RUS AZƏRBAYCANLI

Yazıçı Georgi Zapletin doğulduğundan bəri Bakıda yaşayır. "Azərbaycan mənim vətənim, mənim ruhumdur", - deyir Georgi Pavloviç. Bütün kitablarını Azərbaycanın adları əbədi olaraq insanların yaddaşında qalmalı olan şanlı oğullarına həsr edib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Böyük Knyaz Yuri Dolqoruki adına Beynəlxalq mükafat laureatı, Azərbaycan Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının Plenum üzvü, Qarabağ müharibəsi veteranı, ehtiyatda olan polis polkovniki Georgi Zapletin ilə Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi günü ərəfəsində görüşümüzün səbəblərindən biri də bu idi.

- Georgi Pavloviç, ən son kitabınız "Davud Paşayev. "Məxfi" qrifi olmadan" haqqında danışın. Deyin, görək, öz xalqının vətənində az tanınan bu görkəmli oğulun həyat tarixçəsi haqqında məlumatları necə topladınız?

- Məni həmişə həmvətənlərimizin taleyi maraqlandırıb. Davud Paşayev də sovet kosmik proqramının banilərindən biri Kərim Kərimov kimi, şəxsiyyəti yüksək səviyyədə gizli saxlanan adam olub. O, Rusiyanın iri sualtı atom gəmiqayırma mərkəzi «Sevmaşpredpriyatie»nin baş direktoru olub, daha sonra "Sevmaş"ın bazasında yaradılmış Rusiya Dövlət Atom Gəmiqayırma Mərkəzinin baş direktoru təyin edilib. 2004-cü ildən isə o, Rusiya Dövlət Atom Gəmiqayırma Mərkəzinin prezidentidir. Davud Paşayevi atom sualtı gəmiqayırmasının atası adlandırırlar.  

Davud müəllimin atası, babası və ulu babası Qazax rayonunun Daş Salahlı kəndindəndir. Hüseyn Paşayev minlərlə günahsız repressiya olunmuş sovet vətəndaşının taleyini bölüşüb. Onu həbs ediblər və Solovetski adalarına sürgün ediblər. Lakin o, taleyin hökmü ilə azad edilib və sonradan tamamilə reabilitasiya olunub.

Çox illər əvvəl mən M.F.Axundov adına kitabxanada "Rusiyada azərbaycanlılar" kitabını tapdım və 358-ci səhifədə Davud Paşayev haqqında qısa bir oçerk oxudum. Bu qeyri-adi şəxsiyyətlə maraqlanaraq, qohumlarını axtarmağa başladım. Mən dostların vasitəsilə Davudun qardaşı - Kazım Paşayevin ünvanını tapdım, amma o zaman o, artıq yaşamırdı. Çox təsadüfən aydın oldu ki, Azərbaycanın xalq artisti, balerina Mədinə Əliyeva onun bacısı qızıdır. Yəni bir ipucu əldə etdim. Mən Mədinəni və Davudun bacıları Pəri və Ninanı tapdım, gələcək kitabım üçün yavaş-yavaş material toplamağa başladım. Pəri xanım mənə möhtəşəm adı olan bir kitab verdi - "Davud Paşayev dövrü".  

Ön söz kimi Rusiya prezidenti Vladimir Putinin ifadələrini təqdim eləmişdilər, burada o, Davud Hüseynoviçin əvəzsiz xidmətləri və şəxsi keyfiyyətləri barədə danışırdı. Təsəvvür edin, bizim həmvətənimizi Rusiyada necə qiymətləndiriblər? Və onda mən qərara gəldim ki, mən mütləq burada Azərbaycanda Davud Paşayev haqqında danışmalıyam. Bir il sonra mənim "Davud Paşayev. "Məxfi" qrifi olmadan" kitabım nəşr olundu. Mən çox istəyirəm ki, gənc nəsillər Vətən və cəmiyyət üçün böyük işlər görmüş insanları tanısınlar və xatırlasınlar. Öz qəhrəman həmvətənlərimizin xatirəsini əziz tutmaq çox vacibdir.

- Özünüz, kitabı yazmağa necə başladığınız barədə danışın.  

- Mən yerli bakılıyam, İçərişəhərdə doğulmuşam. Anam Qurbanova Alla Mikayılovna yarı azərbaycanlı, yarı rus idi. Atam Pavel Vasilyeviç Zapletin əslən Penzadan idi. Atam burada Xəzər donanmasında xidmət edirmiş və anam isə «Kaspar»ın xəstəxanasında (Mərkəzi Dənizçilər Xəstəxanasında) işləyirmiş. Tanış olublar, bir-birlərini seviblər və evləniblər. Amma birlikdə uzun müddət yaşamayıblar. Böyük Vətən müharibəsi başlayıb və atam cəbhəyə gedib. 1942-ci ildə həlak olub. Onda cəmi 30 yaşı varmış. Mən isə 1 il bir aylıq imişəm. Atam hətta məni görməyib, amma oğlu olduğunu bilirmiş. Anam da erkən öldü - 40 yaşında. Məni nənəm böyüdüb.

50 yaşım olanda mən öz oğul borcumu yerinə yetirdim, atamın dəfn edildiyi və mənim üçün müqəddəs olan Rıbaçi adasına "Həcc" səfəri etdim. Əlbəttə ki, Rusiya atamın tarixi vətənidir, amma mənim üçün vətən Azərbaycandır. Anam burada doğulmuş, mən azərbaycanlı ilə evlənmişəm, oğlum azərbaycanlı ilə evlənib, qızım azərbaycanlıya gedib, üç nəvəm var - Leyla, Samir və Züleyxa. İndi kim olduğuma siz qərar verin. Mən bu torpağın oğluyam. Mən yerli bakılıyam.

Neft texnikumunda təhsil almış, neft hasilatı, neft və qaz quyularının istismarı və istismarı operatoru ixtisası əldə etmişəm. Bibiheybət yatağında operator və usta köməkçisi işləmişəm. Sonra həyatım kəskin şəkildə dəyişib. 1964-cü ildə bir gün komsomolun Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, indi mərhum Məsud Əlizadə mədənə gəldi. O, mədənləri, fabrikləri, zavodları gəzib fəal komsomolçular axtarırdı. Onun səfərindən iki ay sonra mən artıq rayon komsomol komitəsində çalışırdım. Onda mənim 23 yaşım vardı. Mən Neft Daşlarının Komsomol Komitəsinin katibi oldum.

Daha sonra Bakı Ali Partiya Məktəbində oxumağa getdim, bitirəndən sonra Əzizbəyov rayon partiya komitəsinə təyinat aldım, orada yalnız dörd ay işlədim. Mərhum müəllimim, partiyanın Mərkəzi Komitəsində böyük nüfuzu olan Məmməd Sadıqzadənin sayəsində mən Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin mərkəzi aparatında təbliğat və təşviqat şöbəsinə aparıldım. Dörd il sonra mən Şamaxı rayon partiya komitəsində ideologiya üzrə katib seçildim. İki il sonra isə Daxili İşlər Nazirliyinin Siyasi-tərbiyə işləri şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin olundum.  

Bundan sonra İslah-əmək müəssisələri idarəsinin rəis müavini və Etnik münasibətlər şöbəsinin rəis müavini vəzifələrində çalışmışam. Dörd il işləmişdim, sonra Xalq Cəbhəsi gəldi və bir çox, hətta məndən daha yaxşı başqa oğlanlar kimi, bunun qurbanı oldum. Nəticədə, mən - 51 yaşlı gənc polkovnik işsiz qaldım, təqaüdə çıxdım. Vaxtım çox idi və kitab yazmağa başladım. Amma əvvəlcə «Panorama» qəzeti üçün məqalələr yazmağa başladım, redaktoru mənim yaxın dostum Aqşin Kazımzadə idi. Əslində, məni yazmağa o, məcbur etdi. Sonra iki cilddə "Azərbaycan polisinin tarixi" kitabımı yazdım, bunun üçün, mən də, demək olar ki, arxivlərdə yaşadım.

- Georgi Pavloviç, siz Leonid Kanevski ilə birlikdə NTV-nin "İstintaq gedir..." sənədli silsiləsindən "Qara Volqa" filminin çəkilişində iştirak etmisiniz. Film 60-cı illərin sonlarında Bakıda quldurluq etmiş məşhur Pəncəli Aslan dəstəsinə həsr edilib. Siz hətta bu məşhur iş üzrə informasiya axtarışı ilə məşğul olmusunuz.

- Bəli. Bu, ən mürəkkəb və dolaşıq məhkəmə proseslərindən biri oldu. Pəncəli Aslanın məhkəməsindən əvvəl yalnız qara volqanın sürücüsü Arif Əliyev bilirdi ki, bandanın lideri əslində qadındır. Mən Ariflə görüşə bildim, onda xüsusi rejimdə cəza çəkirdi. O, mənə danışdı ki, bir dəfə Rafiq - dəstədə Pəncəli Aslanı belə adlandırırmışlar - gecə onun evində qalıb. Arif etiraf edir ki, səhər saatlarında qonağını oyatmaq üçün getdiyi zaman, gördüyü mənzərədən onun "ayağının altından yer qaçıb": çarpayıda bir qız yatırmış. Arif tez otaqdan çıxıb və beş dəqiqə sonra evin sahibinin qarşısında bığlı bir gənc oğlan dayanıb. Arif qorxusundan bu barədə heç kimə danışmayıb. Hətta banda yoldaşları belə bilmədi ki, ən təhlükəli və zalım bandalardan birinin başçısı gənc bir qadın idi. Onun barəsində məlumat çox azdır. Yalnız onu bilirəm ki, Nardaranda anadan olub, ailədə 5 və ya 6 uşaq var imiş və hamısı qız imiş. Atası deyib ki, bu dəfə qız dünyaya gələrsə, onu oğlan kimi böyüdəcək.  

Pəncəli Aslan tutuldu və ölüm cəzasına məhkum edildi. Ancaq sovet dövründə qadınları güllələmirdilər, uzun müddətə məhkum edirdilər və çox uzaqlara sürgün edirdilər. Həbsxanada başına nə gəldi, məlum deyil. Mən bandanın üzvlərindən biri - oğru Klara (Klara Yusifzadə) ilə ölümündən bir az qabaq görüşə bildim, o, iddia edirdi ki, Pəncəli Aslan indi Lökbatanda yaşayır. Klara bandanın başçısı haqqında başqa bir şey bilmirdi. Mən Pəncəli Aslana aparan kiçik bir ipucu tapmağa cəhd etdim, lakin alınmadı… O, sanki suya batdı.

 - Nəfəskəsən bir dedektiv yazmağa cəhd etmisinizmi? Şübhəsiz ki, buna müvəffəq olarsınız ...

- Dedektivlər mənim sahəm deyil. Mənə sənədlərlə işləmək, öyrənmək və arxivlərdə məlumat toplamaq, öz qəhrəmanlarımın dostlarını və qohumlarını tapmaq xoş gəlir.

Bir neçə il əvvəl "Güvarə. Məşəl kimi həyat" kitabını yazdım. Bu, burada çox az insanın xatırladığı insanın həyat hekayəsidir. Güvarə Nuriyeva SSRİ-də ilk qadın metallurq - mühəndisdir. Məni Leninqrad Politexnik İnstitutunun məzunu, Neva üzərindəki şəhərin Kirov (əvvəlki Putilov) zavodunun mühəndis-metallurqu olmuş həmyerlimizin parlaq, amma təəssüf ki, çox qısa həyatı məni o qədər təsirləndirdi ki, mən ona kitab həsr elədim.  

Buna qədər «Ya Ətağa Cəddi» kitabım çıxmışdı, onu 1999-cu ildə yazmışam. Bu, azərbaycanlıların çox sevdiyi və hörmət etdiyi, şöhrəti çox uzaqlara yayılmış şəfaverici və ocaq sahibi Mir Mövsüm ağaya həsr edilmişdi. Mən İçərişəhərdə doğulmuş və böyümüşəm, tez-tez onun evinin yanından keçirdim. Ağa vəfat etdəndə mənim 9 yaşım var idi, mən onu son mənzilə yola salmağa yığışmüş insanların necə ağlayıb həyəcan keçirdiyini xatırlayıram.  

Yadımdadır ki, biz uşaq olanda, yeniyetmələr əhəmiyyətli bir şey olanda onun adına and içirdilər: «Ətağa Cəddi!» Heç kim yalan danışmağa cəsarət etmirdi - bu, böyük günah sayılardı. Hamı Mir Mövsüm ağaya hörmət edirdi və sevirdi. Onun unikal şəxsiyyəti və Allah vergisi məni hər zaman maraqlandırırdı. Bu heyrətamiz şəxs haqqında kitab yazmaq istəyirdim, amma mən bir qədər özümə inamsızlıq hiss edirdim. Şübhə edirdim: mən - rus insanı bir müsəlmanın ruhunu təsvir edə bilərəmmi?

- Siz Azərbaycan dilində yaxşı danışırsınız. Sizin üçün Azərbaycan nədir?

- Bu mənim ruhumdur. 76 yaşım ərzində Azərbaycan xalqından yalnız yaxşı şeylər görmüşəm. İnanın, yalan danışmıram. Mən bu torpağa və bu xalqa minnətdaram. Bir dəfə də, bir saniyə də mən özümü burda yad, qərib kimi hiss etməmişəm. Özümü bu xalqın bir hissəsi hesab edirəm. Mən bu yerdən dünyaya gəlmişəm, böyümüşəm, təhsil almışam, ailə qurmuşam, uşaqları böyütmüşəm, indi də nəvələrimi böyüdürəm, həyatımı burada - Bakıda bitirməyi düşünürəm. Bu, mənim doğma torpağımdır. Xalqımızı Azərbaycanlıların həmrəyliyi günü münasibətilə təbrik edirəm. Bu xalq hər şeyin ən yaxşısına layiqdir. Biz yaşadığımız yerdən, danışdığımız dildən asılı olmayaraq, birlikdə, bir yerdə olmalıyıq. Hamımız unutmamalıyıq ki, tarixi vətənimiz Azərbaycandır. Xalqımıza yeni ildə xoşbəxtlik və firavanlıq arzulayıram.

- İndi nəyin üzərində işləyirsiniz?

- Azərbaycanın arxivlərində işləyirəm, mən Belarusda partizan hərəkatında iştirak etmiş həmyerlilərimiz - Azərbaycan əsgərləri barədə çox sayda faktlar aşkar etmişəm və bu barədə danışmağa dəyər. Beləliklə, Vətən uğrunda öz həyatlarını vermiş qəhrəman azərbaycanlılar haqqında kitab yazmaq ideyası yarandı. O belə də adlanır: "Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsi illərində". Qəhrəman oğullar olublar! Azərbaycan faşizm üzərində qələbə uğrunda böyük qurban verib: düşmən ilə döyüşmüş 680 min əsgərin yarıdan çoxu müharibədə həlak oldu, çoxu hərbi şücaətinə görə yüksək mükafatlara layiq görüldü. Sovet döyüş maşınları 75-80% Bakı zəhmətkeşlərinin əməyi sayəsində hərəkət edirdi. Müharibənin taleyi daha çox onların işindən asılı idi. Buna baxmayaraq, Bakıda hələ də faşizm üzərində qələbəyə qiymətli töhfə vermiş Azərbaycan neftçilərinin qəhrəmanlığına həsr edilmiş heç bir abidə yoxdur. Niyə? Bu, arxa cəbhə qəhrəmanlarımıza qarşı ədalətsizlikdir. İnanın, bu çox vacibdir... Cəsarətlə gələcəyə baxmaq üçün keçmişi ununtmamaq lazımdır.