SEHRLİ SƏSLƏRİN BÖYÜK KONSERTİ

Humay Qasımzadə gənc pianoçu, 20-21-ci əsrlərdə ərsəyə gətirilmiş müasir modernist, postmodernist, neoromantik və plüralist musiqilərin ifaçısıdır. O, müasir Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini də ifa edir. Təkrarlanan teksturalar, tonların texnikası, total serializm müasir klassik musiqi əsərlərinin yazılış tərzi və üslubudur. Bütün bunlar Humayın yaradıcılıq potensialını nümayiş etdirməsi üçün yeni bir dünya açıb. Gənc pianoçu həm də müasir Azərbaycan musiqisinin inkişafı mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. Onun işi “Bowling Green State” Universitetində (ABŞ) ilin ən yaxşı dissertasiyası kimi qəbul olunub.

- Müasir musiqi. Niyə məhz bu istiqamət?

- Azərbaycan Dövlət Musiqi Akademiyasında professor Adilə Vəkilovanın sinfində oxuyarkən əvvəlcə qardaşım Türkər Qasımzadə daxil olmaqla, gənc müasir bəstəkarlarımızın əsərlərini ifa etməyə başladım. Onun sayəsində düzgün istiqamət tapdım və yaradıcılıq yolumu müəyyənləşdirdim. 2011-ci ildə konservatoriyanı bitirdikdən bir il sonra Norveçə getdim və burada Berqen Universiteti yanında Qriq Musiqi Akademiyasında Eynar Rottingenin sinfində ifaçılıq sənəti üzrə təhsil aldım. Norveçdə müasir musiqidə yeni səhifə kəşf etdim. Əsərləri məni ruhlandıran yeni bəstəkarların adlarını öyrəndim. Məni xüsusilə Corc Krumun yaradıcılığı cəlb etdi. Bu amerikalı bəstəkar özünəməxsus musiqi savadı və ifa texnikası ilə seçilir. Onun “Makrokosmos” əsəri müasir dünya musiqisinin vizit kartıdır.

- ABŞ-dakı musiqi dünyasını necə kəşf etdiniz? Norveçdə təhsilinizi başa vurduqdan sonra hara getdiniz?

- Norveçdə tez-tez konsert və festivallarda çıxış etmək mənim üçün əvəzsiz təcrübə olub. Lakin peşəkar olmaq üçün bilik və bacarıqlarımı artırmalıydım. Təəssüf ki, müasir musiqi hər ölkədə tədris olunmur. Odur ki, Nyu Yorka köçmək qərarına gəldim. Burada ikinci magistr təhsilini aldım.

Müasir musiqini öyrəndiyim Manhetten Musiqi Məktəbi yaradıcılığımda yeni mərhələ olub. Burada təlimimiz zamanı ən mürəkkəb proqramlar üzərində işləyirdik. Mən notları maksimum sürətlə oxumağı öyrəndim, ən xırda detallara daha diqqətli yanaşdım və nəticədə əsərin rəsmini yaratdım. Sonra doktorluq dərəcəsi almaq qərarı verdim. Ohayoda “Bowling Green State” Universitetinə müraciət etdim və bir müddət sonra iki namizəd arasından seçildiyim barədə bildiriş aldım.

- Məlum olduğu kimi, elmi işiniz “Bowling Green State” Universitetində ilin ən yaxşı dissertasiyası kimi qəbul edilib...

- Bəli. Elmi işimin mövzusu üç Azərbaycan bəstəkarı Səid Qəni, Türkər Qasımzadə, Tahir İbişovun fortepiano əsərlərinin təhlilinə həsr olunub. Eyni istiqamətdə yazdıqlarına baxmayaraq, hər birinin fərqli üslubu var. Bu bəstəkarlar milli mənşəyi uca tutur, ənənəvi Azərbaycan musiqisinin kanonlarını dərindən öyrəniblər. Buna baxmayaraq, onların musiqisi ölkəmizdə əsrlər boyu yaradılanları təkrarlamır. Onların bəstəkarlıq təfəkkürü Azərbaycan milli musiqi ənənələrinin təsiri altındadır və Qərb musiqi kanonunun müasir musiqi prinsiplərini məharətlə birləşdirib. “Bowling Green State” Universitetində dissertasiyamın ilin ən yaxşı işi kimi qəbul olunması xəbərini eşitmək mənim üçün sürpriz olub. Bu hadisədən sonra çoxlarının milli musiqimizə marağı yaranıb. Təəssüf ki, xaricdə belə bir stereotip var ki, Şərq ölkələrində ancaq ekzotik, şərq musiqisi ərsəyə gətirilir. Onlar çox təəccüblənirlər ki, müasir dünya musiqisinə töhfələrini verə biləcək çoxlu bəstəkarlarımız var.

- Başqa bir yaxşı xəbər Amerika Bəstəkarları Forumunun (“American Composers Forum”) leybli olan “Innova Recordings” ilə əməkdaşlığınız olub. Albomunuz “Spring National Call” siyahısına daxil edilmiş dünyanın 15 layihəsi arasında ən yaxşısı seçilib...

- Bu, daha bir vacib və xoş xəbər idi! ABŞ-də yaşayarkən dissertasiyamda yazdığım müasir Azərbaycan bəstəkarlarının səs yazılarını yaratdım. Mən bu albomu “bandcamp” platformasına yüklədim və ifaçılar üçün proqram elan etmiş ABŞ-nin “Innova Recordings” musiqi şirkətinə göndərdim. Xoşbəxtlikdən, dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan iştirakçılar arasında məhz mənim göndərdiyim səs yazılarını seçdilər. Bu yaxınlarda onlarla görüşdüm. İndi albomum “Spotify” və “Apple music”ə yerləşdiriləcək və 2024-cü ildə digər platformalarda yayılacaq. Bu, bir tərəfdən Azərbaycan musiqisinin bütün dünyada geniş təbliğatı, digər tərəfdən isə dünyanın ən yaxşı tənqidçilərindən rəylər almaq imkanıdır. Mənim albomum indi rəqəmsal dünyada “səyahət”ə yollanacaq.

- Qalibləri seçmək üçün hansı kateqoriyalardan istifadə edilib və albomunuz leyblin diqqətini necə cəlb edib?

- Albomda Ayaz Qəmbərli, Tahir İbişov, Səid Qəni, Türkər Qasımzadə, Elmir Mirzəyevin fortepiano pyesləri var. “Innova Recordings”un məlumatına görə, onların kompozisiya təfəkkürü xüsusi diqqətəlayiqdir. Bu bəstəkarlar öz əsərlərində Qərb kanonunun “oriyentalizm” kimi interpretasiya edilməyən müxtəlif müasir musiqi istiqamətlərini əhatə edir. Baxmayaraq ki, onların əsərlərində Azərbaycan milli musiqi ənənəsinin təsiri müşahidə olunur. Amma onların musiqisində Azərbaycanın xalq, ənənəvi musiqisinin imitasiyası və ya birbaşa sitatı yoxdur.

- Bu, həqiqətən də, böyük nailiyyətdir! Sizcə, bu uğur sizin doğru yolda olduğunuzun sübutudur?

- Uğur bizim səylərimizin nəticəsidir. Biz elə bir dünyada yaşayırıq ki, təkcə istedadla çox uzağa getmək mümkün deyil. Buna görə də siz daim axtarışda olmalı, işinizi yazmalı, əlaqələr qurmalı, özünüzü dünyaya tanıtmalısınız. Müasir dünyada böyüməyin və inkişafın yeganə yolu məhz budur.

- Müasir musiqi özünəməxsus ifa tərzi və üslubu, dinləyicinin dərhal başa düşmədiyi improvizasiyası ilə seçilir. Bu, sizi özünə necə cəlb edib?

- Biz XXI əsrdə yaşayırıq. Bu əsrdə yeni reallıqlar formalaşır. Mən zamanla ayaqlaşmaq, günün tələbləri ilə tandem olmaq, eyni zamanda köklərimə hörmət etmək istəyirəm.

- Müasir təsviri incəsənətə skeptik münasibət bəllidir. Bəs müasir musiqi ilə bağlı vəziyyət necədir?

- Müasir musiqi yenilik deyil. Buraya silsilə, elektroakustik, spektral, atonal və digər musiqi daxildir. Üslub da müxtəlifdir. Bəzi musiqiçilər müasir musiqini çox tənqid edirlər. Bəzən onlar deyirlər: “Sizin ifa etdiyiniz musiqi deyil!”. Yəni bəzən fikirlərini belə kobud şəkildə bildirirlər. Digərləri, əksinə, müasir musiqini başa düşmək üçün yüksək intellekt sahibi olmaq lazım olduğuna inanırlar, çünki onun ifa tərzi çoxşaxəlidir. Bəs musiqini başa düşmək nə deməkdir? İnsanda belə bir təəssürat yaranır ki, musiqini başa düşmək tanış nəyisə dinləmək deməkdir.

- Bəs Azərbaycanda buna maraq baxımdan maraq necədir?

- Şübhəsiz ki, maraq artır. Məsələn, hər ay paytaxt Bakıda “Cadenza” müasir musiqi orkestrinin konsertləri keçirilir. Aylıq konsertlərdə klassik musiqi ilə yanaşı, müasir musiqinin ən yaxşı nümunələri də ifa olunur. Bu konsertlərin daha bir fərqli cəhəti ondan ibarətdir ki, tamaşadan əvvəl müəllif və əsər haqqında kiçik məlumat verilir. Beləliklə, tamaşaçı onları qavramağa hazırlaşır. Hər konsertlə dinləyicilərimizin sayının necə artdığını görmək çox xoşdur. Bu ilin mayında “Cadenza” Orkestri Müasir Musiqi Festivalını təşkil edib. Bu, akademik musiqi həyatında böyük hadisə idi.

- Konsertlər zamanı isə ifaçı bəstəkarla təmasda olur...

- Bəli, doğrudur. Axı, sizin İohann Sebastyan Baxla danışmaq və ondan istiqamət almaq şansınız yoxdur, amma bizdə bu asandır (gülür). Bir ifaçı kimi əsas məqsədim müəllifin fikirlərini tamaşaçıya düzgün çatdırmaqdır. Müəllifin əsərinə nə qoyduğunu başa düşmək vacibdir. Bəstəkarla ünsiyyət qurmaqla onun ruhunu mənimsəmək, ideyasını, fəlsəfəsini dərk etmək, sonra bu dünyanı tamaşaçıya açmaq imkanı əldə edirsən. Amma burada vacib nüans var. İfaçı bəstəkarın musiqi əsərinə daxil etdiyi ideyanın birləşdirici həlqəsi və daşıyıcısıdır. Bu məsuliyyəti yerinə yetirərkən o, əlavə rollara deyil, ötürmə funksiyasına diqqət yetirməlidir. Elə vaxtlar olur ki, əsərin müəllifi ilə birgə hansısa qərara gəlirsən. Bəzən mənim baxışım əsasında bəzi elementləri dəyişdirir və ya əlavə edirlər. Bəstəkarlarla ünsiyyət prosesi çox həyəcanlıdır.

- Qardaşınız Türkər Qasımzadənin yaradıcılığına tez-tez müraciət edirsiniz? Sizin sözlərinizə görə, o, sizin üçün yaradıcılıq bələdçisidir.

- Qardaşım mənə qarşı çox tələbkardır. Amma şanslıyam ki, hər zaman onun musiqisinə qulaq asmışam və ifa etmişəm. Buna görə də onu qavramaq mənim üçün asandır. Mən tez-tez videozəng zamanı onun üçün ifa edirdim. O, diqqətlə dinləyir və lazım gələrsə, düzəlişlər edirdi. Qardaşım məni necə istiqamətləndirəcəyini yaxşı bilir. Belə ki, güclü və zəif tərəflərimi, üstünlüklərimi yaxşı anlayır. O, bir sözü ilə əsərinə dair interpretasiyamı tamamilə dəyişə bilər.

- Bəs sizin yaradıcılıq ittifaqınız necə yaranıb?

- Mənə elə gəlir ki, bu, təbii proses idi və məhz bunun sayəsində özümü uğurlu insan hesab edirəm.

- Bu arada hər ikiniz musiqiçi peşəsini seçmisiniz. Sizi istiqamətləndirdilər, yoxsa bu, hər kəsin şəxsi seçimi idi?

- Hər şey öz-özünə formalaşdı. Biz Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin binasında yaşayırıq. Onun qonşuluğunda qardaşıma musiqi dərsi keçən professor Xəyyam Mirzəzadənin yaşadığı Bəstəkarlar İttifaqının binası yerləşir. Bundan əlavə, atamız musiqi məktəbinin tar sinfini bitirib. Uşaqlığımız atamızın tarda ifasına qulaq asmaqla keçib. Artıq uşaqlıqda səslərə qarşı həssaslığı kəşf etmişəm. Məsələn, mən fortepiano düyməsini basdım və notun səs boyu necə dəyişdiyini, rəvan şəkildə havada necə yayıldığını hiss etdim. Məni əhatə edən hər şeyi dinləməyi sevirdim. Elə olurdu ki, qonaqlar bizə gəlib saatlarla çətinliklə başa düşdüyüm mövzuları müzakirə edirdilər. Amma mənim üçün maraqlı olan onların nə dedikləri deyil, necə dedikləri idi. Səslər, söhbətin hay-küyü, danışıq ahənginin enib yüksəlməsi, gülüş: bütün bunlar mənim sevərək dinlədiyim bir melodiyaya çevrildi. Amma peşəkar əsasda musiqi ilə məşğul olmaq bizim müstəqil qərarımız idi.

- Şübhəsiz ki, olduğunuz vəziyyətdən asılı olaraq “səslərin melodiyası” dəyişirdi. Bəs hansı səslər qəlbinizə daha yaxındır?

- Maraqlı sualdır. Bu, mənim yaxınlarımın səsidir. Xaricdə yaşayaraq həm ailəmə, dostlara, həm də böyüdüyüm şəhərə bağlılığımı dərk etdim. Hər dəfə bura qayıtmaq üçün bir səbəb tapırdım. İndi mən artıq Bakıya köçmüşəm. Düşünürəm ki, fəaliyyətimi burada davam etdirəcəyəm. Mənim vətənimi heç nə əvəz edə bilməz.

- Bəs Bakı şəhərindəki səsləri necə təsvir edərdiniz?

- Bu, böyük şəhərdəki səslərlə İçərişəhərin ab-havasının təzadıdır. Bütün bunlar Bakıda özünəməxsus harmoniya yaradır.

- Bundan sonra necə inkişaf etməyi planlaşdırırsınız?

- Bir çox yerli bəstəkarlarla əlaqələr qurmuşam. Maraqlı konsertlər hazırlayırıq, bədii rəhbərin Türkər olduğu “Cadenza” orkestrində ifa edirəm. Təbii ki, müxtəlif ölkələrə getmək, qastrol səfərlərinə çıxmaq, beynəlxalq festivallarda iştirak etmək çox vacibdir. Onlayn festivallar indi çox populyardır. 2020-ci ildə özümü ilk dəfə pandemiya zamanı İtaliyada onlayn keçirilmiş “Contemporary performance competition” adlı Amerika müsabiqəsində sınadım və müasir musiqi ifaçıları müsabiqəsinin qalibi oldum. Şəxsən mənim üçün onlayn konsert keçirmək heyrətamiz bir təcrübə idi. Konsertdən dərhal sonra eyni vaxtda çıxış etmək və dinləyicilərin şərhlərini oxumaq üçün unikal fürsət tapdım. Hər bir əsərlə bağlı öz fikirlərini bildirdilər. Dinləyicilərimin hansı hisslər keçirdiyini başa düşə bilirdim. Canlı konsertlərdə ifa edirsən, alqışlar eşidirsən, lakin hər an tamaşaçının nələr hiss etdiyi sirr olaraq qalır. Əlbəttə ki, onlayn konsertlərin mənfi tərəfləri də var. Məsələn, onlayn konsertlər zamanı tamaşaçı zalının enerjisini almaq və konsertin miqyasını başa düşmək çətindir.

- Həyatın hər bir mərhələsi formalaşmağımıza və inkişafımıza təsir göstərir. Hansı konsertlərdən sonra zaldan tam fərqli bir insan kimi ayrıldığınızı hiss etmisiniz?

- Hər bir ifa və və tamaşaçı qarşısına çıxmaq mənim üçün böyük məsuliyyətdir. Amma iki konsert yaddaşımda silinməz iz buraxıb. Birincisi, Kirxdə keçirilən konsert idi. Həmin vaxt Bülbül adına Musiqi Məktəbində Xanım Məhərrəmovanın 9-cu sinfində oxuyurdum. Mən gənc məktəbli vaxtı Rauf Abdullayevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri ilə Prokofyevi ifa etmişəm. İkinci konsert isə magistr dərəcəsi aldığım universitet - “Manhattan School of Music”də olub. Burada “Tactus Contemporary Ensemble” ilə birlikdə Elliott Karterin “Tripple Duo” əsərini ifa etdim və bu, mənim daxili inkişafıma böyük təsir etdi. Konsertdən sonra bir müəllim yanıma gəldi və dedi: “Bu tamaşadan sonra hesab et ki, qəfildən yüksək dağın zirvəsinə çatmısan və indi oradasan”.

- Çıxdığınız dağın zirvəsi haqqında özünüzdə fikir formalaşdıra bildinizmi? Sizi orada nə gözləyir?

- Yolumuzun hara getdiyini əvvəlcədən bilmək çox darıxdırıcı və təxminedilən olardı. Allaha şükür edərək yoluma davam etmək istəyirəm.