İNCƏSƏNƏTİN UNİVERSAL MƏQSƏDİ

Həndəsi fiqur və bitki formalarının mürəkkəb şəkildə bir-birinə qarışması sanki mövcud olan hər şeyin əsasını təşkil edir. Bu, dünyamızın görünən hissəsidir. Digər tərəfdən bu ahəng xəyali şəffaflığın incə palitrasının seyrək dumanının arxasında gizlənir. Cəmilə Həşimovanın təsviri yaradıcılığına xas olan əsas xüsusiyyət də elə budur. Bu əsərlərin süjetləri sanki tamaşaçının gözü qarşısında bir anda yaranan miraja və ya xəyala bənzəyir. Spontan düyünlər, kəsişən xətlər bəzi yeni hisslərə, vəziyyətlərə, orqanizmlərə həyat verən ilkin təkanverici qüvvəyə çevrilir. Rəssamın əsərləri Türkiyə, Fransa, İsveçrə, İran, Belçika, Almaniya, İtaliya və Bolqarıstanda nümayiş etdirilib. Sərgilərin hər biri böyük maraq yaradıb, tamaşaçıları rəngli palitranın şərti meditasiyasına cəlb edib. Axı, Cəmilə Həşimovanın hər bir əsərində nostalji yaşadığımız, nəğmələrimizdə, nağıllarımızda eşitdiyimiz, incə naxışlarda gördüyümüz türk Şərqinin incə ab-havası hiss olunur. Biz çiynimizə ipək kəlağayı ataraq, köhnə şəhərin küçələrində gəzərək və qədim xalçaların naxışlarına nəzər yetirərək məhz bu hissləri yaşayırıq...

- Rəssam öz əsərləri, xüsusilə də sərgilənən işləri vasitəsilə, sanki, özünə, öz yaradıcılığına qiymət verir...

- Mən necə rəssamam? Özümə qiymət vermək mənim üçün çətindir. Bu, yalnız bir neçə şərti addım geri çəkilməklə edilə bilər. Bir növ çoxdan unudulmuş əsərinizi “emosional şkala”da ölçmək üçün ona yenidən nəzər yetirir və onun müəllifi olduğunuzu bir kənara qoyub kənardan qiymətləndirirsiniz. Mənim üçün əsəri qavramaq baxımından, təzə çəkilmiş rəsmə baxmaqdansa, zamanın sınağından çıxmış əsərə nəzər yetirmək daha maraqlıdır. Bununla, özümün bəzi cəhətlərini xatırlayıram... Bəlkə də, buna görə mənim üçün rəsmlərdən ayrılmaq çətindir. Əvvəllər asan və sadə idi. Lakin zaman keçdikcə və gözlənilmədən keçmiş rəsmləri fərqli bir baxışla kəşf etdikdən sonra mənə elə gəlir ki, onların hamısı “evini” tərk etməməlidir. Düşünürəm ki, hər bir əsərim “sükut içində qalmalı” və bir müddətdən sonra onlara yenidən nəzər yetirməli və keçmişi nəzərə alaraq mənim tərəfimdən yenidən düşünməlidir. Bu gün təcrübə prizmasından etiraf edirəm ki, bir çox əsərlər mənə güc və özünə inam verir.

- Söhbət hər işdə yaşayan və hər rəngdə özünü göstərən “mən” anlayışından gedir...

- Mənim həyatım incəsənətlə sıx bağlıdır. İlk xüsusi təhsilimi Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində almışam. Daha sonra Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutunun Rəssamlıq fakültəsini bitirmişəm, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü olmuşam. 2000-ci ildən “Art Group”un bədii rəhbəriyəm. 2014-cü ildən Rəssamlıq Akademiyasında dərs deməyə başlamışam. Mən yağlı boya ilə işləməyi sevirəm. Üstəlik, ağ-qara və rəngli qrafikləri də xoşlayıram. Keramik səthlərdə, mis nimçələrdə və qablarda işləməyi sevirəm. Eyni zamanda digər janrlarda eksperimentlərdən uzağam. Akril boyanı “sinfi düşmən” kimi qəbul etdiyimi etiraf etməkdən qorxmuram. Son zamanlar incəsənət fəlsəfəsinə, miniatürə həvəs göstərirəm. Mən profilli məqalələr yazıram. “İslamın əxlaqi kodeksinin müsəlman ölkələrinin incəsənətinə təsiri” mövzusunda dissertasiya işi də qələmə almışam. Buraya xüsusilə bizim incəsənətə olan təsiri daxildir.

- Düşünürəm ki, incəsənətdə hər bir şəxsin məqsədinə gedən yolu tapdığını desəm yanılmaram.

- İncəsənətdəki hədəflərimdən başlayacağam. Əlbəttə ki, sırf peşəkarlıq baxımından, bəzi hədəflər var. Amma rəssamın ən ali məqsədi ancaq məhsuldar iş üçün güc və ilham qazanmaq istəyi ola bilər. Kiçik məqsədləri sadəcə gələcək planlar adlandırmaq olar. Düşünürəm ki, incəsənətin iş olduğunu söyləyərək sirr açmayacağam: mənəvi və fiziki baxımdan. Eyni zamanda həddindən artıq fanatizmin qurbanı olmamaq üçün daxili yaradıcı vəziyyət vaxtaşırı kətandan müvəqqəti uzaqlaşmağı tələb edir. Bununla insanın qəlbi yenidən “dolur”. Axı, iş prosesi zamanı boşalan qəlbin doldurulmaması boşboğazlığa səbəb ola bilər. Bu, təsviri incəsənətin dərin mahiyyətini öldürür. Əgər deməyə sözünüz yoxdursa, hər şeyi dilə gətirmisinizsə, o zaman niyə danışırsınız? Bəs siz öz tamaşaçılarınıza nə göstərəcəksiniz? Bayağılıq? Çeynənmiş fikirlərin olduğu bayağı həqiqətləri? O zaman bu, artıq incəsənət deyil. Bu, mənəvi qavrayışdan uzaqlaşaraq dizaynersayağı “divarda cizgi” müstəvisinə aparan kommersiyadır. Bu, artıq daxilindən keçən duyğuların, düşüncələrin yaradıcı təcəssümü deyil, sadəcə, surroqatdır. Hərçənd bunun özü də ilham tələb edir.

- İlham çox şıltaq bir substansiyadır...

- İlham çox gözəl və parlaq quşdur, onu tutmaq çətindir. Rəsm üzərində işləmək sanki uçur. Bu zaman qəlbin yaxşı hisslər keçirir. Ətrafınıza baxırsınız və belinizdə bir varlıq hiss edirsiniz. O isə belinizdə oturur... Bu “quş” haradan gəlir? Bəlkə, bu, Uca Yaradanla əlaqədir? Bəlkə, başqa bir gizli kanaldır? Yoxsa illərdir qazdığınız su quyusudur?

- Bu zaman fırça “kürək” rolundadır...

- İstedad və əməyin əsaslı şəkildə bir-biri ilə əlaqəsi olduğu hesab edilir. Üstəlik, burada ən əsas məsələ əməklə bağlıdır. Bəs belə bir baxış düzgündürmü? Mənim buna cavab vermək haqqım yoxdur. Fikrimcə, bu, bir missiyadır. Əgər işləyir, fırçaları götürür, boyaları qarışdırır, kətanın qarşısında vaxt keçirirsənsə, demək, bu istedad tələb edir. İstedad hər zaman özünü müdafiə edir.

- Elə olur ki, istedad da tənqidə məruz qalır...

- Rəssamlar tənqid edilməyi sevmirlər. Bu, çoxdan məlumdur! Bəs sizə gələcəkdə öz yolunuzu itirməməyə kömək edəcək bir şey deyilsə? Məncə, bu, təşəkkürə layiq addım olar. İncəsənət dünyası “daşlarla” doludur. Buraya həm birbaşa daxili yol – rəssamlıq, həm də kənardan - digər insanların fikirləri daxildir. Tənqid konstruktiv olarsa, hər şey yaxşı olacaq! Buna görə də Nizami Gəncəvinin dediyi kimi, “böyük işləri sükutda yaradın”.

- Nizami Gəncəvi? Maraqlı istinaddır...

- İncəsənət insan şəxsiyyətinin mənəvi təzahürü kateqoriyasına aiddir. Nizami Gəncəvi təkcə söz sənətkarı deyil. O həm alim, həm də filosofdur. Yaşanmış təcrübə, bilik yükü və əxlaqi prinsiplər yaradıcı insan üçün zəruri və vacibdir. Müasir modernistlər bəzən incəsənətə rəssamın fantaziya uçuşu kimi yanaşırlar. Ancaq bu, tamamilə düzgün yol deyil. Məhz müəllifin dünyagörüşü, gözəllik anlayışı və ilahi mahiyyəti (ruh) bədii əsərlərin yaradılması üçün əsasdır. Əbəs yerə deyil ki, “tanrının hədiyyəsi”, “tanrının qığılcımı” anlayışı qədim zamanlardan bu günə qədər əhəmiyyətini itirməyib.

- İlahi qüvvə?

- İncəsənətin gücü o qədər böyükdür ki, hərdən onu təfərrüatlı dərk etmək üçün dərinə getmirəm. Ümumiyyətlə, onu atomlara parçalamağa can atmaq nə qədər zəruridir? Buna görə də bu gücü tərəddüd etmədən qəbul edirəm. Mövcud olan güc kimi... Eyni zamanda, bəlkə də, bu magiya və sehrdir. Axı, bir vaxtlar incəsənət sakral məna daşıyırdı. Qədim yunanlar yaradıcılığın istənilən təzahürünə çox diqqətli yanaşır və onu güclü alət hesab edirdilər. Məsələn, Pifaqor “musiqi ilə şagirdlərin yuxudan əvvəl və sonra narahat zehnini təmizləyir”, qəlbdəki qorxuları asanlıqla dəyişdirərək əks vəziyyətə gətirir və xəstəliklərindən əziyyət çəkənləri rahatlaşdırarmış. Qədim neoplaton filosofu Yavmlix “Pifaqor həyatı haqqında” traktatında yazırdı: “İncəsənət etdiyi hər şeyi bədənimizdə və bədənimiz vasitəsilə edir”.

- Amma bəzən müasir müəlliflərin təkliflərini nəzərə alaraq, öz psixi sağlamlığınızı qorumağa başlayırsınız...

- Mən müasir incəsənəti ümumiləşdirməzdim. O, çox müxtəlifdir: çox zəngin, bəzən mübahisəlidir. Beləliklə, incəsənət sivilizasiyanın keçici inkişafının müəyyən bir seqmentində baş verənlərə reaksiyadır. Yaşadığımız dünya fərqli bir estetika təqdim edir. Bəli, bəşəriyyət hələ də İntibah dövrünün əsərlərinə heyran qalır. Əslində, muzeylərdə bu əsərlərlə yanaşı, impressionistlər və avanqard rəssamların işləri onilliklər boyu yan-yana olublar. Onlar həmin dövrdə təsviri incəsənətlə bağlı axtarışları əks etdirir. Həmin əsərlər bir müddət cəmiyyət tərəfindən qəbul edilmirmiş. Bədii axtarışların doğruluğunu və ya yanlışlığını isə məhz zaman sübuta yetirib. Sevmədiyim tək şey axtarışla bağlı heç bir əlaqəsi olmayan saxta və qlamur rifah incəsənətidir. Amma fikrimcə, istənilən başqa axtarış mümkündür. Yaradıcılıq hər bir müəllif üçün mühərrik rolunu oynayan daimi şübhəni nəzərdə tutur.

- Rəssam bununla ümumi “mənzərə”nin bir hissəsi olduğunu başa düşməlidir?

- İncəsənət qlobal və beynəlxalq ünsiyyət vasitəsidir və özünüdərketmə prosesində həmişə ümumbəşəri dəyərlərə yönəlib. Məhz buna görə də bütün dünyada qlobal ideyaların və etik-estetik dəyərlərin təcəssümü olan oxşar incəsənət əsərlərinə rast gəlmək olar. İncəsənətin universallığının daha bir sübutu ondan ibarətdir ki, dünyanın istənilən yerində bir nəslin yaratdığı əsərlər sonrakı nəsillərdən hər hansı biri tərəfindən dərk edilir. Məsələn, Memar Sinanın memarlıq abidələri, Motsart və ya da Vinçinin əsərləri dinindən, dilindən, irqindən və sosial statusundan asılı olmayaraq insanları heyran edir.

- Beləliklə, bu təkrarlanır...

- İncəsənət təkrarlananda da inkişaf edir. Axı, bizim üçün bizə gəlib çatan və bizdən əvvəl yaranan naməlum əsərlər də bir kəşfdir. Bəs incəsənət hansı istiqamətdə hərəkət edir? Aşağı və yuxarı? Şimala, yoxsa cənuba? Hər şey həmişə olduğu kimi davam edir. Ekkleziastın dediyi kimi, Ayın altında yeni heç nə yoxdur. Yəni dünya, Yer kürəsi, incəsənət harasa, naməlum istiqamətə doğru hərəkət etmir. Planet milyonlarla ildir öz oxu və Günəş ətrafında fırlanır... İncəsənət isə dünənə əsaslanaraq bu gün də, sabah da, ilk növbədə, insanlara ünvanlanır. Təkcə fərdə deyil, dünya cəmiyyətinin ümumi kontekstində bütün insanlara. Almaniyalı filosof Hegelin qeyd etdiyi kimi, “incəsənət kiçik bir qapalı ətraf üçün, bir neçə çox savadlı insan üçün deyil, ümumilikdə bütün xalq üçün mövcuddur”.

- Xüsusilə də incəsənət müasir texnologiyaları mənimsəməyə başlayanda...

- Əgər texnoloji incəsənətdən danışırıqsa, bu, çoxlarına qorxulu görünür. Amma bu, mənə o qədər də qorxulu görünmür. Yunanlar incəsənət və sənayeni “texne” adlandırırdılar. Böyük rəssam Leonardo da Vinçi texnologiya sahəsində çalışıb və Milanda Milli Elm və Texnologiya Muzeyi onun adını daşıyır, çünki onun tədqiqatları sayəsində elm sahəsində çoxlu kəşflər edilib. Lord Bayron əla musiqiçi və riyaziyyatçı idi. Böyük insanların əksəriyyəti incəsənətə və elmə dünyanı və özünü tanımaq vasitəsi kimi baxaraq uğur qazanıb. Fikrimcə, gözəllik və harmoniya anlayışı pozulmamaq şərtilə, digər vasitələrdən istifadə etmək olar.

- Gözəllik dünyanın xilaskarı kimi?

- Gözəllik dünyanı xilas edə bilərmi? Bu, bütün dövrlərdə çətin sual olaraq qalıb. Gözəllik qanunları dəyişir, zaman-zaman bəşəriyyətə gözəlliklə bağlı başqa xüsusiyyətlər təqdim edilir. İncəsənət əsərləri vasitəsilə ideal gözəllik axtarışını izləmək də asandır. Bəs incəsənət dünyanı xilas edə bilərmi? Ola bilər. Dünya bu günə kimi dağılmayıb, bu isə o deməkdir ki, nəsə bunun baş verməsinə mane olur. Bəlkə, onu Motsart saxlayır? Yoxsa adını yalnız Uca Yaradanın bildiyi və dünyamızın məhz onun sayəsində mövcud olduğu naməlum rəssam?

- Vasitəçi rolunda olan insan?

- Plutarx hesab edirdi ki, insanlarla tanrılar arasında qəhrəmanlar və dahilər var. Yəni sənətkar-yaradıcı rolu cəmiyyətə onu tanrıya yaxınlaşdırmaq, özünü kamilləşdirmək üçün lazımdır. Bunu insanlar tam dərk etmir və hamı başa düşmür ki, incəsənət millətin simasıdır...

- İstənilən platformadan istifadə edərək bunu yazmaq və izah etmək sadəcə həyati əhəmiyyət kəsb edir.

- Rəssamın, ümumilikdə incəsənətin təbliğində medianın rolu əvəzsizdir. İnsanları maarifləndirmək, onlara incəsənəti öyrətmək, həqiqəti təqliddən, gözəlliyi zahiri gözəllikdən, saflığı kirdən, plagiatı orijinaldan, ruhu mənəviyyatsızlıqdan ayırmağa kömək etmək lazımdır. Eyni zamanda etik standartlara riayət etmək arzuolunandır, çünki sözün gücünə göz yummaq olmaz. Söhbət incəsənətdən gedirsə, peşəkarlıq və mövzu haqqında bilik vacibdir. Yaradıcılığı açıq-aşkar diletantlıq olanları və əsassız ambisiyalara söykənənləri tanıtmaq və bu simbiozun nəticəsini dərin incəsənət kimi qələmə vermək yolverilməzdir! Zövq ilhamlandırıcı və zənginləşdirici olmalıdır. Kütlənin arxası ilə getmək? Axı, bir gün bunun mənfi nəticələri olacaq... Xüsusən də tanınmağın asan olduğu indiki dövrdə. Bu gün sadəcə piarı düzgün qurmaq lazımdır. Amma daha sonra həmişə belə bir sual yaranır: “bundan sonra nə olacaq?” Şərəfinə mədhiyyələr səsləndirilən dünənki “dahi” çətin vəziyyətə düşür. “Mən incəsənət mütəxəssisi deyiləm” sözlərinin arxasında gizlənmək cəhdləri isə onun səriştəsizliyi ilə bağlı ləkə buraxır. Biz incəsənətdə dürüstlük anlayışına məhz belə yanaşırıq (və media da onun bir hissəsidir). Bunsuz incəsənət tərbiyəvi rolunu itirir.

- Bu gün cəmiyyət bəsitliyin müəyyən forması olan klip təfəkkürü “xəstəliyinə tutulub”.

- İnsanlar üçün bəsitləşməyə çalışmamışam və buna ehtiyac da yoxdur! Bunu yaradıcılıqda davamlı olaraq daha mükəmməl ifadə formaları tapan, axtarışda olan rəssam çox vacib bir şeyin itirilməsi kimi qəbul edir. Bunu sözlə ifadə etmək çox çətindir. Bu, insanın öz ilahi mahiyyətinin müəyyən hissəsidir və bu, məhz əsərlər vasitəsilə dünyaya ötürülür. Beləliklə, bəsitləşməyin istənilən forması bir rəssam kimi mənim üçün təhrif edilməyimə bərabərdir. Mən bu dünyaya gözəllik gətirmək qaydasına əməl edirəm və bu, incəsənətin universal məqsədidir.

- Yaradıcılığınızla bağlı qeyd etmək istərdim ki, onun miniatür rəsm elementləri ilə ortaq cəhətləri var.

- Bunda həqiqət var. Xüsusilə son vaxtlar miniatür incəsənətimiz məni heyran edir. Miniatür dünya ilə qırılmaz şəkildə bağlı olan Azərbaycan mədəniyyətinin bir parçasıdır. Mənim üçün bu, tamamilə müqayisə olunmaz bir dünyadır. Mistika, sirr və kəşflərlə doludur. O, təsviri fəlsəfəsi ilə insanı özünə cəlb edir. Axı, miniatür rəsm tələskənliyi sevmir. Burada insan çoxsaylı detallara qərq olur. Miniatür şərq rəssamlığının bir növ musiqisidir. Bu, öz qanunlarına uyğun yaşayan, izləyicisinə geniş və bənzərsiz bir dünyanın xüsusiyyətlərini dərk etməyi təmin edən dünyadır. Mən isə onu dərinliklərinə qədər dərk etmək istəyimi gizlətmirəm.

- Yaradıcılığınız təkcə müxtəlif istiqamətlərlə deyil, həm də rəssamlıq üçün qeyri-ənənəvi səthlərdən istifadə ilə xarakterizə olunur. Akademiyada dərs deməklə isə sanki gücünüzü sınamaq istəyirsiniz.

- Bu, çox maraqlı məsələdir. Bu, mənim üçün bir çağırışdır. Lakin bu, təkcə mənə deyil, hər bir rəssama xas olan xüsusiyyətdir. Rahatlıq zonasından çıxmaq həyatın zəruri və məcburi qaydasıdır. Siz öz yolunuzu tapdınız və bu cığırda hərəkət etmək inanılmaz dərəcədə rahatdır. Axı, “işləyən model”i demək olar ki, qeyri-müəyyən müddətə qədər istismar etmək olar. Amma bir gün hansısa şərti firavanlıq və xəyali tələb nəticəsində rəssam yaradıcı insan kimi inkişafını itirə bilər. Odur ki, durğunluqdan yan keçərək daim yeni yollar axtarmaq lazımdır. Buna görə də yolların kəsişdiyi və bu yollardan birini seçdiyim dövrə, yəni geriyə baxmağa başladım. Peşəkar yolunuza yenidən nəzərdən keçirmək mane yaratmır. Rəssam üçün zəruri yol daim istiqamət dəyişməsidir. Təbii ki, özünüz də dəyişikliklərin vaxtının gəldiyini başa düşən zaman​​...