BİR FESTİVAL PAVANASI

Vokalçı Fəridə Məmmədova və pianoçu Yuliya Kərimovanın yaradıcı dueti Bakı tamaşaçıları arasında eksklüziv repertuarları ilə tanınır. Onların qeyri-trivial yanaşması və materialı yüksək peşəkarlıqla təqdim etmələri onların diqqətini uzun müddətdir ki, cəlb edir. Üstəlik, bu duetin hər yeni layihəsi paytaxtın mədəni həyatında mühüm hadisəyə çevrilir.

Üzeyir Hacıbəyli Beynəlxalq Musiqi Festivalı çərçivəsində iki istedadlı insan bir daha sübut edib ki, incəsənət həmişə yenilik, unikallıq yaradan sahədir. Musiqidə sənət abidələri isə hələ də müasir dünyada mövcud olan və toxunan zaman cavab verən dövrün melodiyalarını, ritmlərini əks etdirir. Bütün sənətlərin ən sirlisi - musiqi ruhun ən incə hərəkətlərini ifadə etməyə qadirdir. Bunu sözlə ifadə etmək mümkün deyil. Əgər insan musiqini hiss edə bilirsə, musiqi onun ruhuna sahib olur. Musiqiçilərin sözlərinə görə, “Bir əsrin pavanası”nın mahiyyəti məhz bu ismarışı verir. Onun “doğuluşu” klassik musiqi festivalına təsadüf edirdi. Buna görə də ifaçılar Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinə bu proqramı ilk dəfə belə mühüm tədbirdə ifa etmək imkanı yaratdığına görə minnətdarlıqlarını bildiriblər.

- Hər ikiniz yenə növbəti yüksəkliyi fəth etdiniz. Belə layihələrə dəstəyin davamlı olmasını, çıxışlarınızın coğrafiyasının ölkə hüdudlarından kənara da genişlənməsini çox istərdim. Necə hisslər keçirirsiniz?

F.M.: Mənim emosiyalarım uzun illərdir sabitdir: növbəti mövsüm ərəfəsində tamaşaçılarla görüş intizarı. Əlbəttə, necə deyərlər, böyük planlar var! Sevindirici haldır ki, Üzeyir Hacıbəyli Beynəlxalq Klassik Musiqi Festivalı ilə aktiv fəaliyyətə start verdik. Bu musiqi festivalı nəsə möhtəşəm hadisənin baş verəcəyinin, yeni adların, əsərlərin ortaya çıxacağının hər il intizarla gözlənildiyi tədbirdir... Bu il sadiq səhnə yoldaşım, pianoçu Yuliya Kərimova ilə birlikdə Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin səhnəsində növbəti birgə layihəmiz “Bir əsrin pavanası”nı təqdim edərək onun bir hissəsi olduq. Bu, həqiqi musiqi sənətini qiymətləndirənlər üçün duetimizin bundan əvvəl nümayiş etdirdiyi yaxşı ənənənin davamı olub. Biz musiqisevərlər üçün Bakıda ilk dəfə və ya nadir ifa olunan əsərləri təqdim edir və bununla daha çox dinləyici cəlb edirik.

- Xatırladığım qədər, “pavana” təntənəli-yavaş musiqidir...

F.M.: Bundan başqa, XVI əsrdə Avropaya yayılan pavana musiqisi mərasimlərdə ifa olunurdu. Kral ailəsinin üzvləri adətən məhz bu musiqinin sədaları altında balların açılışını edirdilər. Aristokratik rəqs hesab olunan pavana davranış və hərəkətlərin zərifliyini göstərməyə imkan verirdi. Bizim üçün pavana sanki kamertondur. Bu musiqinin yavaş tempi baş verənlərin “qavrayış dərəcəsini” müəyyən edir. Bu zaman insan musiqinin onu intellektual labirintdən keçirdiyi ab-havaya qərq olur. Yuliya ilə mən bunu müəyyən dönüş nöqtəsində dinləyiciləri həm musiqini, həm də insanın daxili aləmini başqa qavrayış səviyyəsinə çatdıra bilən layihə kimi düşünmüşük. Bu dəfə isə layihəmizin böyük hissəsini paytaxtımızın nadir “qonağı” olan əsərlər təşkil edib. Bu proqram Moris Ravelin “İnfantın ölümünə pavannalar” musiqi əsəri ətrafında orqanik şəkildə qurulub. Bu, yetkin insanın nostalji hisslər yaşadığı gözəllik, əxlaq və saflıq idealı ilə vidalaşmanı simvolizə edir.

Y.K.: İlk öncə qeyd etmək istərdim ki, belə gözəl musiqiyə qərq olmaq, onu anlamaq və hiss etmək imkanım olduğu üçün hədsiz dərəcədə xoşbəxtəm. Publikamız üçün kamera vokal musiqi axşamları az təşkil olunur. Əslində, bu janr ölkəmizdə son onilliklər ərzində “ölməsə” də, böyük dəyişikliklərə məruz qalır. Buna görə də, təbii ki, bu istiqaməti dirçəltmək istərdim. Bu mənada mən və Fəridə Məmmədova əlimizdən gələni edirik.

Biz həm peşəkar, həm də bir insani keyfiyyətlər baxımından uzun müddətdir ki, tandem təşkil edirik.

- Sizin musiqi layihələrinizlə tanış olduğuma görə belə bir nəticəyə gəlmişəm ki, bu layihələrdəki musiqi materialı bir növ maarifləndirici manifestə çevrilir...

F.M.: Mən və pianoçu Yuliya Kərimova hər zaman çıxışlarımızda sosial əhəmiyyətli mövzulara toxunmağı və klassik müəlliflərin müasir dövrdə nə qədər aktual olduğunu dinləyicilərin diqqətinə çatdırmağa çalışırıq. Bildiyiniz kimi, bu ilin fevralında “Komm, Hoffnung” (“Gəl, Ümid”) adlı növbəti layihəmiz təqdim olunub. Doğrudur, bu layihənin 2020-ci ilin sonunda, yəni Lüdviq van Bethovenin anadan olmasının ildönümündə keçirilməsi planlaşdırılırdı. Lakin bu, məcburi qapanmalar səbəbindən təxirə salınmışdı. Beləliklə, bir il yarımdan sonra baş tutan konsert postpandemiya dövründəki depressiv atmosferi daha dərin məzmunla doldurub. Biz pandemiyadan əvvəlki azadlıqları və imkanları sanki yenidən dərk etdik. O vaxt əldə etdiyimiz uğur nəticəsində Mədəniyyət Nazirliyi növbəti dəfə Üzeyir Hacıbəyli Beynəlxalq Musiqi Festivalı üçün yeni proqram hazırlamağımızı təklif etdi. Bu gün, yəni konsertdən bir müddət keçdikdən sonra əminliklə deyə bilərəm ki, bu dəfə publikada lazımi əhvali-ruhiyyə yarada bildik...

Y.K.: Fəridə ilə əməkdaşlıq mənim üçün hər zaman maneəsiz yaradıcılıqdır. İş prosesində lazımi vurğuların öz əksini tapmasına, nüansların düşünülməsinə və detalların işlənib hazırlanmasına baxmayaraq, səhnədə olmaq hələ də böyük ölçüdə improvizasiyanı nəzərdə tutur. Yəni hadisələrin necə cərəyan edəcəyini proqnozlaşdırmaq mümkün deyil, çünki səhnə möcüzələr yaradır. İfaçı həssas “radio antena”ya bənzəyir. O, “flüidləri tutaraq” enerjinin bələdçisinə çevrilir. Düşünürəm ki, izləyicilərimizlə vəhdət təşkil etməyi bacardıq.

- Festivalda təqdim etdikləriniz ad və əsər baxımından çox qeyri-adi idi. Sanki bir yerə yığılmış parlaq mozaika böyük tabloya çevrilmişdi.

F.M.: Elədir. Buna görə də, proqramın hazırlanmasında 19-20-ci əsrlərdə yaşamış müəlliflərin əsərlərinə xüsusi diqqət ayrılıb: Modest Musorqski, Moris Ravel, İqor Stravinski, Sergey Prokofyev, Benjamin Britten, Qara Qarayev. Axı, onların yaradıcılıq yolları bir-biriləri ilə sıx bağlıdır. Bütün bir əsr ərzində bu bəstəkarlar faciəvi hadisələrin şahidləri və sanki rəssamlarıidi. Bütöv bir əsr sanki köhnə pavananın matəm yürüşü kimi keçib. O vaxt həyat və ölüm anlayışları bir anlıq xeyir və şər anlayışlarının hüdudlarından kənarda qalırdı... Bəs insan nə dərəcədə başqasının dərdinə yanmağa və ətrafda baş verənlərə diqqət yetirməyə qadirdir? Çox güman ki, özümüzə və dinləyicilərimizə verdiyimiz əsas sual məhz budur...

Y.K.: “Bir əsrin pavanası” proqramımız çoxlu sayda maraqlı tendensiyaları birləşdirib. Lakin bu tendensiyalarla konseptual olaraq pavana ideyasına rəqs-prosessiyası kimi yanaşmışıq: həm üslub, həm də obraz baxımından. Əgər Moris Ravelin “Pavana”sı və Qara Qarayevin “Pavana”sı işıq ideyasını təcəssüm etdirirsə, İqor Stravinskinin “Tanqo”su tamamilə fərqli bir enerjidir. Yəni o, ruhən əks anlayışı, müəyyən mənada hətta cəhənnəm anlayışını təcəssüm etdirir.

Beləliklə, iki qütb təqdim etdik. Burada “Tanqo” dinləyicini Modest Musorqskinin “Ölümün mahnıları və rəqsləri”nə hazırlaşdırıb. Fikrimcə, həm Benjamin Brittenin Aleksandr Puşkinin şeirləri haqqında silsiləsi, həm də Modest Musorqskinin silsiləsi burada əsas mənanı ifadə edirdi. Bir sözlə, bu musiqini dinləyicilərimizlə bölüşmək, zalda oturan hər kəsə hisslərimizi çatdırmaq və emosional baxımdan cavab almaq bizim üçün çox vacib idi.

- Qeyd edək ki, siz bu layihədə musiqi komponenti ilə məhdudlaşmadınız, yəni fotoşəkillərdən də istifadə etdiniz...

F.M.: Layihələrimizdə, bir qayda olaraq, musiqi axşamı anlayışından kənara çıxır və vizual sənət janrından istifadə edirik. Bu dəfə rəqsin adını əsas ideya kimi seçdik. Bununla kainatın əsasını ritmin təşkil etdiyini vurğulamağı qərara aldıq. Bu, həm pulsasiya, həm hərəkət, həm də dövrilikdir. Ritmin dərk edilməsi anlayışı təkcə musiqi əsərləri üçün xarakterik deyil. Bu, həm də məşhur bir ifadəyə əsasən, “daşa dönmüş musiqi” olan memarlıqda geniş istifadə olunur. İstedadlı fotorəssam Ağdəs Bağırzadə memarlıq tikililəri və onların fraqmentlərini əks etdirən fotoşəkilləri ilə tanınır. Biz Ağdəsə bütün konsertin video ardıcıllığının tərtib edilməsində öz işini təqdim etməsinə razılıq verdiyinə görə minnətdarıq. Bu məsələdə tanınmış fotorəssamın peşəkar musiqi təhsilinin olması mühüm rol oynayıb. Bu, videoslaydların seçimində heç bir ziddiyyətin olmamasına yardım göstərib. Qəribə mistik təsadüf nəticəsində musiqi axşamının mövzusu ölkəmizdə baş verən son faciəli hadisələrlə üst-üstə düşüb. Konsertimizi müharibədə şəhid olan hərbçilərimizin işıqlı xatirəsinə həsr etmək qərarına gəldik. Odur ki, həmin musiqi axşamı qarşımızda duran bədii və texniki vəzifələrə subyektiv emosional təəssüratlarımız da əlavə olunub...

- Vokalçı kamera səhnəsinə çıxan zaman öz şəxsi düşüncələrini həyata keçirir və bununla özü üçün maraqlı olan əsərləri publikaya təqdim edir.

F.M.: Sırf ifa aspektlərindən danışarkən bir daha vurğulamaq istərdim ki, demək olar ki, bütün proqram Bakıda nadir hallarda ifa olunan və ya ümumiyyətlə, ifa olunmayan əsərlərdən ibarət idi. Mən uzun müddətdir ki, ingilis bəstəkar Benjamin Brittenin dahi Puşkinin misralarına yazdığı və görkəmli musiqiçilər – Qalina Vişnevskaya və Mstislav Rostropoviçə həsr olunmuş “Şairlərin əks-sədası” silsiləsini ifa etmək istəyirdim. Bu notlarla təxminən iyirmi il tanış olmuşam. Görünür, onlar öz zamanlarını gözləyirdilər. Bu musiqi silsiləsi Puşkin poeziyasının bütün psixoloji dərinliklərini əks etdirir. Üstəlik, o, rəssamın dünyadakı rolu, yaradıcılıq baxımından tənhalığı, həm də onun ətrafında baş verənlərə reaksiya verə bilməməsi ilə bağlı əsas sualı gündəmə gətirir. Musorqskinin silsiləsini öyrənən zaman da maraqlı paralel yaranmışdı. Dünya ifaçılıq təcrübəsində o, alçaq səslərlə - mezzo-soprano, bariton və ya baslarla ifa edilir. Amma Qalina Vişnevskaya bu stereotipi pozan yeganə soprano idi. O, bunu aşağı registrlə ifa etməyi bacarmışdı. Uzun illər onun nümunəsindən ilham aldım və son konsertdə də bu səviyyəni aşmaq qərarına gəldim.

- Eyni zamanda bu konsert tamaşaçılara yüksək hisslər bəxş edə bilib?

F.M.: Konsertin ağır və dramatik gərgin ikinci hissəsindən fərqli olaraq birinci hissə üçün nağıl elementi olan, sadəlövh-idealist, müəyyən mənada illüziyalı əsərlər seçilib... Məsələn, real dünya ilə oyuncaq aləmin bir-birinə qarışdığı, ölümün özü özlüyündə qəbul edildiyi Stravinskinin və Ravelin mahnıları... Buraya Prokofyevin “Çirkin ördək balası” mini operası da daxildir. Əlbəttə, bu mini opera ördəklər və qu quşları haqqında deyil, insanın dünyadaki əsl yeri, sosial dəyərlər və uşaqların xoşbəxt sonluğa inamı barədədir...

- Amma unutmayaq ki, əməkdar artist Fəridə Məmmədova Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının truppasının üzvüdür! Tamaşaçılarınız sizdən yeniliklər gözləyə bilərmi?

F.M.: Bəli, hazırda bir neçə opera hazırlayıram. Lakin çox yaxın gələcəkdə Volfqanq Amadey Motsartın “Bütün qadınlar belə edir” şedevr əsərinin 10 il fasilədən sonra səhnəmizə qayıtması planlaşdırılır. Həmin əsərdə mən soprano üçün ən çətin rollardan birini, yəni Fiordiligi rolunu oynayacağam. Bu operanın şərti olaraq komediya adlandırılmasına baxmayaraq, əsərin finalı bizi həyatımızdakı məhəbbət, səmimiyyət və sədaqət dəyərləri haqqında ciddi düşünməyə vadar edir.

- Repertuarda daha çox rolun olması yaxşı tendensiyadır...

F.M.: Şübhəsiz, bu, opera teatrımızın rəhbərliyinin xidməti sayəsindədir. Truppa qarşısında daima maraqlı yaradıcı vəzifələr qoyulur. Bu zaman isə yüksək ifaçılıq qabiliyyəti və uyğun standartlar olmalıdır. Təcrübəli həmkarları ilə bərabər gənclər də bu prosesə orqanik şəkildə qoşulurlar. Ümumi istək və həvəslə yanaşı, peşəkar komanda da qarşıya qoyulan vəzifələrin öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Buraya teatrımızın mütəmadi olaraq solistlərlə əməkdaşlığa dəvət etdiyi beynəlxalq səviyyəli vokal müəllimləri və konsertmeysterlər daxildir. Belə dəstəyə görə teatrın rəhbərliyinə xüsusi təşəkkürümü bildirmək istərdim.

- Gərgin iş qrafikinə baxmayaraq, hər zaman əla vokal formasında qalmağı necə bacarırsınız?

F.M.: Mənim şüarım belədir: “Hıyatda anlaşılmaz vəziyyətə düşəndə oxu, səsini aç!” Amma ciddi danışsaq, mənim ətrafımda hər zaman (çox az sayda!) etibarlı insanlar var. Onlar həqiqəti söyləyir və düzgün qiymət verirlər. Bu isə eyforiyaya düşməməyə kömək edir, lakin lazım olduqda depressiyadan belə çıxarır. İkincisi, tamaşa bitdikdən sonra yenidən “iştaha” gəlir... Dünənkindən daha yaxşı ifa edə biləcəyimi başa düşür və ifa etməyə gedirəm!