YENİDƏN TRENDDƏ

Son illər Azərbaycan iqtisadiyyatında həyata keçirilən islahatlar sayəsində mənzil sektorunda ən yaxşı nəticələr müşahidə edilib. İpotekanın maliyyələşdirilməsi sahəsində yaşanan ikinci nəfəs, köhnə evlərin və panel beşmərtəbəli binaların sökülməsi, Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin xətti ilə sosial mənzillərin tikilməsi bu sahədə müsbət dinamikanı stimullaşdıran katalizator rolunu oynayıb.

Lakin bu istiqamətdə ən böyük nəticə dövlət başçısının bu ilin fevralında verilmiş “Bəzi çoxmənzilli binaların istismarına icazələrin verilməsinin sadələşdirilməsi haqqında” Fərmanı sayəsində əldə edilib. Nəticədə, 2019-cu ilin 7 ayında mənzillərin istifadəyə verilməsində üç dəfədən çox artım təmin edilib.

Rekord göstərici

«İnşaat sektorunun canlandırılması istiqamətində addımlar atılır. Hazırda Bakı şəhərində bir neçə yüz yaşayış binasının tikintisi gedir. Bu, müsbət haldır. Bu, inşaat materialları sektoruna da müsbət təsir göstərir, iş yerlərinin açılması üçün şərait yaradır», - deyə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sosial-iqtisadi sahə ilə bağlı son müşavirədə çıxışı zamanı bildirib.

Bu gün tikinti bazarındakı meyillər göstərir ki, son illərdə Azərbaycanın mənzil-tikinti kooperativləri (MTK) manatın devalvasiyası, bank kreditləşməsinin azalması və şəhərsalma layihələrinə büdcə maliyyələşdirilməsinin azalması ilə izlənən 2014-2016-cı illər böhranını dəf edə biliblər. Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, ən müsbət dinamika bu gün tikinti sahəsinin ümumi inkişaf tempindən yetərincə irəlidə olan mənzil tikintisi seqmentində müşahidə olunur.

Bu, hələ keçən il 9% azalma qeydə alınan və azalma meylinin 2019-cu ildə də davam etdiyi əsaslı tikintidə mənfi proseslərin fonunda özəlliklə qabarıq nəzərə çarpır. Bu disbalans korporativ və büdcə qurumlarının (infrastruktur, kommunal xidmətlər və yol tikintisi də daxil olmaqla) əsaslı layihələrə sərmayələrinin hələ də nisbətən aşağı səviyyədə olması ilə bağlıdır.

Əksinə, mənzil tikintisi sahəsində göstəricilərin önəmli bir artımını əldə etmək mümkün olub: 2017-ci ildə, təxminən, 1,7 milyon kvadratmetr, 2018-ci ildə isə 2 milyon kvadrat metr mənzil istifadəyə verilib. Beləliklə, ötən il mənzil tikinti kooperativləri faktiki olaraq Azərbaycan üçün nisbətən əlverişli olan və istifadəyə verilən mənzil həcmi 2,1 milyon kvadratmetrə çatan 2013-cü ilin önəmli göstəricisinə yaxınlaşılıb.

Bununla birlikdə, Azərbaycanın bütün müstəqillik dövrü ilə müqayisədə mənzil tikintisi sahəsində ən yüksək göstəricilər məhz cari ildə əldə edilib. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2019-cu ilin yanvar-iyul aylarında istifadəyə verilən mənzillərin ümumi sahəsi 3,4 milyon kvadratmetrdən çox olub ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3,1 dəfə çoxdur. Təkcə bu ilin iyul ayında 2.3 milyon kvadratmetrdən çox mənzil istifadəyə verilib ki, bu da mütləq rekorddur.

Fərmanın nəticələri

Mənzil tikintisindəki bu cür gözəçarpan artım göstəriciləri, əsasən, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 19 fevral 2019-cu il tarixli “Bəzi çoxmənzilli binaların istismarına icazələrin verilməsinin sadələşdirilməsi haqqında” Fərmanının icrası ilə bağlıdır. Bu sənədə əsasən, bütün mərtəbələrin, yan divarların və damların inşası da daxil olmaqla bütün tikinti-quraşdırma işlərinin tamamlandığı və sakinlərin məskunlaşdığı mənzillərin olduğu yaşayış binalarına istismar üçün icazələr verilməlidir.

Nazirlər Kabinetinin 2019-cu ilin 1-ci rübündə sosial-iqtisadi inkişafın yekunlarına həsr olunmuş iclasında dövlət başçısı Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas sektorlarından biri olan və on minlərlə vətəndaşın işlə təmin olunduğu tikinti sektoruna hərtərəfli dəstəyin lazım olduğunu xatırlatdı.  

“Hazırda Bakıda 400-ə yaxın hündürmərtəbəli bina tikilir ki, bu da tikinti sektorunda böyük canlanma olduğunu göstərir. Dövlət burada, əlbəttə, sahibkarları hərtərəfli dəstəkləməlidir, bütün bürokratik əngəlləri aradan qaldırmaq lazımdır", - deyə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev vurğulayıb.

Çoxmərtəbəli yeni tikililərin istismarına icazə sənədlərinin verilməsi prosesini sürətləndirmək üçün Fövqəladə Hallar Nazirliyinə (FHN) cari il yanvarın 1-nə kimi tam tikilmiş və qismən məskunlaşmış çoxmərtəbəli binaların konstruksiyalarının dayanıqlılığını, yanğın təhlükəsizliyini, liftlərinin və mühəndis-kommunikasiya sistemlərinin istismara hazırlığını yoxlamaq tapşırılıb. Cari ilin yanvar ayı. FHN-nin 2019-cu ilin əvvəlində apardığı hesablamalara görə, Azərbaycanda son illərdə istifadəyə qəbul edilməyən çoxmənzilli yaşayış binalarının sayı 434-dür, onlardan 381-i Bakıdadır.

Fevral ayından bəri keçən müddət ərzində FHN mütəxəssisləri lazımi yoxlamalar apararaq aradan qaldırılması lazım olan çatışmazlıqları aşkar etdilər və binaların istismara hazır olması barədə Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə rəy verdilər. Bu çərçivədə, fevral-iyul aylarında 359 girişli 133 binaya (kompleksə) müsbət rəy verildi ki, onlarda ümumi sahəsi 2,2 milyon kvadratmetrdən çox olan 21,9 mindən çox mənzil yerləşir. Nəticədə, Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə və ölkənin bir sıra bölgələrinin icra hakimiyyətlərinə binalar barədə müvafiq sənədlər və müsbət rəylər təqdim edilib ki, bunlardan 129-u Bakıda, 3-ü Abşeron bölgəsində, 1-i Gəncədə yerləşir.

Buna paralel olaraq, qalan çoxmənzilli komplekslərin də sonradan istismara verilməsi üçün çatışmazlıqların aradan qaldırılması istiqamətində işlər davam etdirilir. Belə ki, iyulun 30-da aşkar edilmiş çatışmazlıqlar ilə əlaqədar müsbət rəy verilməyən 23 dövlət binasının sahiblərinin və müvafiq dövlət qurumlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə görüş keçirilib. Beş ay ərzində qüsurlar düzəldildiyi təqdirdə, mənzil kooperativlərinə diaqnostika üçün FHN-ə yenidən müraciət etmək imkanı verilir. Mövcud çatışmazlıqların tez bir zamanda aradan qaldırılması və müvafiq dövlət idarələrinin müsbət qiymətləndirməsi ilə, gələn ilin əvvəlində paytaxtda iyirmidən çox mənzil kompleksinin istifadəyə veriləcəyi gözlənilir.

"Dövlət başçısının fərmanı paytaxtın tikinti bazarının canlanmasına öz töhfəsini verir", - deyə «MBA Group» konsaltinq şirkətinin baş direktoru, daşınmaz əmlak sahəsi üzrə ekspert Nüsrət İbrahimov bildirib.  

"Əvvəllər sərmayəçilər və tikinti şirkətləri uzun müddət çoxmərtəbəli yaşayış binalarını istismara verə bilmirdilər, bəzi dövlət qurumları tərəfindən bir sıra bürokratik gecikdirmələrlə üzləşirdilər, amma indi bu pozuntulara son qoyulacaq", - deyə ekspert vurğulayıb.   

Beləliklə, dövlət başçısının fevral fərmanı Azərbaycanda tikinti sektorunun inkişafına təkan verməkdə əvəzsiz rol oynayıb.

Artım amili  

Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, statistika sahənin inkişafının real mənzərəsini tam əks etdirmir. Məsələ bundadır ki, istifadəyə verilən binaların əksəriyyəti bu il və ya ötən il deyil, daha əvvəl inşa edilib. Bütün bu müddət ərzində onlar müəyyən edilmiş çatışmazlıqlar və ya digər səbəblər üzündən qəbulu təxirə salınmış obyektlərin siyahısına daxil edilmişdi. Yəni əslində 2019-cu il son illərdə inşa edilmiş yaşayış binalarının qeydiyyatı üçün yalnız tarixi məqam oldu.

Mənzil seqmentinin inkişaf dinamikasının daha real qiymətləndirilməsi üçün Dövlət Statistika Komitəsinin digər məlumatlarına diqqət yetirmək lazımdır. Bu məlumatlara görə, bu ilin 7 ayında mənzil tikintisinə kapital qoyuluşları 16,6% artaraq 689.9 milyon manat olub. Bu, olduqca əlverişlidir, lakin yuxarıdakı rekord rəqəmlərlə müqayisə oluna bəlməz. Üstəlik, bu il sərmayələrin həcmi ötənilki sahə göstəricilərindən bir qədər də azdır: belə ki, 2018-ci ildə mənzil seqmentinə kapital qoyuluşları 32,3% artaraq, təxminən, 1,3 milyard manat təşkil edib.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, ötən il mənzil tikintisinə kapital qoyuluşlarının nisbətən yüksək dinamikası müşahidə edilib və bu meyil bir sıra digər hallarla bağlı olub. Bu amillər arasında tədiyyə balansının yaxşılaşmasını və özəl sektoru zəruri likvidlik ilə təmin edən xarici ticarət göstəricilərinin sabitləşməsini göndərmək olar. Təxirə salınmış tələbin artan amili də rol oynayıb: vətəndaşların və investorların ödəniş qabiliyyətinin artması əmlak bazarındakı dinamikanı sürətləndirdi, bu, nəticədə tikinti şirkətlərinin iş həcmini artırmaqla bağlı qərarlığına təsir göstərdi.

Bu məsələdəki son amil 2017-ci ilin sonundan etibarən Azərbaycan İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun xətti ilə güzəştli kreditlərin verilməsi prosesinin bərpa edilməsi olub.  

Digər tərəfdən istismara verilən mənzil sahəsinin (ilk növbədə Bakıda) davamlı artım tendensiyası və buraya cəlb olunan sərmayələr əsasən dövlət dəstəyi ilə izah edilir. Söhbət Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin bölməsi MİDA MMC tərəfindən həyata keçirilən sosial tikinti layihələrinə dövlət tərəfindən ayırmalardan, Bakıdakı yararsız evlərin və panel beşmərtəbəli binaların sökülməsindən, çağdaş şəhər məhəllələrinin tikilməsindən gedir. Bütün bunlar son nəticədə mənzil kooperativlərinin fəaliyyətini stimullaşdırır.  

Hazırda dövlət agentliyinin xətti ilə Bakının Yasamal rayonunda sosial mənzillərin tikintisi üzrə iki layihə və Hövsan qəsəbəsində bir layihə həyata keçirilir. Bu yaxınlarda MİDA Sumqayıtda 0,76 hektar ərazidə  doqquzmərtəbəli ikibloklu binanın tikintisini nəzərdə tutan 7,5 milyon manatlıq müqavilə imzalayıb.

Bu gün MİDA paytaxtın tikinti bazarında ən böyük dövlət sifarişçisi rolunu oynayır. Onun müqavilələri, təxminən, on beş mənzil-tikinti şirkətini işlə təmin edib. Ümumilikdə, sosial yaşayış komplekslərində məktəblərin, uşaq bağçalarının, yolların və çoxmərtəbəli binaların tikintisi üzrə toplam məbləği 122,8 milyon manatı aşan 15 müqavilə bağlanıb.

Mənzil tikintisinin genişlənməsi yaxın sahələrə - ilk növbədə, tikinti materialları istehsalına çox güclü multiplikasiya təsiri göstərir. Belə ki, cari ilin yanvar-iyul aylarında Azərbaycanda tikinti materialları istehsalının həcmi bütünlükdə 460,5 milyon manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 7,8% çoxdur.

Beləliklə, Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun başlıca sahələrindən biri - tikinti üçün ikinci bir nəfəsin açılması sonda ölkənin iqtisadi inkişafının əsas göstəricilərinin də böyümə amilinə çevrilir.