İQTİSADİYYATIN DAYANIQLILIĞI ÜÇÜN “YAŞIL MALİYYƏ”

Son illərdə xüsusilə aktual olan “yaşıl iqtisadi” modelə keçid zərurəti hökumətlərin gündəliyinə “yaşıl maliyyələşmə” modelinin tətbiqi daxil olmaqla yeni məqsədlər daxil edib. Bu vəzifələrin həlli dünyada sosial və ekoloji landşaftların yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş layihələri stimullaşdırmalıdır. Başqa sözlə, maliyyə institutları qarşısında məsuliyyətli biznesin ekoloji və dayanıqlılıq yoluna keçməsinə kömək edəcək mexanizmləri formalaşdırmaq vəzifəsi qoyulub.

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) ev sahibliyi edən Azərbaycan, təbii ki, iqtisadiyyatın “yaşıllaşdırılması” ilə bağlı yeni tendensiyaların mərkəzindədir. Bakıda keçirilən “Yaşıl Maliyyə və Dayanıqlı İnkişaf Forumu”nda maliyyə sektorunun nümayəndələri yaxın gələcəkdə bu istiqamətdə planlarını açıqlayıblar.

Qlobal məsələnin bir hissəsi

İqlim dəyişikliyi Azərbaycan iqtisadiyyatına da təsir göstərir. Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) sədri Taleh Kazımov hesab edir ki, buna görə də “yaşıl maliyyə” investisiyaları yalnız ekoloji faydaların verilməsi baxımından deyil, həm də dayanıqlı iqtisadiyyatın yaradılması üçün vacibdir: “Bizim strateji təşəbbüslərimiz iqtisadiyyatın dayanıqlılığının artırılmasına, “yaşıl investisiyalar”ın təşviqinə və maliyyə qurumlarının bu istiqamətdə davamlı işi dəstəkləməyə hazır olmasının təmin edilməsinə yönəlib. Biz normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi üzərində fəal işləyirik və “yaşıl investisiyalar”ın təşviqi üçün lazımi dəstək göstəririk. Məqsədimiz maliyyə qurumlarına portfellərini dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə uyğunlaşdırmaq üçün lazımi alətlər və tövsiyələr verməkdir”.

Məlumdur ki, AMB-nin normativ bazanın təkmilləşdirilməsi və “yaşıl investisiyalar”ın stimullaşdırılması kimi vəzifələri özündə birləşdirən ortamüddətli dövr üçün strateji gündəliyi var.

AMB-nin Baş direktoru Şahin Mahmudzadə qeyd edib ki, Mərkəzi Bankın dayanıqlı maliyyə ilə bağlı siyasəti 4 sütuna əsaslanır: ölkənin maliyyə sektorunun potensialının artırılması, tənzimləyici sənədlər və qanunvericilikdəki boşluqların aradan qaldırılması, taksonomiyanın hazırlanması və şəffaflığın təmin edilməsi. Artıq 2024-cü ilin sonunadək AMB yerli maliyyə institutları üçün dayanıqlı maliyyə prinsiplərini tətbiq etmək istəyir.

Bundan başqa, COP29 çərçivəsində təşkil olunacaq “Maliyyə günü” çərçivəsində Azərbaycanın bank sektoru iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə ilə bağlı müəyyən maliyyə öhdəlikləri götürməyi planlaşdırır. “Ümumiyyətlə, bank sektoru ölkə iqtisadiyyatının və maliyyə sektorunun bu sahədə üzləşdiyi riskləri nəzərə alaraq öz fəaliyyətini qurur, bu səbəbdən AMB ilə sıx əməkdaşlıq edərək dayanıqlı maliyyə prinsiplərinin risklərin idarə edilməsi və kreditləşmə təcrübələrinə inteqrasiyası üzərində çalışır. Sığorta sektoru da dayanıqlılıq təşəbbüslərinin həyata keçirilməsində aktiv iştirak edir”, - T.Kazımov vurğulayıb.

COP29-un müəyyən olunmuş prezidenti Muxtar Babayev də maliyyə sektorunun iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirlərini dəstəkləyən “yaşıl maliyyələşmə” mexanizmlərinin tətbiqini son dərəcə vacib hesab edir.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın bank sektoru “yaşıl maliyyələşmə”yə dair qlobal tendensiyalara uyğunlaşmalı və dayanıqlı iqtisadiyyata keçiddə mühüm iştirakçıya çevrilməlidir: “Yeni maliyyə hədəfi inkişaf etməkdə olan ölkələrin artan maliyyə ehtiyaclarını əks etdirərək iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi üçün böyük və dayanıqlı resursları təmin etməlidir. İqlim maliyyələşməsinin miqyasının genişləndirilməsi ilə yanaşı, “yeni məqsəd”lər üzrə müzakirələr xüsusilə adaptasiya, itki və zərərlərin azaldılması istiqamətində ciddi addımların atılmasına yönəlib. O əlavə edib ki, Azərbaycan iddialı və praktiki nəticələrə nail olmaq üçün bu müzakirələrdə fəal iştirak edir, həmçinin iqlim maliyyələşməsinin əlçatan, inklüziv və həssas ölkələrin ehtiyaclarına uyğun olması üçün səyləri dəstəkləyir. M.Babayev “təmiz enerji” transformasiyasının maliyyələşdirilməsində, iqlimə davamlı infrastrukturun yaradılmasında və dayanıqlı kənd təsərrüfatının inkişafının dəstəklənməsində bank sektorunun xüsusi rolunu qeyd edib.

Nazir qlobal maliyyə təşkilatları (Dünya Bankı, IFC, EBRD, “Ernst & Young” və s.) ilə əməkdaşlıq kontekstində bir sıra seminar, sessiya və təlimlərin təşkil olunduğunu vurğulayıb: “Yaşıl” maliyyələşmə taksonomiyasının hazırlanmasına başlanılıb. AMB taksonomiya layihəsinin ilkin versiyası üzrə dövlət qurumları, sənaye assosiasiyaları, maliyyə institutları, investorlar, beynəlxalq təşkilatlarla məsləhətləşmələr aparıb. Taksonomiyanın yekun layihəsi hökumətə təqdim ediləcək”.

BMT-nin Azərbaycandakı rezident əlaqələndiricisinin səlahiyyətlərini müvəqqəti icra edən Nasar Hayat maliyyə sektorunda əməkdaşlıq və innovasiyaların vacibliyini vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, “yaşıl maliyyələşmə”ni milli iqtisadi strategiyalara inteqrasiya etməklə innovasiyalar, iqtisadi inkişaf və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün yeni imkanlar açmaq olar: “Bu gün atacağımız addımlar təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün dünya üçün sabit və firavan gələcəyin təməlini qoyacaq”.

Maliyyəçilər lehinədir

Məlum olub ki, maliyyəçilər yeni trendləri real hərəkətlərlə dəstəkləməyə tam hazırdırlar. Belə ki, Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının (ABA) prezidenti Zakir Nuriyev son onillikdə iqlim maliyyələşməsi axınlarının artmağa meyilli olduğunu xatırladıb.

“ABA-nın ESG strategiyası çərçivəsində nəzərdə tutulan təşəbbüslər bank sektorunun ekoloji məsuliyyətini artırmaqla bu məqsədləri dəstəkləyir. Bu təşəbbüslər bir tərəfdən Azərbaycan banklarının qlobal iqlim hədəflərinə uyğun fəaliyyət göstərməsini təmin edir, digər tərəfdən iqtisadiyyatda ekoloji məsuliyyət və dayanıqlılığı təşviq edir. Nəticədə, banklar təkcə maliyyə qurumları kimi deyil, həm də ölkənin dayanıqlı və aşağı karbonlu inkişafına töhfə verən mühüm oyunçulara çevrilirlər”, - Z.Nuriyev bildirib.

Konkret addımlara gəldikdə, məsələn, ABA 2030-cu ilə qədər bank sektorunda istixana qazı emissiyalarını 35% azaltmağı planlaşdırır. Bu, Azərbaycan hökumətinin iqlim hədəflərinə uyğundur və bank sektorunun ekoloji məsuliyyətini artırır. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ümumilikdə 10 təşəbbüs müəyyən edilib. Bunlara bankların dayanıqlılığının artırılması, təcrübə mübadiləsi fəaliyyətinin gücləndirilməsi, ESG məlumatlılığının artırılması kampaniyalarının inkişafı, insan kapitalının inkişafı, bank sektorunda rəqəmsallaşma səviyyəsinin artırılması daxildir. ESG strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi üçün bank sektorunda ESG-nin tam inteqrasiyasını dəstəkləyən 97 strateji tapşırıq müəyyən edilib.

“2060-cı ilə qədər Azərbaycanda karbon emissiyalarının sürətlə azaldılması üçün 44 milyard dollar həcmində investisiya tələb olunacaq ki, bunun da təxminən 17,6 milyard dolları banklar vasitəsilə “yaşıl maliyyələşməyə” yönəldilməlidir”, - Z.Nuriyev qeyd edib. O əlavə edib ki, bu investisiyaların bir hissəsi həm özəl sektor, həm də bank sektoru tərəfindən maliyyələşdirilə bilər. Bu zaman 60% hökumət və dövlət qurumları, qalan 40% isə banklar tərəfindən ayrılacaq. “Bu o deməkdir ki, növbəti 36 il ərzində banklar “yaşıl maliyyələşmə”yə təxminən 17,6 milyard dollar yönəltməli olacaqlar”, - Z.Nuriyev izah edib.

Beləliklə, aydındır ki, göstərilən hədəflərə çatmaq üçün dövlət-özəl tərəfdaşlığı genişlənməli, banklar “yaşıl kredit”lər və dayanıqlı maliyyə alətləri təklif etməklə bazarı dəstəkləməlidir. Həmçinin dövlət və beynəlxalq maliyyə qurumları, xarici investorlarla əməkdaşlığı dərinləşdirmək lazımdır.

Nəticə olaraq, Azərbaycanda “yaşıl maliyyələşmə”ni dəstəkləmək üçün yeni fondun yaradılması və ya bu funksiyanın ölkədə mövcud olan fondlardan birinə həvalə edilməsi təklif olunur. “Bəzi ölkələrdə dövlət qurumları və agentlikləri, eləcə də QHT-lər məhz bu məqsəd üçün fəaliyyət göstərən “yaşıl bank”lar yaradırlar. Azərbaycanda isə yeni fondun yaradılması və ya bu funksiyanın mövcud fondlardan birinə verilməsi dayanıqlı maliyyələşmə üçün həlledici amillərdən biri ola bilər. Beynəlxalq maliyyə qurumlarının dəstəyi də vacibdir”, - Z.Nuriyev bildirib.

Banklar üçün maliyyələşmənin digər mənbəyi ekoloji cəhətdən təmiz layihələrə sərmayə qoymaq istəyən investorlar üçün əlavə imkanlar yaradan “yaşıl istiqrazlar”ın buraxılması ola bilər. Belə istiqrazların buraxılması üçün şərtlər artıq hazırlanıb, müvafiq dövlət qurumları ilə razılaşdırılıb və təsdiq mərhələsindədir.

“Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyası” (ASA) İctimai Birliyinin icraçı direktoru Elmar Mirsalayev isə vurğulayıb ki, “Yaşıl dünya - yaşıl maliyyə” şüarı sığorta şirkətlərinin də korporativ siyasətinin əsas istiqamətinə çevrilib: “Bunun bariz nümunəsi Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyası olaraq Mərkəzi Bank, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, yerli sığorta bazarının iştirakçıları ilə birlikdə “Yaşıl marafon” layihəsi çərçivəsində atdığımız bir sıra addımlardır. Həmçinin bu dövrdə yerli sığorta şirkətləri ətraf mühitin qorunması istiqamətində addımlar atıb, həmçinin iqlim risklərinin tənzimlənməsi üçün müxtəlif sığorta məhsulları yaradıblar. Əlbəttə, bu təkcə daxili bazarın tələbi deyil, həm də qlobal olaraq zəruridir”.

Azərbaycanın maliyyə sektorunun assosiasiyalarının nümayəndələrinin bildirdiyinə görə, “yaşıl təşəbbüslər”in dəstəklənməsi bazarın birbaşa iştirakçıları tərəfindən də dəstəklənib, tətbiq olunan yeniliklərin qlobal əhəmiyyəti və fəaliyyətin yeni qaydalarla yenidən formatlaşdırılmasının zəruriliyi başa düşülür. Müvafiq olaraq, yaxın zamanlarda biznesin də öz işini “yaşıl standartlar”a uyğun yenidən qurması üçün daha bir güclü stimul yaranacaq.