LEYKOZ - HÖKM DEYİL

Son zamanlar sosial şəbəkələrdə leykoz xəstəsi olan uşaqların bahalı müalicəsi üçün vəsait toplanmasına daha tez-tez rast gəlinməyə başlanıb. Əksər hallarda bu müalicə xarici ölkələrin birində keçirilməli olur. Yerli tibb bu xəstəliyə tutulmuş körpələri nədən sağalda bilmir?

Əsas məsələ ümidi itirməməkdir

3 yaşlı Ləman yaşıdları kimi sağlam, fəal bir uşaq idi. Lakin 2007-ci ilin sentyabrında o, xəstələndi. Uşağın anası Dursun xanım deyir: "Bakıda üz tutmadığımız xəstəxana qalmadı. Ona dəqiq diaqnoz qoya bilmirdilər. Nəticədə səhv müalicə üzündən Ləmanın əlləri və ayaqları tutuldu. Nəhayət, Respublika Uşaq Xəstəxanasında uşağa qorxunc diaqnoz qo- yuldu - kəskin leykoz". Əlbəttə ki, bu xəbər qızcığazı tək böyütmüş ana üçün ciddi zərbə idi. Çıxılmaz vəziyyətə düşən Dursun xanım evindəki bütün qiymətli əşyalarını, qızıllarını satıb, uşağa qan köçürülməsinə və bahalı dərmanlara görə lazımi məbləği ödəyib.
"Leykoz gecsağalan xəstəlikdir", - deyə o, danışır. Belə xəstələrin üzərində kimyəvi terapiyanın aparılması üçün lazım olan dərmanlar isə çox bahadır. Üstəlik, Ləmanın bacısının da sağlamlıqla bağlı problemləri var. Onun görmə qabiliyyətində qüsur yaranıb. Uzun və usandırıcı problemlərə baxmayaraq, Dursun xanım təslim olmayıb və qızının müalicəsini sona çatdırıb. İndi Ləman tam sağlamdır. Amma Azərbaycanda bu diaqnozun qoyulduğu uşaqların neçə faizi xəstəlikdən qurtula bilir?
Bütün dünyada onkoloji xəstəliklərin müalicəsi "Xərçəng hökm de- yil" şüarı altında aparılır. Amma bu tipli xəstəliklərin, xüsusilə leykozun müalicəsi hələ də lazımi səviyyədə deyil. Azərbaycanlıları bu xəstəliklə mübarizə üçün xaricə üz tutmağa nə vadar edir? Onkoloji xəstələrin dəstəklənməsi üzrə ekspert Mehriban Bağırova artıq 3 ildir ki, leykoz xəstəsi olan uşaqların problemləri ilə məşğuldur və onun özü 7 il bu xəstəlikdən əziyyət çəkib. Mehriban xanım "R+" jurnalına açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycanda bu xəstəliyin müalicəsi ilə bağlı əsas problem laborator diaqnoz üsullarının düzgün olmaması, onurğa beyninin köçürülməsi əməliyyatlarının keçirilə bilməməsidir. "Qan xərçəngi" və ya "leykoz" diaqnozu hər zaman özünəməxsus "başda şiş" olur və onun əmələ gəlməsinə yol açan amillər var. Bu, ilk növbədə stresdir. Leykoz xəstəliyinə tutulan əksər uşaqlar ciddi stress keçirənlərdir. Məhz stress onların orqanizmində bu cür qorxunc iz buraxır.
Viruslar və immunitetin zəifləməsi də hüceyrələrdə patoloji bölünməyə səbəb ola bilər.
Leykoz genetik xəstəlik olsa da, irsi deyil. Yəni, ailədə bir uşaqda bu xəstəlik varsa, bu, ailənin digər üzvləri üçün leykoz riskinin yüksək olması anlamına gəlmir.
Xəstə uşaqların əksər yaxınları, doğmaları üçün leykozun müalicəsində lazım olan preparatların bahalığı ciddi problemdir. Bu problemin ciddiliyi Azərbaycanda "Onkoloji xəstələrin şiş əleyhinə həyati vacib preparatlarla təminatı üzrə Dövlət Proqramı"nın qəbuluna səbəb olub. Bu, kimyəvi terapiya və bahalı preparatlar vasitəsilə aparılan istənilən müalicənin tamamilə pulsuz həyata keçirilməli olduğu deməkdir.
Mehriban Bağırovanın sözlərinə görə, leykoz xəstələri ilə bağlı hə- yata keçirilən tədbirlər arasında əhalinin bu xəstəliyin əsas simptomları haqda xəbərdar edilməsi də olmalıdır. Bu, xəstəliyin ilkin mərhələdə üzə çıxarılmasına kömək edə və nəticədə müalicə öz effektini daha tez göstərə bilər.
Statistikaya görə, 262 leykoz xəstəsi olan uşağın 31-i dünyasını də-yişib, qalanları müalicə olunmaqdadırlar. İlk baxışdan, bu o qədər də böyük rəqəm deyil. Amma bu, ümumi uşaqların sayının 15%-i deməkdir. Bu zaman valideynlərə dəyən zərbə haqda danışmaq isə artıqdır. Statistikaya görə, hər 100 min nəfərə 13 leykoz xəstəsi düşür.

İrəliləyişlər var

Xəstə uşaqların müalicəsi və onlara nəzarət məsələsində əsas problemlərdən biri onların qeydiyyatı üçün registrin olmamasıdır. Halbuki, belə xəstələrə nəzarət sistemi, onların, məsələn, vərəm xəstələri kimi qeydiyyata alınması leykozun yayılmasının, onun müalicəsi prosesinin və müalicənin effektivliyinin, ölüm statistikasının nəzarətdə saxlanılmasına imkan verərdi.
Uşaqların sağlamlığının qeydinə qalınması valideynləri xaricdə müalicəyə üz tutmağa vadar edir. Amma xaricdə bu müalicə kifayət qədər baha başa gəlir. Sosial şəbəkələrdə leykoz xəstəsi olan uşaqların müalicəsi üçün vəsait yığımına çağırışlar da bununla bağlıdır və belə çağırışlara həssas insanlar heç də biganə qalmır.
Mieloblastnom leykozdan yeganə xilas yolu olan onurğa beyninin köçürülməsi əməliyyatı qonşu Türkiyədə 170-200 min avroya, Almaniyada 300-350 min avroya başa gəlir. Xəstəliyin kimyəvi terapiya vasitəsilə müalicəsi də xaricdə kifayət qədər bahadır.

Azərbaycanda isə bu xəstəliyin müalicəsini çətinləşdirən şərt həm də dəqiq diaqnoz üçün çətin reaktivlərin, bahalı avadanlıqların yoxluğudur. Məsələn, Azərbaycanda leykoz xəstəliyinin hazırkı durumunu və dinamikasını göstərən aparat yoxdur. Amma bu sahədə müsbət dəyişikliklərin olduğunu da vurğulamaq lazımdır. Məsələn, hazırda Transfuziologiya və Qanköçürmə İnstitutunda təmir gedir, bahalı avadanlıqlar quraşdırılır, personal və həkimlər isə bu avadanlıqlarda işləyə bilmələri üçün Minskdə 3 aylıq təlim keçiblər. Bundan başqa, bu yaxınlarda Mərkəzi Klinik Xəstəxanada həkimlərimiz ilk dəfə olaraq onurğa beyninin köçürülməsi əməliyyatını aparıblar. Onun nə qədər uğurlu alındığı hələ bir müddət sonra məlum olacaq. Çünki xəstə hələ ki, ağır bərpa dövrü keçməlidir.
Transfuziologiya və Qanköçürmə İnstitutunun baş həkimi İsgəndər Bağırlı "R+" jurnalına açıqlamasında insanların xaricdə müalicə almaq istəyinə mane olmağın mümkünsüzlüyünü təəssüflə qeyd edib. O, bunun həm də yerli həkimlərə inamsızlıqla bağlı olduğunu söyləyib. "Amma Azərbaycanda yaxşı həkimin olmadığını düşünmək səhvdir. Üstəlik, müalicənin burada aparılması xeyli ucuz başa gələrdi", - deyə o, vurğulayıb.
Bu fikri Mehriban xanım da təsdiqləyir: "Leykozun müalicəsi, orta hesabla, 3 il davam edir. Bu zaman hər ay dərman preparatları almaq üçün, təxminən, 400-500 manat tələb olunur. Ümumilikdə burada müalicə xaricdəkindən ucuz başa gəlir".
Regionlarda yaşayan leykoz xəstəsi olan uşaqlar daha ciddi çətinliklərlə qarşılaşırlar. Qeyd olunan statistikanı nəzərə alsaq, regionda belə uşaqların sayının o qədər də çox olmadığını söyləmək olar. Bu üzdən də regionlarda Transfuziologiya və Qanköçürmə İnstitutunun şöbələrinin yaradılması məqsədəuyğun sayılmır. Odur ki, regionlarda yaşayan xəstələr müalicə üçün Bakıya üz tutmalı olurlar. Bu zaman valideynlərin üzərinə yalnız xəstəliyin müalicəsi ilə bağlı yox, Bakıda yaşamağın çətinliyi də düşür. Çünki leykozun müalicəsi zamanı səhlənkarlıq yolverilməzdir. Kimyəvi terapiyadan və di-gər ağır prosedurlardan sonra isə uşağın orqanizmi son dərəcə zəiflə-yir, onun müvafiq, steril şəraitə, infeksiyalardan qorunmağa ehtiyacı yaranır. Bundan başqa, xəstəliyin müalicəsi, əsasən, ambulator olsa belə (xəstələr ilk 43-45 günü stasionar müalicə olunurlar), daimi nəzarət tələb edir. Rayonda yaşayan xəstələr üçün isə bu, çox çətindir.
Xarici klinikaların təcrübəsində xəstəxanaların yanında, adətən, onların yaxınları üçün pansionatlar tikilir. Məsələn, Ukraynada xəstələrin müalicə dövründə pansionatda qalan yaxınları dövlət tərəfindən hər şeylə təmin olunurlar. Bu təcrübə bizdə də tətbiq olunarsa, "leykoz" diaqnozu birmənalı "hökm" sayılmayacaq.
Leykozun müalicəsi zamanı alternativ terapiya da vacib amillərdən biridir. Onların sırasında psixoloqların işini, art-terapiyanı, əyləncəli tədbirləri göstərmək olar. Amma təəssüf ki, klinikalarımızda heç uşaq otaqları, uşaq psixoloqları və pedaqoqlar üçün otaqlar belə yoxdur. Mehriban xanımın dediyinə görə, bir dəfə onun xəstəxanaya klounlar gətirməsinə imkan verilməyib və bu, kənar şəxslərin xəstəxanaya infeksiya gətirə biləcəyi ilə əsaslandırılıb.
Xərçəng xəstəliyinin kökünü kəsmək mümkün deyil. Onu əvvəlcədən müəyyənləşdirmək də olmur. Amma ayıq-sayıq olmaq, təhlükəli simptomlara göz yummamaq mümkündür. Ən azı, çox qiymətli bir həyatı xilas etməyə gücümüz çatar.