ELEKTRON FORMAT

Gömrük proseslərinin rəqəmsallaşdırılması qlobal trendə çevrilib. Bu, ölkələr arasında ticarət münasibətlərinin sadələşdirilməsinə, onlarla bağlı proseslərin səmərəliliyinin və şəffaflığının artırılmasına yönəlib. Gömrük prosedurlarının sürətləndirilməsi və sadələşdirilməsi sahibkarlar, xüsusilə xarici iqtisadi fəaliyyətdə aktiv iştirak edənlər üçün daha əlverişli şərait yaradır.

Ənənəvi olaraq ilin sonunda keçirilən illik Gömrük Biznes Forumunda Azərbaycanın gömrük sistemindəki dəyişikliklər və biznesin üzləşdiyi problemlər müzakirə edilib.

Yeni layihələr

Forumda üç əsas layihə - “Rəqəmsal Gömrük Dəyəri”, “İkipilləli Buraxılış Sistemi” və “İlkin məlumatlandırma sistemi” təqdim edilib. “Rəqəmsal Gömrük Dəyəri” 2025-ci ildən tətbiq ediləcək yeni qiymətləndirmə formatıdır. Bu, qabaqcıl beynəlxalq təcrübə və rəqəmsal texnologiyalar əsasında malların dəyərinin dəqiq müəyyən edilməsini təmin edəcək. “İkipilləli Buraxılış Sistemi” malların çatdırılmasını sürətləndirmək, saxlama xərclərini azaltmaq və biznes proseslərinin çevikliyini artırmaq üçün nəzərdə tutulmuş bir vasitədir. “İlkin məlumatlandırma sistemi” isə sərhəd keçidini sürətləndirmək və logistikanı səmərəli təşkil etmək üçün nəzərdə tutulmuş layihədir və bu da daşıyıcılar üçün xüsusilə vacibdir. Bütün bu layihələr süni intellekt və rəqəmsal həllərə əsaslanır. Onlar xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarına vaxt və xərcləri azaltmağa, biznes mühitini yaxşılaşdırmağa və gömrük prosedurlarının səmərəliliyini artırmağa imkan verəcək.

Rəqəmsallaşmanın üstünlükləri 2024-cü ilin yanvarında tətbiq edilən Avtomatlaşdırılmış Risk Analizi Sistemi (ARAS) ilə əyani şəkildə nümayiş etdirilir. Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) sədri Şahin Bağırovun qeyd etdiyi kimi, ARAS sayəsində orta sərhədkeçmə müddəti 58%, fiziki yoxlamalar 20%, rəsmiləşdirmə müddəti isə 15% azalıb.

DGK, həmçinin vicdanlı ticarət iştirakçıları üçün xüsusi elektron bildirişlər və malların buraxılış mexanizmini hazırlayıb. Belə sahibkarlar üçün yüklərin gömrük rəsmiləşdirilməsinə sərf olunan vaxt azaldılır və daşınma xərcləri minimuma endirilir.

Ş.Bağırovun sözlərinə görə, toplama, gömrük rüsumları və vergiləri 2023-cü ilin dövlət büdcəsinin 18%-ni, ÜDM-nin 5,2%-ni, qeyri-neft və qaz büdcəsi gəlirlərinin isə 34%-ni təşkil edib. 2022-ci illə müqayisədə gömrük gəlirləri 12,4% artıb ki, bu da islahatların və rəqəmsallaşmanın səmərəliliyini təsdiqləyir. Müqayisə üçün: 10 il əvvəl gömrük yığımlarının büdcə gəlirlərində payı 10%-dən az idi.

Gömrük prosedurlarının rəqəmsallaşdırılması Azərbaycan ərazisindən yük daşımalarının həcminin artması fonunda, o cümlədən regiondakı geosiyasi vəziyyətlə əlaqədar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Trans-Sibir magistralı və ya Rusiyanın cənubu kimi ənənəvi marşrutlar üzrə logistikanın mürəkkəbləşməsi Azərbaycan üzərindən tranzitin daşıyıcılar üçün daha üstün olmasına gətirib çıxarıb. Bu kontekstdə sabit siyasi vəziyyət, infrastruktura investisiya qoyuluşu və rəqəmsal həllərin tətbiqi ölkənin etibarlı tranzit tərəfdaşı statusunu möhkəmləndirir.

Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Şahmar Mövsümovun qeyd etdiyi kimi, Azərbaycan üzərindən tranzit daşımalarının həcmi 2,5 dəfədən çox artıb. “Tranzit daşımalarının artımı Azərbaycanın Şimal-Cənub və Orta Dəhliz kimi dəhlizlərdəki mövqeyinin güclənməsi ilə əlaqədardır. Xüsusilə Orta Dəhliz vasitəsilə Çindən Avropaya yükdaşımaların səmərəliliyi artırılıb, tranzit müddəti 8-10 günə qədər azaldılıb”.

Ümumilikdə elektron sistemlərin tətbiqi əvvəllər bir neçə gün çəkən prosesləri xeyli sürətləndirib. “Bu gün elektron gömrük sistemi sayəsində yüklərin rəsmiləşdirilməsi cəmi bir neçə saat çəkir ki, bu da marşrutun biznes üçün cəlbediciliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırır”, - o əlavə edib.

Bununla yanaşı, Azərbaycanın dünya logistikasındakı mövqeyinin möhkəmləndirilməsi üçün dövlət orqanları ilə özəl sektor arasında əməkdaşlıq mühüm aspektdir. “Yerli və xarici investorlar üçün əlverişli şərait yaradılıb: gömrük prosedurları sadələşdirilib, elektron xidmətlər tətbiq edilib, bürokratik maneələr aradan qaldırılıb”, - Prezidentin köməkçisi vurğulayıb.

Sənayeləşmə üçün stimul

Gələcəyin əsas təşəbbüslərindən biri qısa idxal bəyannaməsinin vahid sənədlə əvəz edilməsi olacaq. DGK sədrinin müavini Natiq Şirinov vurğulayıb ki, hazırda sahibkarlar sərhədi keçməzdən azı bir saat əvvəl qısa bəyannamə, daha sonra isə ölkə daxilində tam idxal bəyannaməsi təqdim etməlidirlər. Yeni tədbir idxal proseslərini sadələşdirəcək və sürətləndirəcək, biznes üçün inzibati yükü azaldacaq.

Artıq Azərbaycanda tətbiq edilən “yaşıl dəhliz” sistemi etibarlı şirkətlərə gömrük prosedurlarını daha sürətli və minimal yoxlamalarla keçməyə imkan verir. “Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı” QSC-nin baş direktoru Taleh Ziyadov hesab edir ki, bu sistem Türkiyənin təcrübəsi ilə müqayisə edilə bilər. Bu ölkədə səlahiyyətli iqtisadi operator (SİO) statusu alan sahibkarlar əhəmiyyətli güzəştlərdən istifadə edirlər. Lakin onlar “qara siyahı”ya düşməmək üçün qaydalara ciddi riayət etməlidirlər. “Azərbaycanda biznes arasında şəffaflıq və məsuliyyət mədəniyyətinin formalaşması artıq geniş vüsət alır. “Yaşıl dəhliz” sisteminin tətbiqinin genişləndirilməsi ixrac-idxal əməliyyatlarının sürətləndirilməsinə və biznes ilə gömrük orqanları arasında etimadın gücləndirilməsinə kömək edir”, - T.Ziyadov bildirib.

Bu arada, Milli Məclisdə 2025-ci il üçün büdcə paketinin müzakirəsi çərçivəsində gömrük siyasəti və tariflərin əsas istiqamətləri yenidən nəzərdən keçirilib. 2025-ci ildən gömrük sistemi öz fiskal funksiyasını yerinə yetirməklə yanaşı, sənayeləşmənin və dövlət-özəl tərəfdaşlıq layihələrinin inkişafının stimullaşdırılmasının fəal aləti olacaq.

Milli Məclisin İqtisadi Siyasət, Sənaye və Sahibkarlıq Komitəsinin sədri Azər Əmiraslanov bildirib ki, 2025-ci ildən milli sənaye müəssisələrinin və dövlət-özəl tərəfdaşlıq çərçivəsində təşəbbüslərin dəstəklənməsi üçün konkert gömrük güzəştləri tətbiq ediləcək. Bu tədbirlər investisiyaların cəlb edilməsinə, yerli istehsalın inkişafına və texnoloji tərəqqinin sürətləndirilməsinə yönəlib.

O, həmçinin qeyd edib ki, elektron bəyan etmə, onlayn gömrük xidmətləri, rəqəmsal nəzarət və monitorinq sistemləri, yəni gömrük nəzarətinin tam rəqəmsallaşdırılması şəffaflığa və hesabatlığa şərait yaradır, elektron hökumətin inkişafına təkan verir. Bu texnologiyalar qeyri-qanuni yükləri operativ aşkar etməyə imkan verir, ölkənin iqtisadi sərhədlərinin təhlükəsizlik səviyyəsini artırır və biznesin dövlət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqəsini sadələşdirir.

Beləliklə, Azərbaycan gömrük proseslərinin rəqəmsallaşdırılmasında regionun bir çox ölkələrini qabaqlayaraq əhəmiyyətli uğurlar nümayiş etdirir. Artıq respublika öz sistemlərini beynəlxalq məlumat mübadiləsi platformaları ilə fəal şəkildə inteqrasiya edir. Bu isə beynəlxalq ticarəti asanlaşdırır və ölkənin rəqabət qabiliyyətini artırır. Lakin liderliyi qorumaq üçün IT infrastrukturuna investisiya qoymağı davam etdirmək, normativ-hüquqi bazanı təkmilləşdirmək, beynəlxalq təşkilatlar və ticarət tərəfdaşları ilə əməkdaşlığı gücləndirmək lazımdır.