TEATRAL PORTRET

Teatr direktordan başlayır – Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrının repertuar tamaşalarından birini müzakirə edərkən düşündüm. Tamaşanın premyerasının olmasına baxmayaraq, onu müzakirə etdilər. Mən də bu tədbirə dəvət olunmuşdum, çünki ona düz iki dəfə baxmışdım. Hər şey kiçik bir improvizə edilmiş səhnədə baş verir. Daha doğrusu, kiçik bir səhnəyə çevrilmiş səhnədə. “Lara Martin's Jazz Club” tamaşasının (Ostrovskinin “Cehizsiz qız” pyesi əsasında) rejissoru İradə Gözəlovanın müraciət etdiyi materialın təqdimat forması qeyri-adi və buna görə də mübahisəli idi. Hətta müəyyən dərəcədə şokedici idi. Premyeraya baxanda ağlıma ilk belə səhnələşdirilmiş variantı qəbul edən direktorun cəsarəti gəldi. Bunu nəinki qəbul etdim, həm də dəstəklədim! Aktyorların sonradan mənə dediyi kimi, direktor Əliqismət Lalayev təkcə yaradıcı insan deyil, o, həm də yeniliklərə açıq olan liderdir. O cümlədən buraya teatr və tamaşaçılar arasında müasir və davamlı dialoq qurmaq üçün eksperimental axtarışlar daxildir. Məhz buna görə teatrın repertuarında belə tamaşalar, həmçinin İradə Gözəlovanın ingilis dilində “Anamın kitabı” (C. Məmmədquluzadə) tamaşası və quruluşçu baletmeyster Məhəmməd Abdullayevin “Məchul pilləkən” plastik tamaşası yer alır. Hədəf yaş auditoriyası yeniyetmə və gənclər, mövzu isə narkotik asılılığıdır.

Səmimi söhbət

Həmin gün və ondan sonrakı həftə teatrın akt zalında truppanın aktyorları və bu açıq söhbətə xüsusi dəvət olunmuş, Moskvadan gələn teatr tənqidçisi Alisa Litvinovanın iştirakı ilə repertuar tamaşalarının müzakirələri gedirdi. Açığı, bu, bizim şəhər teatrlarında görünməmiş haldır. Aktyorların və rejissorların iddialı olmaqlarını, küsəyənliklərini nəzərə alsaq, bu addımı atmaq üçün güclü və müstəqil bir xarakterə sahib olmalı və sədaqətlə xidmət etdiyiniz işi sevməlisiniz. Söhbət şiddətli sevgidən gedir. Əliqismət Lalayev bu peşəkarlar kateqoriyasına daxildir: teatr sənətinə elə inam və sədaqət hissi ilə xidmət edirlər ki, teatrı sadəcə tamaşanın göstərildiyi məkandan sənət məbədinə çevirirlər.

Heç kəsə sirr deyil ki, zaman keçdikcə aktyorlar və rejissorlar qəlibləşmiş fikirlərdə olurlar. Daim peşəkar işlə məşğul olanların heç biri bundan sığortalanmayıb! Təəssüf ki, yalnız onlar bunu görmürlər. Bəziləri isə görmək belə istəmir. Hər şeyin artıq yoxlanıldığı, məlum olduğu yolu izləmək daha rahat və sakitdir. Buraya tamaşaçı ilə qarşılıqlı əlaqə texnikaları da daxildir. Amma direktor Əliqismət Lalayevə kənar adamın köməyi, daha doğrusu, həvəskar deyil, peşəkar tənqidçinin gözü ilə aktyor və rejissorlarına “özlərini kənardan görmək” imkanı verməsi vacib idi. Bir həftə ərzində hər gün 2-3 saat açıq və səmimi söhbət gedirdi. Peşəkar debatlar hər iki tərəf üçün faydalı və maraqlı oldu. Nəticə: rusiyalı tənqidçiyə “meqapolisdə yaşayan müasir Azərbaycan qadınının etnik xüsusiyyətləri” anlayışı aşılandı və aktyorlar isə “insan xarakteri” adlı obyektin ətraflı öyrənilməsinin zəruriliyini dərk etdilər. Lakin bu direktorun bununla bağlı fikrində ən vacib məsələ aktyor və rejissorlarına onların peşəkar fəaliyyətlərinin fərqli mədəni metallığa malik olan şəxsin nöqteyi-nəzərində necə qəbul edildiyini və şərh olunduğunu anlamaq imkanı vermək istəyi idi.

Hər nə olursa, olsun, həmin andan sonra mən uzun illər Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrının direktoru, mehriban, səmimi insan kimi tanıdığım bu insana tamamilə başqa gözlə baxmağa başladım. Bir sözlə, “direktor” statusunun tərifi ilə insan haqqında formal qavrayış artıq arxa plana keçərək yerini insanın şəxsiyyətinə olan marağa verib.

Teatrı idarə etmək

460 tamaşaçı tutumu olan teatrda 400-ə yaxın işçi çalışır. Yəni teatr direktoru hər gün yaradıcılıq və istehsalla bağlı proseslərə rəhbərlik edərkən bu və ya digər şəkildə truppanın texniki-yaradıcı tərkibində teatra xidmət edən çoxlu sayda müxtəlif talelərə, xarakterlərə, peşəkar bacarıqlara malik insanlarla qarşılaşır. O cümlədən truppanın yaradıcı hissəsini təşkil edən dörd qrupa: orkestr, xor, rəqs qrupu və aktyorlar. Belə nəhəng komandanı idarə etmək üçün 2013-cü ildə əsaslı təmirdən sonra qəbul edilmiş binanı ilkin formada və səliqəli şəraitdə saxlamaq üçün güclü xarakterə, psixoloji bacarıqlara malik olmalısınız. Bundan başqa, tabeliyində olan insanlar qarşısında mübahisəsiz şəkildə güclü nüfuza sahib olmalısınız. Tamamilə hər kəs üçün!

Əməkdar artist, Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, teatr direktoru Əliqismət Lalayev yaradıcı, istedadlı insan və idarəçi bacarığını uğurla birləşdirib. Tale elə gətirib ki, bu insan peşəkar və şəxsi inkişafın bütün mərhələlərini keçib, əmək fəaliyyətinə Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında rejissor kimi başlayıb. Mehdi Məmmədovun rejissorluq kursunun məzunu olan Ə.Lalayev o vaxt belə bir seçim etdiyinə görə heç vaxt peşman olmayıb: İncəsənət İnstitutununu fərqlənmə diplomu ilə bitirsə də, rejissorluq kafedrasında laborant olaraq qalmayıb.

İllər sonra təkcə teatrda deyil, idarəetmə strukturlarında da cəmiyyətə xidmət edən Ə.Lalayev bu mənada haqlı olduğuna əmin olduğu üçün Türkiyə və İranda rejissor kimi işləməklə bağlı şirnikləndirici təkliflərdən imtina edib. Çünki o, bunu xəyanət kimi qiymətləndirirdi: doğma şəhərinə, sevimli ölkəsinə, onun üçün əziz və dəyərli olan hər şeyə. O, “doğmaları atmamaq və onlara xəyanət etməmək” prinsipinə sadiq qalaraq məhz belə yaşayır. O haqlıdır: ölkənin yaradıcılığı onun kimi sevən, yaradıcılıq baxımından sakitləşməyən insanlara ehtiyacı var. Doğrudan da, onun müdrik rəhbərliyi və səriştəli repertuar siyasəti sayəsində teatr kollektivi Rusiya, ABŞ, Türkiyə, Gürcüstan, İran və Belarusda çıxış edib. Onun özü isə Gürcüstan, Belarus, Rusiya, İran, Türkiyə və Özbəkistanda keçirilən müxtəlif beynəlxalq teatr festivalları, müsabiqələrdə ekspert qruplarının və peşəkar münsiflərin işində ən çox arzuolunan iştirakçılardan biridir.

Motivasiya

Stanislavskinin “teatr asılqandan başlayır” fikri hər kəsə məlumdur. Lakin zaman öz düzəlişlərini edir. Mən əminliklə deyə bilərəm ki, bugünkü teatr direktordan başlayır. Çünki Yaradıcılıq adlı prosesə təşəbbüs göstərən, motivasiya edən və qoruyan məhz odur. Hələ ənənələrdən danışmıram. Əgər teatrda əsl sənət anlıq yalançı sənət üçün yaradıcılıq səhnədən qovulmayıbsa, demək, belə teatrda hər şey qaydasındadır. Çünki onun gələcəyi var. Əliqismət Lalayevin rəhbərlik etdiyi teatrın çox yaxşı perspektivləri var. Çünki burada girişdən dayanan gözətçidən, tamaşaçı zalındakı kapeldinerdən tutmuş direktora kimi hər kəs süni və qəsdən edilmiş hərəkətlərinin nə ilə nəticələnəcəyini yaxşı anlayır. Buna görə də onlar öz tamaşaçıları ilə səmimi, dürüst və açıq münasibətlər mövqeyinə riayət edirlər. Teatr sənət məbədi olaraq qalır. Teatr mövsümündə Teatr ideyasına İncəsənət kimi xidmət edən, peşəsində özünü göstərən, istedadının yeni tərəflərini nümayiş etdirən hər kəs Bədii Şuranın qərarı ilə mükafat alır. Yaradıcı heyətə “Büllur alma” mükafatı, texniki heyətə isə pul mükafatı və diplomlar verilir. Bu, Bədii Şuranın dəstəyi ilə həyata keçirilən məhz direktorun ideyasıdır. Əslində, Bədii Şura Əliqismət Lalayevin rəhbərliyi altında yaradıcılıq prosesində bədii idarəçiliyi həyata keçirir və teatrın repertuar siyasətini tənzimləyir.

Onun rejissorluq fəaliyyətindən xəbər tutduqdan sonra bir dəfə ondan soruşdum: “Hansısa pyesin səhnələşdirilməsi ilə bağlı yarımçıq qalan arzunuz varmı?” Bunun A.Çexovun “Albalı bağı” pyesi olduğunu söylədi. Bu zaman Çexovun irsinin əbədi olduğu ilə bağlı bir zamanlar kiminsə dediyi sözlər yadıma düşdü. Onun kədərli xatirələri ilə baş-başa buraxmamaq üçün belə bir sual ünvanladım: “Bəs bugünkü arzunuz nədir?” O belə cavab verib: “Xankəndidə musiqili teatr yaratmağı və açmağı arzulayıram! Məhz musiqili teatrı! Mən belə bir teatr üçün lazım olan kollektivi necə toplayacağımı və bu məqsədlə yaradıcı qüvvələri haradan əldə edəcəyimi bilirəm...”

Xankəndi haqqında eşidəndə düşündüm ki, mümkünsüz heç nə yoxdur və bu arzu reallığa çevrilə bilər.

Qoy, uğur 2024-cü ildə bu teatrın xidmətçilərinin və onların direktorlarının yanında olsun! Onlara uğurlar, cansağlığı, anşlaqlar, vətənimizə və bütün dünyaya sülh arzulayıram. Bütün arzular gerçəkləşsin. Hətta ən fantastikləri də.