“MƏN İFA ETMƏYƏ BİLMƏRƏM”

Musiqi qəlbə nüfuz edir və sözlərin gücsüz olduğu yerdə iz buraxır. Fleytaçı Ağarəhim Quliyevin ailəsi sənəti hər cür dəstəkləsə də, onun bu yolu seçməsini istəmirdi. O, musiqiçilərin əhatəsində böyüyərək uşaqlıqdan nənəsi - məşhur pianoçu və pedaqoq Elmira Mustafayevanın və konsert pianoçusu olan, həmçinin musiqiçi karyerasının tam fədakarlıq tələb etdiyini gözəl bilən anası tərəfindən ifa olunan piano səslərini eşidib.

Ağarəhim eşitdiyi melodiyaların müxtəlif parçalarını ifa edərək sözün əsl mənasında ailəsinə rahatlıq vermirdi. İş o yerə çatıb ki, bir zamanlar onu bu yoldan çəkindirməyə çalışan nənəsi günlərin bir günü deyib: “Bu cür istedadı üzə çıxarmamaq günahdır” . O vaxtdan onun bu yolu başlayıb: əvvəlcə musiqi məktəbində dərslər, sonra böyük səhnələrdə ilk çıxışlar. 2018-ci ildə o, Fransada fleyta ifaçıları arasında “Qızıl açar” mükafatına layiq görülüb. 2020-ci ildə Quliyev Ceyms Qelvey Akademiyasının festivalında iştirak edib və eyniadlı Beynəlxalq Fleyta İfaçıları Festivalında çıxış edib, burada “Galway Flute Academy” layihəsinin təşkilatçılarının təqaüdünə layiq görülüb. 2023-cü ildə gənc fleytaçı və pianoçu Eldəniz Ələkbərzadə Parisdə Azərbaycan musiqisini ifa edən “Duo Avey” duetini yaratdılar. Noyabrın 19-da gənc musiqiçilər Korto konsert zalında çıxış edərək xarici tamaşaçılara Qabriel Fore, Frank Martin, Sergey Raxmaninov, Karl Rayneke və Azərbaycan klassiki Fikrət Əmirovun əsərlərini təqdim ediblər. İnsanları mənşəyindən və əqidəsindən asılı olmayaraq, birləşdirməyə yönəlmiş bu konsert tamaşaçıların coşqun alqışlarına səbəb olub.

- Doqquz yaşınızdan böyük səhnələrdə çıxışlarınız başlayıb. Bunda ailənizin dəstəyi hansı rol oynayıb?

- Əksinə, yaxınlarım mənim musiqiçi olmağıma qəti şəkildə qarşı idilər. Səbəbini indi başa düşürəm: bu, böyük məsuliyyətdir, daimi stress, demək olar ki, boş vaxtın olmaması, özünü tam olaraq sənətə həsr etmək deməkdir. Nənəm mənimlə dörd yaşımdan fortepianoda məşğul olmağa başlayıb.

Bakıdakı evimizdə royal var idi. O, mənə seçim təklif etdi: ya fortepiano, ya da uşaq bağçası. Əlbəttə ki, mən fortepianonu seçdim! Sonradan məlum oldu ki, mən astma xəstəsiyəm və mənə fleyta ilə məşğul olmağı məsləhət gördülər, çünki bu alət bərabər nəfəs tələb edir və artıq gərginlik yaratmır. Mən artıq fleyta ilə maraqlanırdım, çünki tez-tez konsertlərə gedirdim. Xüsusilə Bakıda solo konsert verən dövlət simfonik orkestrin birinci fleytaçalanı Nicat Salmanovun çıxışları yadımda qalıb. Bu fleyta həvəsi “sadəcə ümumi inkişaf üçün” başladı, amma bir il yarım sonra müsabiqədə mükafat qazanmağımla nəticələndi, sonra konsertlər, akademiya, Rostropoviç festivalı üçün Samara və Sankt-Peterburqa səfərlər, Moskvada Kremlin Georgiyevski zalında çıxış başladı.

- Bu siyahını UNESCO kimi nüfuzlu səhnədə çıxışla davam etdirmək olar. Belə konsertlərdə xüsusi məsuliyyət hiss edirdinizmi?

- Şübhəsiz. UNESCO səhnəsində ilk dəfə çıxış etmək xüsusi təcrübə idi. Konsert gözlədiyim qədər sadə olmadı. O vaxt yaşımın az olması səbəbindən UNESCO-nun ciddi məsələlərin həll olunduğu qlobal siyasi təşkilat olduğunu dərk etmirdim. Mənim üçün bu sadəcə çıxış yeri idi və mənim vəzifəm səhnəyə çıxıb keyfiyyət göstərmək idi. Mən səhnəyə “Laçın” əsəri ilə çıxmalı idim. Lakin ən çətin məqam çıxışın özündə deyildi. Bu tədbiri kurasiya edən Sevda Məmmədəliyeva dedi ki, mən qaranlıqda bütün UNESCO zalını keçib sonra səhnəyə çıxmalı olacağam. Məni ən çox narahat edən bu idi. Yəni məni ən çox pilləkənlərdə yıxılmaq narahat edirdi. Orada pilləkənlər var idi və mən büdrəməkdən qorxurdum. Xoşbəxtlikdən hər şey yaxşı keçdi və bu konsertdən sonra mən burada, Fransada təhsilimi davam etdirməyə qərar verdim, halbuki əvvəlcə İtaliya və ya Almaniyada təhsil almağı planlaşdırırdım. Səhnə müəyyən məsuliyyət yaradır. İndi bu, mənim həyatımın bir hissəsi olub və bu məsuliyyəti qürurla qəbul edirəm.

- Müsahibələrin birində siz musiqidə üç peşəkar istiqamətlə maraqlandığınızı söyləmisiniz: dirijorluq, solo ifaçı, pedaqoq. Hansı istiqamətin inkişafına daha çox diqqət ayırırsınız?

- Karyeramın bu mərhələsində solo fəaliyyətə və tədrisə diqqət yetirirəm, çünki bunları potensialımı tam açmaq üçün ən uyğun istiqamətlər hesab edirəm. Orkestr işinə münasibətim həmişə birmənalı olmayıb. Orkestr musiqi sənayesinin vacib hissəsi olsa da, bunun vasitəsilə ifaçını özünü ifadədə məhdudlaşdıra bilər. Orkestrdə ümumi səsdən asılı olursan və həmişə öz şəxsi musiqi ideyalarını və interpretasiyanı dinləyiciyə çatdıra bilmirsən. Buna görə də əminəm ki, əgər musiqiçinin solist kimi inkişaf etmək imkanı və istəyi varsa, bu şansdan istifadə etməlidir.

Pedaqogika mənim üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Amma inanıram ki, yalnız real səhnə təcrübəsi olanlar tədris edə bilərlər. Effektiv tədris üçün təkcə texniki deyil, həm də səhnənin psixoloji çətinliklərini başa düşmək, həyəcanla necə başa çıxmağı, tamaşaçılarla necə işləməyi bilmək lazımdır. Məhz buna görə də tələbələrimə təkcə bilik deyil, səhnədə qazandığım təcrübəni də ötürməyə çalışıram. Hazırda pedaqoquma assistentlik edərək müxtəlif səviyyəli tələbələrlə, o cümlədən uşaqlarla işləyir, onlara solo çıxışlara hazırlaşmaqda kömək edirəm.

- Musiqidə interpretasiyaya münasibətiniz necədir? İfaçı öz fikirlərini ifadə etməlidir, yoxsa sadəcə notları izləmək daha yaxşıdır?

- İnterpretasiya, həqiqətən də, vacib komponentdir. İfaçı hər əsərə unikallığını qatır. Lakin unutmaq olmaz ki, burada əsas bəstəkardır. Biz onun fikrini hörmətlə qarşılamalı, dinləyiciyə çatdırmaq istədiyini ötürməli, yalnız bundan sonra öz fərdiliyimizi göstərməliyik. Mən həmişə əsərin üslubunu, dövrünü və milli xüsusiyyətlərini nəzərə almağa çalışıram. Azərbaycan musiqisində bunu etmək daha asandır, çünki onu intuitiv səviyyədə başa düşürəm.

- Sizdən maraqlı bir sitat gətirim. Siz qeyd edirsiniz ki, fransız musiqisini düzgün çatdırmaq üçün Viktor Hüqonun yaradıcılığını bilmək lazımdır. Bəs Azərbaycan musiqisinin dərinliyini çatdırmaq üçün nə lazımdır?

- Azərbaycan musiqisinin ruhunu, həqiqətən, çatdırmaq üçün azərbaycanlı olmaq kifayət deyil. Bu istiqamətdə illərlə iş, üslubun öyrənilməsi, musiqi ənənələrinin başa düşülməsi lazımdır. Bu musiqini sadəcə notları öyrənməklə düzgün ifa etmək mümkün deyil. Onu qəlbinlə hiss etməli, özündən keçirməlisən. Sözlərlə izah edilməsi çətin olan xüsusi bir hiss həmişə musiqidə hiss oluna bilər.

Mənim üçün musiqiçinin vəzifəsi dinləyicinin hər şeydən uzaqlaşmasını, içində xüsusi bir şey hiss etməsini təmin etməkdir. Və milli musiqimizdə bunun üçün bütün zəmin var. O, dinləyicinin dərin hisslərinə toxuna bilər.

Məsələn, ən böyük Azərbaycan bəstəkarlarından biri olan Qara Qarayevin yaradıcılığını götürək. Məncə, o, hələ də tam başa düşülmür. Onun bir çox əsərləri sadəcə bacarıqların inkişafı üçün texniki material kimi qəbul edilir, orada gizlənən dərin məna başa düşülmür. Qarayev – o, emosiyalar, dərin musiqi bilikləri olmadan belə hiss edilə bilən mənadır.

- Mənadan danışanda siz bəstəkarın əsərinə qoyduğu fəlsəfəni nəzərdə tutursunuz?

- Məsələn, Qara Qarayevin frazaları bəzən sadə və ya əksinə mürəkkəb görünə bilər. Odur ki, müəllifin onların hər birinə qəlbinin bir hissəsini qoyduğunu bəlkə də hamı hiss etməyəcək. Lakin təkrar dinləsək, dərindən baxsaq, onların dərinliyini görə bilərik. Bir hadisəni misal gətirim: Eldəniz Ələkbərzadə Qarayevin sonatanı xarici skripkaçı ilə ifa edirdi. Bu əsərdə bir fraza var - fortepianoda təkrarlanan adi xromatik qamma, yarım tonlarla aşağı düşən. İlk baxışda elə görünə bilər ki, onda qeyri-adi heç nə yoxdur, lakin bütün sonataya diqqət yetirsək, onun dörd dəfə tamamilə fərqli dinamika ilə təkrarlandığını görə bilərik. Başa düşürsən ki, bəstəkar bu yolla sönən emosiyanı ifadə edir. Qarayev onun necə sakitləşdiyini göstərir və sonra yeni mövzu başlayır. Bu, böyük bir mənzərə yaradır.

Burada interpretasiya vacibdir: əgər biz səhnədə bu frazanın mənasını düzgün çatdırsaq, dinləyici mənanı hərfi mənada başa düşməsə belə, əhəmiyyətli bir şey hiss edəcək. Sovet və Rusiya pianoçusu, bəstəkarı və dirijoru Mixail Pletnyovun dediyi kimi, “səni sevirəm” frazasını müxtəlif intonasiyalarla demək olar və hər biri öz əhvali-ruhiyyəsini çatdıracaq. Musiqidə də belədir - bəstəkarın bunu necə çatdırmaq istədiyini başa düşmək və məhz bu intonasiyanı çatdırmaq vacibdir.

- Siz tez-tez həm klassik, həm də müasir musiqi ifa edirsiniz. Onların ifasına yanaşmada fərq nədədir?

- Peşəkar ilə həvəskar arasındakı fərq ondadır ki, peşəkar dövrün ruhunu və bəstəkarın fikrini maksimum dəqiqliklə çatdırmaq üçün nəzəriyyə və üslubu daha dərindən öyrənir. Əgər Bethoveni öz bildiyimiz kimi ifa ediriksə, bu, artıq Bethoven deyil. İngilis dilində “rework” – “yenidən işləmə” anlayışı var. Əgər klassik və ya romantik musiqi əsərlərinin üslubi cəhətdən yenidən işləndiyi konsertdən söhbət gedirsə, o zaman musiqiçi lazımi bildiyini etməlidir. Yəni bu, məqbul variantdır. Lakin akademik səhnəyə akademik musiqiçilər kimi çıxırıqsa, bizim vəzifəmiz üslubu, mətni, artikulyasiyanı və frazalaşmanı notlarda olduğu kimi çatdırmaqdır.

Burada notlar mühüm rol oynayır, çünki əsərləri səhvlərlə nəşr edən bir çox nəşriyyat var. Buna görə də biz Urtext axtarırıq - bu, əslində, bəstəkarların əlyazmalarından çap edilmiş orijinaldır, onların yazdığı kimi. Bunlar ciddi nəşrlərdir, məsələn, Avropada ən məşhurlardan biri olan “HENLE Verlag”dır ki, bir çox musiqiçi məhz bundan istifadə edir.

Müasir bəstəkarlarla tamamilə başqa məsələdir. Mən bəstəkara zəng edə, onun fikrini müzakirə edə, hansı vurğuları qoymaq istədiyini başa düşə bilərəm. Onlar çox vaxt ifadə sərbəstliyinə icazə verirlər.

- Alət seçiminin düzgünlüyü ifanın keyfiyyətinə nə dərəcədə təsir edir? Öz alətiniz haqqında danışın. O, başqalarından nə ilə fərqlənir və bu sizin ifanıza necə təsir göstərir?

- Alətlərə münasibətim sadədir: onlar öz səslərini qoruyub saxlayır və fikri təhrif etmirlərsə, onları uyğunlaşdırmaq və lazımi texniki təkmilləşdirmələr əlavə etmək olar. Beləliklə, müasir fleytalar XX əsrin əvvəllərində istifadə olunanlardan fərqlənir - xüsusilə “si” notu əlavə edilib. Stravinski və Şostakoviç öz əsərlərində bu notu daxil etməyə başladılar və bu zaman fleytanın konstruksiyasında dəyişikliklər tələb olundu. Bu gün baş və alt fleytalar görmək olar, lakin məncə, onların səsi klassik səsdən çox fərqlənir və öz əsas təbiətini itirir.

Hazırda mən 958 əyarlı gümüşdən hazırlanmış peşəkar gümüş alətdə ifa edirəm. Mənim üçün gümüşün təmin etdiyi təmizlik və rezonans vacibdir. İndi qızıl fleytalar və əlavə mexanizmi olan alətlər populyardır, lakin mən standart mexanikanı və əlavə texniki elementlər olmadan təmiz səsi üstün tuturam. Mənim alətim əl işidir və altı il aktiv istifadədən sonra bir az “yorulsa” da, hələ də öz vəzifəsinin öhdəsindən gəlir.

Musiqiçi üçün əsas məsələ məhz ona uyğun keyfiyyətli alət seçmək və hər gün məşğul olaraq öz ustalığını təkmilləşdirməkdir. Qızıl, platin və ya hər hansı başqa metal isə sadəcə xarici aspektdir ki, ifanı daha ifadəli etmir. İfa təkmilləşdirilmiş alət yox, özün üzərində daimi iş tələb edir. Bu mənada əlbəttə ki, sənə təkcə peşəkar deyil, həm də mənəvi dəstək verəcək düzgün mentor və pedaqoq seçimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycanda mənim əsas pedaqoqum olan Müzəffər Ağamalızadə görkəmli mentor idi. O, təkcə nəzəriyyə tədris etmirdi, həm də özü fəal çıxış edirdi: dövlət orkestrində birinci fleytaçı idi, həmin orkestr ilə müxtəlif ölkələrə, o cümlədən UNESCO-nun mənzil-qərargahına səfərlər edirdi. Bu zəngin təcrübə sayəsində o, səhnədəki ən çətin vəziyyətlərə - texniki incəliklərdən tutmuş psixoloji məqamlara qədər necə hazırlaşmağı bilirdi.

O, sovet dövründə təhsil almışdı və onun yanaşması ciddi və tələbkar idi: “öl, amma et” ruhunda. İndi metodlar və ifa məktəbinin özü dəyişsə də, onun məsləhətləri və təcrübəsi hələ də çətin vəziyyətlərdə mənə kömək edir. O öyrədirdi ki, çıxış zamanı texniki nasazlıq baş verəndə nə etmək lazımdır və ya orkestrə ciddi dinləmələrə necə düzgün hazırlaşmaq lazımdır. Bu, Avropa tədris sistemində həmişə tapmaq mümkün olmayan bilik və təcrübədir.

Azərbaycanda onun səviyyəsində cəmi bir neçə pedaqoq qalıb və bu, musiqi məktəbinin tam inkişafı üçün kifayət deyil. Bakıda keçirdiyim doqquz ay ərzində başa düşdüm ki, bu gün burada klassik musiqiyə maraq xeyli azalıb. Bir çoxları uşaqlarını musiqi məktəblərinə sadəcə ümumi inkişaf üçün göndərir, müsabiqələrdə iştirak isə bir klişeyə çevrilib. İndi uşaqları müsabiqələrə real təcrübə və səhnə üçün yox, sadəcə diplom üçün göndərirlər.

- Siz həm də musiqi bəstələyirsiniz. Buna necə gəldiniz?

- Bu, hobbi idi. Müəyyən məqamda mən konservatoriyada film musiqisi bəstələmə kursuna daxil oldum. Rejissorlar, prodüserlər ilə işləmək, özümü bu sahədə sınamaq maraqlı oldu. Bu, musiqiyə baxışımı çox zənginləşdirdi və kino üçün necə bəstələməyi başa düşməyə kömək etdi. Mənim bir neçə bəstəm hətta qısametrajlı filmlərdə istifadə olunub. Amma mənim üçün bu peşəkar məqsəddən çox hobbi kimidir. Mənim bəstələrimi “Agharahim Gouliyev” kimi təqdim olunduğum “Spotify” kimi platformalarda dinləmək olar.

- Artıq bir neçə ildir ki, Fransada yaşayırsınız. Bəs bu ölkənin publikası Azərbaycan musiqisini necə qəbul edir?

- Buradakı publika həmişə yeniliklə, o cümlədən onlar üçün qeyri-adi olan musiqi ilə maraqlanır. Lakin təşkilatçılar belə repertuarı həmişə alqışlamırlar. Onlar sual verə bilərlər: “Niyə yenə Azərbaycan bəstəkarının əsərləri?”, “Bəlkə başqa bir şey seçək?”. Amma bilirəm ki, bir çox dinləyici orijinal, unikal bir şey eşitmək üçün gəlir. Səhnədə Fikrət Əmirovun və ya digər Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini ifa edərkən bunun onlarda maraq doğurduğunu görürəm.

- Yəqin ki, repertuar seçimində öz hüququnuzu müdafiə etməli olduğunuz vəziyyətlər olur?

- Təəssüf ki, bir çoxları müəyyən mənada münaqişənin yarana biləcəyindən qorxurlar: azərbaycanlı musiqiçi səhnəyə çıxıb, üstəlik, Azərbaycan musiqisi ilə. Fransada erməni diasporunun geniş təmsil olunmasını nəzərə alsaq, bu, müəyyən gərginlik yaradır. Amma mən bunu qəbul edə bilmərəm və öz köklərimi inkar etmək niyyətində deyiləm. Mən bu musiqi ilə böyümüşəm, o mənim dünyagörüşümün bir hissəsinə çevrilib.

- Bakı ilə Paris arasındakı hazırkı siyasi qeyri-sabitlik sizin fəaliyyətinizə və həmkarlarınızla münasibətlərinizə nə dərəcədə təsir edir?

- Bu günə qədər işimdə bu səbəbdən böyük maneələr olmayıb. Lakin deyə bilmərəm ki, fransızlar bizə - azərbaycanlılara, məsələn, italyanlar və ya ingilislərə olduğu kimi sakit yanaşırlar. Bu, hamımıza məlum olan səbəblərdən baş verir.

Mənim peşə sahəmdə həmkarlar, bir qayda olaraq, siyasətə maraq göstərmirlər. Musiqiçilər və bəstəkarlar daha çox öz işləri və yaradıcılıq məsələləri ilə məşğuldurlar. Amma tənqidçilər və ya zaldan tamaşaçılar yaxınlaşıb soruşa bilərlər: “Siz azərbaycanlısınız? Parisdə necə yaşayırsınız? Qayıtmaq istəmirsiniz? Bəlkə, Fransa vətəndaşlığı və ya sığınacaq üçün müraciət edəsiniz?”. “Niyə sığınacaq üçün müraciət etməliyəm, axı mən öz vətəndaşlığımdan tam razıyam” kimi cavab verəndə bu bəzən onlarda çaşqınlıq yaradır.

- Yaradıcılığınızda əsas hərəkətverici qüvvə nədir? Bütün çətinliklərə baxmayaraq, sizi musiqi ilə məşğul olmağa nə vadar edir?

- Mən ifa etməyə bilmərəm. Bu, uşaqlıq illərindən məndə yaşayan təbii ehtiyacdır. Əgər səhnəyə çıxıb ifa etmək imkanım olmursa, özümü narahat hiss edirəm, bir növ depressiyaya düşürəm. Bu, sadəcə iş deyil, daha böyük mənaya malikdir. Mənim üçün daim yeni əsərlər öyrənmək, çıxışlara hazırlaşmaq vacibdir. Mənə həyatda güc və məna verən də məhz budur.