İZLƏYİCİ İLƏ EKSPERİMENT

«YARAT» sərgi kompleksi məkanının akt zalında rejissor Tərlan Rəsulovun «Addım» adlı eksperimental işi göstərilib. Teatr eksperimentinin əsasında gənc dramaturq Sevinc Çılğının üç kiçik dramatik novellası dayanır. Novellalar süjetə görə bir-birləri ilə birləşməyiblər, amma ideyaca insan münasibətləri problemləri, hisslər, ehtiraslar və qüsurlarla bağlıdırlar. Problemlərin içində narkotik asılılığı, qısqanclıq, laqeydlik və iztirab dayanır.

dOM Theatre haqqında

2016-cı ildə Tərlan Rəsulov tərəfindən yaradılıb və müstəqil yaradıcı bir qurumdur. "Poliqon" platformasının layihəsi Bakının Əsmər Abdullayevanın rəhbərlik etdiyi yaradıcı mərkəzlərindən biri və Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı (TXİ) tərəfindən dəstəklənir. Bu meydançalarda tələbələrin və gənc mütəxəssislərin teatr icmalarının məşqləri və dərsləri keçirilir, onlar «Poliqon» adlı eksperimental rejissor tədqiqatı proqramında iştirak edirlər. Proqramın adı teatrın öz adı kimi söz oyunudur və müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət deməkdir.

Zəka axtaranlar üçün - olduqca uyğun gələn bir üslubdur. Bir tərəfdən bu, bir az epataj görünür, lakin digər tərəfdən çağın ruhuna olduqca uyğun gəlir: yaradıcı, cəsarətli və maraqlıdır. Ən azından, üç aylıq aktyor kursu keçmiş layihə iştirakçıları tamaşaçılara imtahan işi kimi "Addım"ı təqdim edirlər, yəni yaradıcılıq eksperimenti son dərəcə maraqlı və həyəcanlı görünür.

Bu iş onlar üçün aktyorluq bacarıqlarını inkişaf etdirmək baxımından ilk addımdır, çünki onlar müxtəlif (əsasən qeyri-yaradıcı!) universitetlərdə təhsil alırlar, bəziləri artıq işləyirlər, ona görə Tərlan Rəsulovun master-klassının növbəti təlim mərhələsində iştirak barədə qərar vermək onların özündən asılıdır. Hər bir kəs gedə və ya qala bilər. Seçim hüququ onların özünə qalır. Ancaq hər halda, onlar həm nitq texnikasında, həm də aktyorluq sənətində göstərdikləri səylərin nəticəsini hiss etdilər.

Əlbəttə ki, bu ilk "Addım"dır, lakin o, artıq əminliklə bəyan edib ki, aktyorluq üzrə təhsil hər kəs üçün uğurlu oldu. Bəlkə də, qrup yığımında rejissorun bəxti gətirib. Yeri gəlmişkən, bu master klasslara istəyən hər kəs qəbul edilir.

Giriş imtahanı və xüsusi qabiliyyət yoxlaması olmadan. Özü də, tanımadığı insanlarla ünsiyyət əngəli yaşayan psixoloji əngəlli insanlar Tərlan tərəfindən işlənmiş sistemin tətbiqi üçün ən maraqlı obyektlərdir. «Polygon» proqramının müəllifinin fikrincə, aktyor təlimi sisteminə daxil olan çox sayda struktur məqamları istənilən insana azad olmaqda, lazımsız əngəllərdən qurtulmaqda, başqaları ilə açıq və səmimi dialoq imkanı əldə etməkdə yardımçı olur ki, bu hətta qeyri-publik insanlar üçün zəruri komponent rolunu oynayır.

- İlk "Addım" hər bir insanın aktyor təbiəti olması barədə düşüncənizin gerçəkliyini təsdiqlədi?

- Bəli. Tamamilə. Və mən bir daha əminəm ki, aktyorluq hər insanın təbiətindədir. Müəyyən şəraitdə və problem dəqiq ünvanlanmış təlimlər kompleksində insanın hətta ağlına belə gəlməyən imkanları açılır. Artıq təlimin birinci mərhələsi çox heyrətamiz nəticələr göstərib. İmkandan istifadə edərək Əsmər Abdullayevaya və TXİ-nin sədri Azər Nemətova məşğələ və məşq meydançası verdiklərinə görə, «Aktors Agency» və «YARAT»a eksperiment-tədqiqatlar üçün meydançalarından istifadəyə görə

dərin minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm.

- Eksperimentin mahiyyəti nədən ibarətdir?

- Dramatik tapşırıqdan asılı olaraq praktik fəaliyyət səviyyəsində tamaşaçı ilə psixoloji qarşılıqlı münasibət imkanı yaratmasındadır.

- Başqa sözlə, izləyici zalında oturan hər bir şəxs tamaşada iştirak edə bilər və bu, tamamilə təbii ola bilər.

- Bəli. Oyunun şərtlərini "təklif olunan şəraitdə" qəbul edərək, hər kəs problemi həll etməyə çalışaraq mövcud vəziyyət çərçivəsində fəaliyyət göstərə bilər.

- Amma bu məqamı istənilən halda aktyorluq peşəsinə yiyələnmək kimi təqdim etmək düzgün deyil, bu, dünyagörüşü (ictimai fəaliyyət və ya onun olmaması), şəfqət, anlayış göstərmək, rəğbət və s. kimi anlamlarla bağlı şəxsi keyfiyyətlərlə əlaqəli anlara aiddir, axı?

- Bəli, bu anlara da aiddir. Amma! Aktyorların təsiri altında xarakterinin şəxsi keyfiyyətlərini göstərən izləyici tamaşaya qoşularaq aktyora çevrilir!

- Bağışlayın, ancaq belə vəziyyətdə heç də həmişə peşəkar aktyor ilə tamaşaçı arasında bərabərlik işarəsi qoymaq mümkün deyil. Bəlkə də, bu vəziyyətdə biz yalnız "aktyor" rolu funksiyası ilə qarşılaşırıq, peşəsi ilə yox?

- Formal olaraq, siz haqlısınız. Ancaq mahiyyətcə, əgər bir adam oyun şərtlərini qəbul edib cavab verirsə - emosional və təsirli şəkildə, o, artıq aktyor kimi çıxış etməyə başlayır. Bu, hətta bir rol funksiyası olsa belə! Yeri gəlmişkən, hər hansı bir İks rolunu oynayan peşəkar bir aktyor 2-3 saat ərzində fərqli bir insan, yəni İks insan olmaq "rol funksiyasını" qəbul etmirmi?

- Bu, "yaradıcılıq psixologiyası" anlayışı ilə bağlı başqa bir mövzudur. Lakin bu barədə bu məqalənin çərçivəsindən kənarda müzakirə aparmaq olar.

- Məmnuniyyətlə. Mən istənilən yaradıcılıq müzakirəsinə hazıram.

- Aktyorlarınızın nitqi və diksiyası diqqəti çəkir. Bu, sənətin mühüm tərkib hissəsidir. Bununla da siz məşğul olursunuz?

- Yox. Yaqut Paşayeva bununla məşğuldur.

- O sizin assistentinizdir?

- Müəyyən mənada, bəli. Amma həm də "Poliqon" yaradıcılıq proqramının həmmüəllifidir.

- Bu kursda təhsilin davam etdirilməsini planlaşdırırsınız? Kurs üçün nə qədər vaxt nəzərdə tutulur: bir il, yoxsa iki il?

- Layihədə qalmaq istəyənlər sənətin praktiki öyrənilməsi üzrə növbəti səviyyəyə keçəcəklər. Tədris prosesinin özünün heç bir zaman sərhədi yoxdur, çünki layihə real həyat ilə birbaşa əlaqəlidir. Biz müəyyən mənada peşə ilə real həyatı ayıran xəttin laboratoriya tədqiqatları ilə məşğuluq, peşənin həyatdan ayrılması prosesi üçün isə bir il kifayət deyil...

- "Addım" siz və Yaqut üçün layihənizin "arxivə" gedəcək keçilmiş mərhələsidir?

- Mən belə düşünmürəm. Biz inanırıq ki, "Addım" bizim ideyanı inkişaf etdirmək və genişləndirmək üçün baza modelidir.

"Addım" tamaşası haqqında

Tamaşa «YARAT»ın toplantı salonunun perimetri boyunca oynanır. Daha doğrusu, eyni zamanda üç tamaşa - salonun üç nöqtəsində. Tamaşaçılar orada idi, bir dirsək məsafədə. Ənənəvi səhnədə deyil, izləyicilərin arasında oynanılan tamaşanın şəraiti ilk başdan istehzaya yaxın yüngül inamsızlığa səbəb oldu. Amma baş verənlərin faniliyinə inanan və tamaşaçıları qarşılıqlı fəaliyyətə maraqlandıran aktyorların oyundakı səmimiyyəti, üçüncü dəfə təkrarlanan süjet, nəhayət, öz məqsədinə çatdı: tamaşaçılar problemlərin həllində öz xidmətlərini təklif edərək, süjetə müdaxiləyə başladılar.

Sevinc Çılğının novellası üzrə ilk versiya: naçar ana narkoman oğlunun vaxtsız ölümünə ağlayır, əvvəl tərəfdaşları, sonra artıq tamaşaçılar ona təsəlli verməyə çalışırlar. İkinci versiya - birdən-birə sancısı tutmuş gənc qadının əzabları və onun insanların təcili yardımına ehtiyacı var. Aktoyrların məqsədi bu problemin həllində iştiraka tamaşaçıları cəlb etməkdir. Üçüncü versiya isə qısqanclıqdır. Seçim klassikdir: o və iki qız.

Hər biri özünə görə yaxşıdır. Amma biriylə artıq dayanıqlı əlaqələr qurub, ikincisi isə öz gözəlliyi ilə diqqəti çəkir. İzləyicilərin həll etməsi lazım olan bir qarşıdurma yaranır.

Üç süjetin heç birinin bitmə nöqtəsi yoxdur, buna görə süjet dairə ətrafında dövr edir, "təklif edilən hallar" şəraitinə yeni iştirakçılar cəlb edir: ilk olaraq aktyorları, onların həmkarlarını və yalnız bundan sonra tamaşaçıları.

Nəticə

Tərlan Rəsulovun tamaşaçı və aktyorların yaradıcılıq münasibətlərinin tədqiqinə, "tamaşaçı - aktyor" psixostrukturunun emosional çeviklik səviyyəsinin müəyyən edilməsinə, "burada və indi təqdim edilmiş hallara" səmimi inamın aşkarlanmasına yönəlmiş eksperimental laboratoriya işi, həmçinin tamaşaçını iştiraka təşviq edən psixoloji motivasiya "Poliqon" yaradıcılıq platformasının layihəsinin doğruluğunu təsdiq etdi.