RƏQƏMSAL DETOKS

“Qoşulmaq üçün söndür” - bu ifadə artıq paradoksal səslənmir. Bu, qacet ekranlarının həm pəncərələrimiz, həm güzgülərimiz, həm də divarlarımız olduğu dünyada “xilasedici dairə”dir. Zəngli saat susur və ilk növbədə, telefonu əlimizə götürürük. Səhər xəbərləri, mesajlar, sosial şəbəkələr, bildirişlər... Biz hələ yataqdan qalxmamış artıq rəqəmsal səs-küyün mərkəzində oluruq. Gün eyni ritmdə davam edir: telefon ekranları bizi işdə, nəqliyyatda, evdə müşayiət edir. Hətta yatmamışdan qabaq yataqda belə. Biz daimi “qoşulmuş vəziyyətdə”yik və eyni zamanda qopmuşuq: özümüzdən, indiki andan, canlı ünsiyyətdən.

Ekran mədəniyyəti

Psixoloqlar “rəqəmsal yorğunluq” və “informasiya səs-küyü” barədə bəhs edirlər. Diqqəti cəmləşdirmək qabiliyyətinin olmaması, görünən səbəb olmadan narahatlıq, yuxusuzluq, passivliyə baxmayaraq, tükənmə hissi. Sosial şəbəkə alqoritmləri, bildirişlər, sonsuz xəbər lenti - bütün bunlar bizi mümkün qədər uzun müddət məşğul saxlamaq üçün hazırlanıb. Beynimiz hər “layk”, xəbər, bildiriş üçün dopaminin mikrodozalarını alır. Bu, sadəcə vərdiş deyil, asılılıqdır. Biz vacib bir şeyi qaçırmaqdan qorxuruq və əsas olanı itiririk: özümüzlə əlaqəni. Və uşaqlar bunu görürlər.

Böyüklər əllərində telefonla indiki andan uzaqlaşanda, onlar səssiz, lakin güclü bir nümunə göstərirlər. Şam yeməyi zamanı mesajlara cavab verən ana və ya söhbət əvəzinə xəbər lentini sürüşdürən ata - bu, uşağın norma kimi mənimsədiyi yetkin həyatın obrazıdır. Böyüklərin rəqəmsal asılılığı uşaqların asılılığına giriş nöqtəsi olur. Beləliklə, sükutun norma olduğu və şəxsi iştirakın “sürüşdürmə” ilə əvəz olunduğu ailə ekran mədəniyyəti yaranır.

Əgər şam yeməyi qacetlərin müşayiəti ilə keçirsə, əgər gəzinti zamanı hər kəs öz ekranı ilə məşğuldursa - sadəcə vərdiş deyil, uzaqlaşma kimi ailə ritualı formalaşır. Və bu, nə qədər uzun müddət davam edərsə, ailəyə canlı diqqəti və dialoqu qaytarmaq bir o qədər çətin olur.

Lakin böyüklər oyun qaydalarını dəyişə bilərlər. Uşaq ananın yanında olmaq üçün noutbuku bağladığını və ya atanın telefonu kənara qoyub stolüstü oyun oynamağa oturduğunu görəndə - bu da bir siqnaldır. Və bu, hər hansı bir nəsihətdən daha güclü ola bilər.

Ekran uşağı özünə çəkir, çünki o, cavab verir: tez, parlaq, cəlbedici. O, “gözlə” demir, danlamır və bəzən böyüklərin etdiyi kimi telefona baxmır. Ekran həmsöhbət, dayə, təsəlliverici verən, dost olur. Və reallıqda istilik və diqqət nə qədər az olsa, uşaq virtual dünyaya bir o qədər həvəslə qərq olur.

Valideynlər tez-tez narahat olurlar: “Uşaq tamamilə qacetlərə qapanıb”. Lakin problem ondadır ki, valideyn tez-tez oraya “birinci gedir”. Əllərdə telefonlarla səssiz şam yeməkləri, hər kəsin öz ekranına baxdığı ailə gəzintiləri - bütün bunlar uşaqda canlı iştirakın vacib olmadığı hissini formalaşdırır. Və əgər o vacib deyilsə, niyə ona can atmaq lazımdır?

Uşağın rəqəmsal asılılığı sadəcə kapriz və ya zəiflik deyil. Bu, narahatedici bir siqnaldır: reallıqda nəsə çatışmır. Bəlkə də, sadəcə, gözlərə baxmaq. Qıcıqlanmadan verilən sual. Diqqəti yayındırmadan birgə iş. Və burada əsas məsələ onun qəlbini qırmamaq, əlindən almamaq və ya günahlandırmamaqdır. Əgər qadağanın arxasında boşluq varsa, bu, heç nəyi həll etmir. Uşaqları sadəcə ekrandan çıxarmaq olmaz. Onları oraya buraxmamaq lazımdır, çünki kənarda daha maraqlıdır.

Valideyn telefonu kənara qoyub stolüstü oyun oynamağı, piyada gəzməyi və ya birlikdə piroq bişirməyi təklif edəndə, uşaq hiss edir: “Mən onun üçün vacibəm. Mən onun üçün maraqlıyam. Məni eşidirlər”. Məhz bu təcrübə ekranı sıxışdırıb çıxarır. Evə yaxınlıq rituallarını qaytarmaq lazımdır. Mexaniki deyil, canlı. Birlikdə oxumaq, gördüklərinizi müzakirə etmək, “telefonsuz həftə sonları” təşkil etmək - cəza kimi deyil, macəra kimi. Qoy əvvəlcə müqavimət olsun, qoy narahatlıq olsun. Amma bunun ardınca şans yaranır.

Uşaq tez bir zamanda yadda saxlayır: əsl həyat yanında gülən, dinləyən və qucaqlayan insanların olduğu yerdir. Həmin yerdə darıxmaq, xəyal qurmaq, yaratmaq, səhv etmək və özün kimi olmaq mümkündür. Və evdə belə canlı epizodlar nə qədər çox olsa, asılılıq üçün bir o qədər az yer qalar. Ekran çox şey bacarır, amma sevməyi bacarmır.

Rəqəmsal detoks nədir?

Rəqəmsal detoks texnologiyalardan imtina deyil, nəzarəti qaytarmaq cəhdidir. Bu, şüurlu şəkildə ekranlardan imtina etdiyimiz zamandır: bir saat, gün, həftəsonu və ya məzuniyyət. Bu, sükutu eşitmək imkanıdır. Bildirişlərə diqqət yayındırmadan söhbətin dadını hiss etməkdir. Yenidən kamera obyektivinə deyil, gözlərə baxmağı öyrənməkdir. Bəs buna nail olmaq üçün nədən başlamaq olar?

Lazımsız bildirişləri söndürmək. “Ekran pəncərələri” ayırmaq. Məsələn, günün ilk və son saatlarında telefon istifadə etməmək. Sosial şəbəkələrsiz istirahət günü etmək. Nə qədər vaxtın azad olacağına təəccüblənəcəksiniz. Ağ-qara ekran smartfonun “cəlbediciliyini” kəskin şəkildə azaldır. Əvəz edin: lent əvəzinə - gəzinti, hekayələr əvəzinə - kitab, sürüşdürmə əvəzinə - sükut. Bu qadağa deyil, balansın bərpasıdır.

Bəs sonra?

Rəqəmsal detoksu sınayan bir çox insan gözlənilməz təsirləri qeyd edir. Yuxu daha yaxşı olur. Aydınlıq və sakitlik hissi yaranır. Sadə şeylərə maraq qayıdır. Özünə nəzarət hissi yaranır. Bu, dünyadan qaçış deyil, bu, ona qayıdışdır - əsl, zəngin, canlı dünyaya.

Epiloq əvəzi

Rəqəmsal mühit düşmən deyil. Lakin hər hansı bir vasitə kimi, onun da həddi var. Əsl azadlıq həmişə onlayn olmaq imkanında deyil, nə vaxt oflayn olmağı seçmək bacarığındadır. Ekranla bağlantını kəsməyi sınayın. Və bəlkə də siz yenidən öz düşüncələrinizi eşidəcəksiniz. Və ən əsası yenidən sizə baxaraq yaşamağı öyrənənlər üçün canlı iştirak nümunəsi olacaqsınız.