AUDİTORİYANI TƏRBİYƏLƏNDİRMƏK LAZIMDIR

Azərbaycanın və beynəlxalq müsabiqələrin laureatı, Bakı Musiqi Akademiyasının müəllimi Nərgiz Kəngərli musiqi olmasaydı, sadə müəllim və ya aktrisa ola bilərdi. Məhz onun sayəsində biz istedadlı pianoçudan, yaradıcı musiqiçidən və müdrik insandan zövq ala və ona heyran ola bilərik.

- Beynəlxalq müsabiqələrin laureatısınız. Sizcə, musiqiçinin yaradıcılıq tərcümeyi-halında müsabiqələrdə iştirak məcburidirmi? Axı, bu, səviyyə baxımından bərabər olsa da, lakin temperament və fərdilik baxımından tamamilə fərqli ifaçılar arasında rəqabətdir və hər kəs rəqabətin nəzərdə tutduğu böyük stres yükünə tab gətirə bilmir. Beynəlxalq yarışlarda iştirak etmədən uğurlu karyera qurmaq olarmı? Əgər belədirsə, onda gənc musiqiçi özünü necə tanıda bilər?

- Şəxsi təcrübəmdən deyə bilərəm ki, əgər müsabiqə ciddi, beynəlxalq xarakter daşıyırsa, onun müsbət cəhətlərdən biri də öz imkanlarınızı üstələməkdir. Bu, əsas qələbədir. Mənim üçün heç vaxt nəticə, hər hansı mükafat, medal heç vaxt vacib olmayıb. Amma yarışa hazırlıq prosesinin özü ən böyük xoşbəxtlikdir. Musiqiçilər, yəqin ki, mənimlə razılaşacaqlar. Elə an gəlir ki, başa düşürsən: mən bunu edə bilərəm, bacararam! Şüuraltı olsa da, hər bir musiqiçinin qarşısında bir növ maneə var: biz ancaq bu qədər edə bilərik. Amma yarışa hazırlaşarkən birdən anladım ki, daha çox şey edə bilərəm. Bu baxımdan, xüsusilə gənclərin formalaşması dövründə yarışları zəruri hesab edirəm. Ancaq təbii ki, əgər bu yarışlar emosional imkanlar çərçivəsindən kənara çıxmırsa. Çünki uğursuzluqlar psixoloji travmaya səbəb ola və onların həyatlarının qalan hissəsinə təsir edə bilər. Belə olan təqdirdə, yarışlardan imtina etmək daha yaxşıdır. Hər kəs bunun öhdəsindən gələ bilməz, səhnə qorxusu və özünə inamsızlıq görünə bilər. Elə musiqiçilər, istedadlı ifaçılar var ki, prinsipcə müsabiqələrdə iştirak etmirlər, buna ehtiyac olmadığını düşünürlər, ifa edirlər, konsertlər verirlər. Bunların hamısı fərdi çərçivədədir. Bununla belə, musiqiçinin böyük karyera yüksəlişinə töhfə verən müsabiqələrdir və şəxsən mən onlara hazırlıq, böyümə və inkişaf baxımından müsbət münasibət bəsləyirəm. Hesab edirəm ki, müsabiqələr insanı stimullaşdırır. Təəssüf ki, orada da haqsızlıqlar olur. İspaniyada iki turdan ibarət müsabiqədə iştirak etmişdim. 55 pianoçunun iştirak etdiyi birinci turdan sonra növbəti mərhələyə cəmi 5 nəfər keçdi. Daha sonra məlum oldu ki, münsiflərdən biri ümumiyyətlə məni xatırlamırdı. Belə çıxır ki, onu ətrafında baş verənlər maraqlandırmayıb...

- Azərbaycanda ifaçılıq sahəsində nələr baş verir? Konsert həyatının səviyyəsini necə qiymətləndirirsiniz. Yəni ölkədaxili və xaricə qastrol səfərlərini, xarici musiqiçilərlə birgə çıxışları, ictimaiyyətin marağını, zalların doluluğunu necə qiymətləndirirsiniz? Azərbaycanda akademik musiqinin böyük auditoriyası var, yoxsa daha yaxşı ola bilərdi?

- Deməliyəm ki, Azərbaycanda konsert həyatı sadəcə olaraq “qaynayır”. Çoxlu konsertlər keçirilir. Bundan başqa, müxtəlif tədbirlər, elmi-ifaçılıq konfransları da təşkil olunur. Bakı Musiqi Akademiyasının böyük zalında həftədə üç-dörd konsert olur, Filarmoniyada, Kamera və Orqan Musiqisi zalında yaradıcı qruplar davamlı olaraq çıxış edirlər. Bu, bir tərəfdən gənc ifaçıları stimullaşdırır. Şadam ki, “Gənclərə dəstək” layihəsi çərçivəsində çox gənc, istedadlı və çox qabiliyyətli ifaçılara dəstək verilir. “Yeni adlar” layihəsi isə daha yetkin ifaçılara səhnədə, məsələn, Filarmoniyada, simfonik orkestrlə çıxış etmək imkanı verir. Bu o qədər yaxşı və düzgündür ki, bütün bu hadisələri həyata keçirməyə çalışan bütün təşkilatçılara yalnız təşəkkür etmək qalır. Digər ttərəfdən etiraf etməliyəm ki, bir ifaçı kimi böyük işlər görməyə can atıram. Eyni zamanda Heydər Əliyev Sarayının səhnəsində Keyko Matsui kimi estrada pianoçusu da çıxış edib. Belə pianoçular müəllifin mətninə ifadəlilik, üslub, səslə qərq olmur. Yalnız zahiri, səthi təəssürat yaratmağa çalışırlar. Onlar yüngül musiqi ifa edirlər ki, onu piano musiqisi adlandırmağa belə “dilim gəlmir”. Amma bununla ad qazanır və yaxşı qonorar əldə edirlər. Belə konsertlərə getmək istəmirəm və başqalarının onlara getməsi təəssüf doğurur. Bununla tamaşaçılar zövqlərini korlayırlar. Daha sonra musiqinin məhz belə ifa edildiyini düşünürlər. Əslində, bu, belə olmamalıdır! Çünki fortepiano həyat təəssüratını daha dərindən və daha ağıllı şəkildə çatdıra bilir. Bethoven deyirdi ki, musiqi ən böyük fəlsəfədir, başqa fəlsəfələrdən qat-qat dərindir. Fakt budur ki, musiqi nitqi insan nitqinin çatdıra bilmədiyi ən kiçik nüansları, duyğuları çatdırmaq iqtidarındadır. Buna görə də başqa yolla çatdırıla bilinməyən məsələləri çatdırmaq üçün incəsənət mövcuddur. Bu məqama görə məyus oluram. Məsələn, Motsart və Bethoveni dünyada ən yaxşı interpretasiya edənlərdən biri olan, yaponiyalı pianoçu Mitsuko Uçida və ya Marta Arqerix, Qriqori Sokolov, Nikolay Luqanski ölkəmizə gəlsəydi, bəlkə də tələbələrimiz getdikcə daha böyük səylə ifa etməyə başlayardılar. Çünki böyük ustadın konsertindən sonra hiss edirsən ki, mükəmməllikdən uzaqsan və söhbət təkcə texniki tərəflə bağlı deyil. İşə davam etmək istəyi oyanır.

- İndi çoxlu istedadlı gənc pianoçular var, amma Mitsuko Uçidanın adını çəkdiniz... Ötən il, deyəsən, 18 yaşlı, kifayət qədər maraqlı pianoçu olan Lim Yun Çan “Van Klibern” müsabiqəsinin qalibi oldu. Biz hamımız, fikrimcə, Baxı ən yaxşı interpretasiya edən Sokolov kimi mastodonlara öyrəşmişik. Amma gəncləri də dəvət etməliyik. Sizcə belə deyil?

- Musiqiçilər böyük ustadları dinləyəndə təbii ki, onlardan öyrənəcəkləri nəsə olur. Fakt budur ki, ustad musiqiçilər heç bir şübhə etmədən qəbul edilir. Digər tərəfdən gənc və istedadlı ifaçılar yetkin musiqiçilərdən az stimul vermir. Onları dinləmək, inkişaflarını izləmək çox faydalıdır. İstəsək də, istəməsək də istər-istəməz özümüzü gənc ifaçılarla müqayisə edirik, böyük adlarla müqayisə olunmağın mənası yoxdur. Auditoriya da bu mənada öyrənir. Xüsusən də səhnədə yüksək səviyyəli peşəkar varsa. Keyko Matsuini dinlədiyiniz zaman onu heç kim ilə müqayisə edə bilməzsiniz, çünki onun etdiklərini hətta 10-cu sinif şagirdi də edə bilər. Amma gənc Lim Yun Çanın ifaları çox dəyərlidir.

- Konsertlərlə yanaşı, həm də dərs deyirsiniz, yəni həmişə musiqi klassiklərinin əhatəsindəsiniz. Bəs boş vaxtlarınızda nə dinləyirsiniz? Klassizm, romantizm və ya impressionizmdən sonra sizə hansı musiqi üslubları yaxındır?

- Klassik musiqiyə çox nadir hallarda qulaq asıram. Dərslərim və öz fəaliyyətimdən başqa, onunla praktiki olaraq heç bir əlaqəm yoxdur. Mən xüsusilə fortepiano musiqisinə qulaq asmağı sevmirəm. Paradoks budur ki, pianoçuların səs yazılarına qulaq asmıram. Onları konsertlərdə və simfonik orkestrlərlə böyük məmnuniyyətlə dinləyirəm. Belə bir hiss var ki, səs yazılarında klassik musiqi bir növ ölü musiqidir. Rep, Azərbaycan, Amerika, Fransa musiqilərini dinləyirəm. Məsələn, Eminemi çox sevirəm. Mən roku da sevirəm, “hard” roku deyil, klassiki. Məsələn, “Queen”, “Linkin Park” kimi qrupları... Pop musiqiyə gəlincə, Maykl Ceksonun bütün mahnılarını, cazı, Nina Simoneni sevirəm. Bilirsiniz, bu işlə dərindən məşğul olanda, kənardan klassik musiqiçilərə qulaq asıb, sadəcə olaraq zövq almaq mümkün deyil, çünki eşitdiklərini təhlil etməyə başlayırsan. Yəni istirahət etmək əvəzinə daha çox işləyirsən.

- Məncə, klassik incəsənətin - musiqi və ya rəssamlıq, ədəbiyyat və ya teatra aid olan böyük əsərləri insanın həyatında müalicəvi rol oynayır. Bunlar insanı təmizləyir, sağaldır, hətta xilas edir. Bu fikirlə razısınızmı?

- Çətin sualdır. Təbii ki, böyük musiqi ifa edən ifaçı ondan qidalanır, harmoniyaya, duyğulara, fəlsəfəyə qərq olur, ruhu təmizlənir, belə deyək, sağalır. Düzdür, bu mənada müəllifin özünün əsərə qoyduğu fikir mühüm rol oynayır və o, heç də həmişə “müalicəvi” və müsbət olmur. Klassik musiqinin əksəriyyətində müəyyən bir əsəb, ümumi desək, konkret olaraq - daxili konflikt, qarşıdurma, dram var və bu, dövrdən və üslubdan asılı deyil. Çatdırmalı olduğumuz əsas fikir, bu əsəb bizim yaradıcı vəzifəmizdir. Bethovenin “Appassionata” əsəri üzərində işləmək mənim üçün tamamilə kabus idi. Mürəkkəblik mənasında yox, çox monumental, daxildə mürəkkəb və forma baxımından ideal olduğuna görə... Bu sonata ilə “xəstələndim”, başqa heç nə ifa edə, həm də səhnəyə çıxara bilmədim. Bu, düz dörd il davam etdi. Qeyri-müəyyənlik hissi var idi, sanki bir şey səhv idi. Biz ifa etdiklərimizdən elə “xəstələnirik” ki, real dünya bizə qeyri-real görünür. Yalnız etdiyiniz şey orijinal görünür. Bunun nə dərəcədə düzgün olduğunu bilmirəm, yaxşı və ya pis, amma mən heç vaxt bundan fərqli olmamışam.

- Sizcə dahilər doğulur, yoxsa insanlar dahiyə çevrilirlər? Dahi nədir? İndiyə qədər təriflərin heç biri dahi təbiətini izah etməyib.

- İstedad özünü təkmilləşdirməyə, biliyə olan coşqun həvəsdir. Yaradıcılığa ehtiyacdır. “Başa düşməyənə qədər sakitləşməyəcəyəm” deməkdir. Bu, çox çətin axtarış prosesidir. Söhbət texniki mükəmməllikdən, gözəl melodik səsdən getmir. Bir dəfə mənə dedilər ki, bacarıqlı pianoçu bir not, lakin istedadlı pianoçu onun səsinin yüzlərlə variantını eşidir. İstedadlı insanın ifası şüurlu icrası, fərdiliyi və inandırıcılığı ilə seçilir. O, təkcə nə ifa etdiyini deyil, həm də niyə və hansı kontekstdə ifa etdiyini başa düşür. Onu da əlavə edərdim ki, dahilik nəhəng işə can atmaqdır.

- Bir məşhur filmin qəhrəmanı hiddətlənərək söyləyib ki, dünyada müharibələr gedir, insanlar ölür, bəziləri isə heç nə olmamış kimi musiqi ifa edirlər. Sizcə, incəsənətlə məşğul olmağı qeyri-ciddi, əlavə bir şey, sadəcə əyləncə kimi xarakterizə etmək olarmı? İncəsənətin, xüsusən də musiqinin məqsədi nədir?

- İkinci Qarabağ başlayanda məni belə bir sual çox düşündürürdü: kimsə soyuqda, çətin şəraitdə həyatını riskə atır, mən isə burada oturmuşam, ifa edir, dərs deyirəm. Bu, necə olur? Əslində, mən yaxşı atıcıyam. Buna görə də məndə könüllü olaraq müharibəyə getmək və bir Azərbaycan vətəndaşı kimi Vətənimi müdafiə etmək arzusu var idi. Amma məni müharibəyə yaxın belə buraxmadılar. Sonra anladım ki, Vətənimizin hər bir vətəndaşı məşğul olduğu işdə, öz yerində faydalı olmalıdır. Həkim, müəllim və ya alim olmağın fərqi yoxdur. Əgər işini vicdanla, tam fədakarlıqla yerinə yetirirsənsə, demək, cəbhədəki əsgərdən çox da fərqlənmirsən. Mən dərs deyirəm və tələbələrim peşə fəaliyyətlərində tamamilə məndən, işimə nə dərəcədə vicdanla yanaşacağımdan asılıdır. Rutin olmasına baxmayaraq, eyni şeyi gündən-günə təkrarlamaq məcburiyyətindəsən, həm də zəhmətinin bəhrəsini görmək xoşbəxtlikdir. Məncə, bu, dəyərli işdir. Ən əsası odur ki, biz Vətənimizə xidmət edək, əlimizdən gələni ən yaxşı şəkildə yerinə yetirək. Fikir versəniz, incəsənətin inkişafı heç vaxt dayanmayıb: nə müharibələr, nə də digər kataklizmlər zamanı. Əksinə, incəsənət bəşər tarixində baş verən hər şeyi əks etdirir. Biz incəsənətə xidmət edirik, amma o da bizə xidmət edir. Bayaq verdiyiniz suala cavab olaraq deyərdim ki, bunun müalicəvi effekti ondadır ki, incəsənət bizə xoşbəxtlik hissi verir.

- Müasir eksperimental musiqiyə münasibətiniz necədir?

- Müxtəlif. Bununla bağlı bəzi şeyləri bəyənir, amma digərlərini qəti şəkildə qəbul etmirəm. Bəyəndiyim və həqiqətən ifa etmək istədiyim əsərə misal olaraq Stiv Reyxin “Piano Phase”ni göstərə bilərəm. ABŞ-nin minimalist bəstəkarı olan S.Reyx incəsənətdə minimalizmin ən parlaq nümayəndələrindən biridir. Bu heyrətamiz və çox mürəkkəb bir əsərdir. Amma buna dair narazı olduğum məqamlar da var. Lakin bu musiqinin tamaşaçı auditoriyası olduğunu da inkar etmək olmaz. Məsələn, Con Keycin “4.33” pyesi. Musiqiçi səhnəyə çıxıb sadəcə oturur, tamaşaçılar isə sükuta qulaq asır. Bəli, bu, bir növ sosial eksperimentdir, amma musiqi deyil.

- Musiqi olmasaydı... Həyatınızı musiqisiz inkişaf etdirməyin üç variantı haqqında danışardınız.

- Bu sualı özümə dəfələrlə vermişəm. Lakin həyatımı musiqisiz təsəvvür edə bilmirəm. Çətindir. Prinsipcə, mən gildən nəsə hazırlamaq, epoksi qatranından zərgərlik məmulatları düzəltməyi, ümumiyyətlə, çox şeyləri etməyi xoşlayıram. Amma həyatın mənası özünü mümkün qədər parlaq ifadə etmək, təbiətin verdiyi imkanlardan istifadə etmək, enerjini verməkdir. Yəni, yaxşı və lazımlı bir şey etdiyinizdən məmnunluq, xoşbəxtlikdir. Əlbəttə ki, bununla bağlı fərziyyələr irəli sürmək olar... Mənə elə gəlir ki, snayper ola bilərdim, çünki yaxşı atıcıyam. Ya sadə müəllim, ya da aktrisa. Amma nə etsəm də, mütləq insanları arxamca aparardım, bu, mənim təbiətimdir.