İNCƏSƏNƏT FİLOSOFU

İlk baxışdan adama elə gəlir ki, insanlar öz istəkləri ilə rəssam olurlar. Əslində isə, hər bir insan doğularkən artıq gələcək taleyi müəyyənləşir. Göylər tərəfindən verilən məsuliyyət yükünü daşıya bilənlər Göylə Yer arasında elçi seçilirlər. Tanınmış rəssam Rəfail Əliyevin özünə günəş altında yer seçməsi örnəyi belə bir iddianın əyani təsdiqidir.

Hər şey mis döymədən başladı

Rəfail orta məktəbi bitirəndən sonra əsgərliyə getməli idi, buna qədər atası bunu ailəsinin bir dostunun işlədiyi müəssisəyə düzəltdi. Sovet illərində bir oğlanın işsiz qalması, öz qüvvəsini istifadə etməyə yer tapmadan boş dayanması qəbul edilən hal deyildi. Buna görə, Rəfail lazım olan kimi gündə 8 saat çalışırdı. Bir dəfə səliqəli bir mis vərəq onun diqqətini çəkdi. Onu əlinə götürdü və bir daha yerə qoymadı. Demək gərəkdir ki, onda xalq arasında mis döymə çox məşhur idi. Hətta istehsal axını üsulu ilə qəliblənmiş «İşləyən oğlanlar» və «Cokonda» kimi məhsullar vardı. Rəfail mis parçasına baxaraq, onu bir sənət əsərinə çevirməyə çalışacağına qərar verdi. Düzdür, onda istəyinin bu qədər yüksək üsluba çevriləcəyini düşünmürdü. Sadəcə, götürdü və etdi. İlk təcrübə o qədər uğurlu oldu ki, çevrəsindəki insanlar bu sənəti ciddi şəkildə öyrənməyi məsləhət görməyə başladılar. Rəfail də rəssamlıq orta ixtisas məktəbinin "metalın bədii emalı" fakültəsinə daxil oldu, daha sonra pedaqoji institutun "bədii qrafika" fakültəsini bitirdi.

Beləliklə, onun yaradıcı taleyi başladı, ona uğur gətirdi, rəssamlıq incəsənəti dünyasına yolunu açdı. Artıq 1988-ci ildə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının və SSRİ Rəssamlar İttifaqının üzvü olub. Metalla işləmək Rəfail Əliyevi o qədər valeh edib ki, çox keçmədən ənənəvi "sıxma" üsulundan uzaqlaşır və öz üsullarını icad edərək, onlara öz müəllif adlarını verir. Məsələn, "Fərhad və Şirin" əsərində sənətçi "sikkə relyefi" adlandırdığı bir texnikadan istifadə edib.

 Metal üzərində işləyən hər hansı bir sənətkarın öz nou-hausu (ingilis dilində know how), istehsal sirri var. Uzun müddət işlədiyiniz zaman metala təsirin texnoloji üsulları olduqca təbii görünür. Axtarış prosesi sonsuzdur. Həmişə bu prosesdəsiniz.

- Sizin metala təsirlə bağlı hansısa başqa bir gizli üsulunuz varmı?

- Əlbəttə, bir neçəsi var.

- Məsələn?

- Məsələn, epoksid qatranından istifadə edirəm.

- Əsərlərinizdə çox sayda kiçik incə qabartma detallar var. Mis səthində rəssamlıq kətanı yaratmaq üçün neçə alət lazımdır?

- 300-dən çox. Ancaq çox tez başa düşdüm ki, 4-ü yetərlidir.

Rəssamın işlərinə baxanda estetik zövq alırsan, bunun yaradılmasının nə qədər çətin olduğunu və uzun çəkdiyini düşünmürsən. “Xosrov və Şirin”, “Xalça toxuyanlar”, “Kəpənəklər”, “Cırcırama”, “Atilla” və müəllifin bir çox başqa əsərləri təkcə incəsənət əsərləri deyil, həm də texnologiyaların, intellektual axtarışların və peşə təcrübələrinin təkmilləşdirilmə məktəbidir. Rəfail Əliyev metalla “dostluq” illəri ərzində təkcə doğma ölkəsində deyil, həm də onun hüdudlarından kənarda da muzey salonlarını və fərdi kolleksiyaları bəzəyən bir çox əsərlər yaradıb. Ancaq rəssam yalnız emalatxana ustası deyilsə, həm də yaradıcıdırsa, həmişə forma və fikir axtarışındadır. 90-cı illərdə o, döyməçilikdən fırça rəssamlığına keçir və 15 il ərzində kətan üzərində fırça işini təkmilləşdirir. Bu, dirçəliş dövrü həm də ovundurucu təkmilləşmə dövrüdür.

Ümumiyyətlə, Rəfail Əliyev elə insanlardandır ki, yaşadığı hər günə yaradıcılıq prosesi kimi baxır, hər şeyin məğzinə qədər çatmağa çalışır. Ona görə də rəssamların bilməyə ehtiyac duymadığı çox şeyi bilir. Amma Rəfail Əliyevin onlara ehtiyacı var. O, maraqlı insan və bilikləri yalnız təsviri incəsənət dünyası ilə məhdudlaşmayan həmsöhbətdir. Torpaqla ünsiyyətdə yaşayır, bitkiləri və ağacları necə əkməyi və böyütməyi bilir, quşların hansı qarşılıqlı əlaqə qaydaları ilə yaşadığını da bilir. Bir insanın ətrafındakı rəngarəng dünyaya necə düzgün və qayğı ilə uyğunlaşması barədə öz nəzəriyyəsi var. Ovçuluq, balıqçılıq, bağbanlıq, kulinariya, bostançılıq, ədəbiyyat, musiqi. İki oğlu və həyat yoldaşı üçün o, həm dost, həm də sevimli həmsöhbətdir. Ruhi harmoniya, ahəngdar ailə münasibətləri onun daimi ilham mənbəyidir. Ailədə yalnız ər və ata deyil, həm də müəllimdir, həyat yoldaşına və uşaqlarına rəsm dərsləri verir.

O, həm də filosofdur: - Ağıl və şüur eyni şeydirmi? - Yaradıcılıq hər zaman incəsənətdirmi? - Boya nə zaman rəsm əsərinə çevrilir? İncəsənət fəlsəfəsi onun düşüncələrində həddindən çox yer tutur. Məsələn, o, bir sual verə bilər və bu uzun bir analitik düşüncəyə ürəkləndirər. Bu dialoqşəkilli maraqlı düşüncə prosesi – təəssüf ki, bakılıların çoxunun ünsiyyətdən çoxdan silinmiş məqamıdır. İndi biz hamımız tələsə-tələsə yaşayırıq: indi bizim mətbəxdə çay içə-içə düşünməyə və söhbət etməyə boş vaxtımız yoxdur, bir-birimizlə canlı ünsiyyət üçün də vaxtımız yoxdur. Bunu bütünlüklə bizim qacetlərimiz əvəz edir. Buna görə, adama elə gəlir ki, rəssam Rəfail Əliyevin dünyası bir adaya bənzəyir – canlıdır, internet feyklərinin və qacet dəyişiklikləri arasında çox yaşıldır. Canlı ünsiyyəti heç nə ilə əvəz etmək mümkün deyil.

Rəsmlər dünyanın əks olunması kimi: içəridən və bayırdan

"Abşeron", "Kor", "Kainatın Yaradanı", "Cazmen", "Oyanış", "Şlyapalı qadın" - rəssamın evində "yaşayan" əsərlərin tam olmayan siyahısıdır. Hər birinin öz duyğusu, öz düşüncəsi, öz enerjisi var. Ümumiyyətlə, ancaq 20-ci əsrdə fiziklər başa düşdülər ki, kvant səviyyəsində istənilən maddi cisim enerjidən ibarətdir. Biz bu barədə Şərqin və Asiyanın fəlsəfi bilik qaynaqlarından da bilirik. Titrəyişlər – rəssamın öz əsəri vasitəsi ilə dünyaya göndərdiyi dalğalardır. Bu siqnal dalğalarını başqaları ilə qarışdırmaq olmaz. Çünki özəldir. Onu saxtalaşdırmaq mümkün deyil. Çünki titrəyiş öz kodunu dəyişdirəcək. Rəfail Əliyevin kodu onun Kainatla kəsilməz dialoqudur. Bu, yalnız ilk baxışda elə görünür. Kainat əlçatmaz və sonsuzdur. Ancaq əslində ona əl uzadarsan, çatar. Rəssam Rəfail Əliyevin örnəyində isə - daha da yaxındır. Çünki onun hər rəsmində duyğusal səslərin polifoniyası var. Düşüncələr - duyğulardır, düşüncələr - hisslərdir, düşüncələr - səslərdir. Kainat onlarla doludur. Onların həm də öz rəngi var. Bu halda - üç fərdi və on yeddi kollektiv sərgisi olan rəssamın ruhi palitrasının rəngləridir. Onların sırasında "Parlaq dünya və ortaq gələcək" VIII Pekin biennalı (Çin, 2019), "Bir zamanlar Azərbaycanda" (Belçika, Azərbaycan səfirliyi, 2019), "Başqa rənglər" (Lüksemburq, Qarabağ Mədəniyyət Mərkəzi, 2019) yer alır.

Rəssamla Kainat arasında etibarlı dialoq davam edir. Biz hamımız da istəmədən və ya bilərəkdən bu dialoqun bir parçasıyıq...