq və kollektivi birləşdirmək zamanı yetişdi. Böyük teatr kollektivinin uğurlu rəhbəri olmaq üçün təşkilatçılıq bacarıqları, ünsiyyətcil, yüksək mədəniyyət, dəmir iradə və mətin xarakterə malik olmaq zəruridir. Amma münasibətlərdə mədənilik də olmalıdır. Çətinlik ondan ibarətdir ki, artistlər - emosional, çox vaxt ulduz xəstəliyinə məruz qalan insanlardırlar. Onların şəxsi ambisiyaları isə ümumi işə mane ola bilər. Ona görə də bütün orqanizmin ahəngdar və sinxron olmasına nail olmaq asan deyil. Bu, kadr arxasında qalan direktordan zəhmətli və ağır iş tələb edir. Bizim görkəmli artistlərimiz müəyyən vaxtda, bir qayda olaraq, özlərinə və tamaşaçıya ehtiram göstərərək, özləri səhnədən gedirlər. Lakin bəzən bu cür qərarları vermək üçün təkidlə tövsiyə etməli oluram. Nəticə isə inciklik olur. Həmçinin qeyd etmək istəyirəm ki, bu gün teatrda çoxlu istedadlı, gənc perspektivli balerina və vokalçılar çalışırlar - onlardan yazmaq lazımdır, məndən yox. Məsələn, bir nömrəli balerina Nigar İbrahimova, baletin artistləri Ayan Eyvazova və Timur Oduşev, habelə respublikanın əməkdar artisti, müğənni Afaq Abbasova və başqaları.
- Teatr həyatı gözlənilməzliklərlə doludur. Hansı maraqlı hadisələri xatırlaya bilərsiniz?
- Bəli, əlbəttə, olub. Məsələn, "Koroğlu" operasında baş qəhrəman səhnəyə atla gəlir. Lakin həmin gün bizim atımız xəstələndi və cıdır meydanından əvəzinə başqasını yolladılar. Dedilər ki, sakit və itaətkar atdır. Düzdür, artist ariyasının kulminasiyasına çatmamış, əvvəldə hər şey yağ kimi gedirdi. At hürkdü və atlını yerə çırpdı. Heyvanı sakitləşdirdilər, amma baş qəhrəman qəti surətdə sona qədər atın üzərində çıxış etməkdən imtina etdi. O, öz partiyasını piyada obrazda tamamladı. Lakin xoşbəxtlikdən, hər şey yaxşı bitdi. İkinci hadisə pişiklə bağlıdır. "Aidə" operasında son epizodda Aidə və Radameslə zirzəmidə vidalaşarkən, səhnəyə dolu pişik çıxdı. O, qəhrəmanların qarşısında əyləşdi və onları dinləməyə başladı. Belə desək, meloman idi. Sonra orkestr ifaçıları əyləşən yerə yaxınlaşdı və diqqətlə musiqiçiləri nəzərdən keçirdi - zalı isə qəhqəhə bürüdü. Təcili olaraq pərdələri saldıq, ən maraqlısı isə təsadüfən pərdələr qalxanda səhnədə Radameslə Aidənin pişiyin arxasınca qaçmaları idi. Bu da zalda yenidən şən canlanmaya səbəb oldu. Filarmoniyada işləyərkən mənə dahi Mstislav Rostropoviçlə ünsiyyətdə olmaq nəsib olub. O, məşqlər arasında fasilələr zamanı kabinetimə daxil oldu və çay masası arxasında incə lətifə danışdı: "Bir dirijordan soruşurlar ki, orkestrində niyə heç qadın yoxdur? - Çünki gözəllər musiqiçilərin diqqətini yayındırırlar, çirkinlər isə mənim - onlardan qorxuram".
- Fortepiano arxasında musiqi çalmağı sevirsinizmi?
- Bunun üçün bəli, vaxtım olanda sevirəm. Öz interpretasiyamda sevimli Azərbaycan xalq mahnılarını çalmağı sevirəm. Hətta bu mahnılardan ibarət disk yazmağı arzulayıram...
- Ailənizdən danışın, uşaqlarınız sizin yolunuzu davam etdirirlərmi?
- Ailəmizdə peşə seçmək hüququ kimi xəlvəti bir ənənə mövcuddur. Mən və hərbi sahəni seçən qardaşımla belə idi. İki qızımla da belə oldu. Nərminə və Səbirə beynəlxalq əlaqələr və neft sektoru sahəsindəki işləri ilə elmi fəaliyyətlərini müvəffəqiyyətlə uyğunlaşdırırlar. Amma ən əsası onlar ölkəyə fayda gətirə bilən şəxsiyyətlər kimi böyüyüblər. Nəvələrimlə də belə olacaq. İndi balacadırlar - üç oğlan və bir qız (lap anam kimidir, xarakterləri də eynidir). Böyük nəvəm Maqsudla aramızda xüsusi səmimi bağlılıq var. Balacalar Murad yeməyi, Fərhad isə səs-küy salmağı sevir. Onlar hansı peşəni seçəcəklər? Seçim öz əllərindədir. Əsas - öz işinin peşəkarı və bir qədər də fanatı olmaqdır. O zaman istənilən işin xoşbəxtliyi olacaq. Əminəm ki, onlar özgə dərdə, cəmiyyət və Vətənin problemlərinə biganə qalmayan insanlar kimi böyüyəcəklər. Axı, mənim üçün də ailə və Vətən - vahid anlayışdır.
Ziyalı şəxsin vəzifəsi hər zaman Vətənin yanında olmaq və onunla bağlı olan proseslərdə fəal rol oynamaqdır. Siyasətlə məşğul deyiləm, lakin cəmiyyəti narahat edən məsələlərlə bağlı fikir bildirməyi vətəndaşın borcu hesab edirəm. Dar peşəkar çərçivəyə qapılmaq olmaz, ölkədə baş verən proseslərdən kənarda dayanmaq olmaz, laqeyd yanaşmaq olmaz. Yaxşı, möhkəm ailəm var, xoşbəxt ər, ata və babayam. Bunlar mənim təsəllimdir. Məndən soruşanda ki, "zövcəniz teatrın gənc, gözəl aktrisalarına sizi qısqanmır?" cavab verirəm - həyat yoldaşım sarıdan bəxtim gətirib, birinci on il deyil ki, birlikdəyik və etibar mənim üçün çox vacibdir. Müəyyən vaxta qədər səmimi olaraq düşünürdüm ki, öz qızlarımdan başqa heç kimi daha çox istəyə bilmərəm. Amma nəvələrim oldu, onlara böyük məhəbbət bəsləyirəm. Sonsuz sevgini bəxş etdiyin kəs tərəfindən sevilməkdən böyük xoşbəxtlik yoxdur. İkinci qızım dünyaya gələndə, mənə təskinlik verərək dedilər: "Evdə bir kişi olar!" Razıyam! Teatrdakı kimi - rəhbər bir olar!
MƏSLƏHƏT GÖR: