AKTYORUN TÖVBƏSİ

İctimai peşənin nümayəndələri olan aktyorlar teatrın böyük sənət növü kimi mövcudluğunun bütün dövrlərində cəmiyyətin diqqətini cəlb ediblər. Şekspir dövründən başlayaraq dünya dramaturgiyası tarixində bu peşə sahiblərinə həsr olunmuş çoxlu pyeslər var. Buna baxmayaraq, teatrlar “dram teatrı aktyoru” peşəsinin psixoloji tədqiqi mövzusuna çox nadir hallarda müraciət edirlər.

Narahat mövzu

Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı bu “narahat mövzu”dan qorxmayaraq, 1986-cı ildə almaniyalı dramaturq Tankred Dorst tərəfindən yazılmış “Mən Feyerbaxam” pyesinin səhnələşdirilmiş versiyasını təqdim etdilər. Tamaşanın müəllifi və Feyerbax rolunun ifaçısı Azərbaycanın Əməkdar artisti Şövqi Hüseynovdur. Onun quruluşçu rejissor konsepsiyasına görə, hadisələr teatr səhnəsində cərəyan edir, məhz buraya yaşlı aktyor Feyerbax gəlir. O, dinləmələr üçün rejissorla görüşə gəlir, çünki bu işə çox ehtiyacı var, çünki “acından ölür”. O cümlədən peşəkar aclıqdan. Lakin indi onun malik olduğu hər şey - keçmiş şöhrət və məşhurluq haqqında xatirələri, köhnə və yeyilmiş rekvizit çamadanıdır. Özü kimi heç kəsə maraqlı və lazım olmayan rekvizit. Amma rejissor görüşə gecikir, bəlkə də o, ümumiyyətlə gəlmək niyyətində deyil. Aktyorun gözlədiyi müddət isə taleyi olan peşə haqqında əzablı səmimi söhbətə çevrilir. Sevimli rollar, uğur haqqında. Bu, bir dəfə aktyor olmağa qərar verən və bunun üçün bütün həyatını qurban verən insan haqqında hekayədir. Bu, həyatı və sevgisi teatr olan insanın ürəkparçalayan etirafıdır. Şövqi Hüseynovun canlandırdığı Feyerbax anlamaq istəyir, lakin bacarmır: niyə ona, yəni böyük hərflə Peşəkara artıq tələbat yoxdur? Nə teatrda, nə də kinoda. Sadəcə qoca olduğu üçünmü?! Axı, zamanla dəyişən xarici görünüşü onun peşəkarlığını əlindən almayıb! Qəhrəman və Şövqi Hüseynov oynadıqları bütün obrazları xatırlayırlar. Onların ümumi xidmət siyahısında Şekspirin faciələrinin, Molyer, Çexov, Qoldoni və dünya klassikasının digər müəlliflərinin komediyalarının qəhrəmanları var.

Bütün rollara uyğun aktyor

Feyerbax-Hüseynov - universal aktyordur! Həm komediyada, həm dramda, həm də faciədə özünü “suda balıq kimi” hiss edən aktyordur. Başqa personaj-tərəfdaşların olmadığı, yalnız Şövqi-Feyerbaxın olduğu tamaşanı belə peşəkar bacarıqlar olmadan oynamaq çox və çox çətindir! Şövqi Hüseynov ustalıqla, çox inandırıcı və təbii şəkildə, Stanislavski sisteminin psixoloji həqiqətinin bütün qanunlarına uyğun olaraq, təkcə Feyerbax adlı bir aktyorun taleyini yaşamır. Şövqi Hüseynov və onun qəhrəmanının arxasında göyə doğru uzanan pilləkənlə minlərlə deyil, bütün dünyada Feyerbax kimi ədalətsiz şəkildə unudulmuş və tələb olunmayan milyonlarla insan gedir!

Tamaşa – tövbə, monoloq, həm də yaxın məsafədə oturan tamaşaçılara və özünü teatr həyatına həsr etmiş insanların həyatı və yaradıcılığından asılı olanlara müraciətdir: sizin üçün yaşayan və yaradan aktyorları sevin və qiymətləndirin! Nə qədər ki, sağdırlar, onları sevin, qiymətləndirin və qoruyun!

Aktyor qəhrəmanı vasitəsilə tamaşaçılarla bu peşə insanlarının problemləri haqqında danışır. İlk növbədə, rejissordan asılılıq haqqında. Bunun nəticəsi kimi - tamaşaçıdan asılılıq. Aktyorun öz rejissorunu tapması böyük xoşbəxtlikdir! Amma rejissor hansı dərəcədə onun “özü”nün olacaq?! Aktyor peşəkarlığının bütün potensialını tükədənə və səhnə klişelərinə “oturdan”a qədərmi? Bəs sonra nə olacaq: naməlum “himayədarlar”ın gecikmiş axtarışımı? Əks dünyalar - istehlakçılar və yaradıcılar arasında körpülərin qurulmasımı? Teatrın uzaq tarixi keçmişindən başlayan körpü inşası XXI əsrdə uğurla nəticələnmədi...

Teatr sənəti sahəsində qarşılıqlı əlaqənin universal forması tapılmadı. Teatrın bir sənət növü kimi iki min beş yüz ildən çox yaşı olmasına baxmayaraq, aktyor peşəsi hələ də asılı vəziyyətdə qalır. Bir-birinin həyatında insan iştirakı amili və ətraf aləmlə qarşılıqlı əlaqədə insan “eqo”sunun təzahürü zamanla dəyişmir. Təəssüf!

Göylərə uzanan pilləkən

Şövqi Hüseynovun Feyerbaxı, nəhayət, anlayır ki, onun peşəkar istedadı ilə ona dinləmə təyin edib gəlməyən rejissor arasında etimad, hörmət və peşəkar qarşılıqlı əlaqə körpüsünü qurmaq heç vaxt mümkün olmayacaq. Bunu dərk edərən aktyor özü göylərə uzanan pilləkən qurur. Pilləkən geniş körpü ilə tamamlanır. Bu, əslində, Uca Tanrıya gedən yoldur. Yalnız O, aktyor və insan Feyerbaxı dinləməyi və eşitməyi bacarır. Buna görə də çoxsaylı inciklik və məyusluq göz yaşlarını silən aktyor Feyerbax göylərdən axan işıq selinə doğru təbəssümlə addım atır və onun içərisində əriyir.

Azərbaycanın Əməkdar artisti Şövqi Hüseynov asanlıqla, israrlı şəkildə tamaşaçını öz peşəkar cazibədarlığı və maqnetizminin “əsiri”nə çevirir və onu aktyorun peşə taleyinin çətinlikləri boyunca aparır: özünün və Feyerbax adlı qəhrəmanının. Tamaşaçılar səhnə ustadına etibar edərək, qocalmış aktyor Feyerbaxın bütün emosional sarsıntılarını yaşayaraq, şərtsiz olaraq onun arxasınca gedirlər.