BÜTÜN BƏNDLƏRDƏN UCA

Son 10 il­də Azər­bayca­nın ər­zaq tə­mi­na­tı mə­sə­lə­si Pre­zi­dent İl­ham Əliy­ev tə­rə­fin­dən hö­ku­mə­tin əsas və­zi­fə­lə­ri sı­ra­sı­na çı­xa­rı­lıb. Am­ma məq­sə­də ça­tıl­ma­sı üçün öl­kə­nin öz aq­rar po­ten­si­a­lın­dan is­ti­fa­də, kənd tə­sərrüfa­tı məh­sul­la­rı­nın is­teh­sa­lı üçün əl­ve­riş­li şə­ra­i­tin ya­ra­dıl­ma­sı da qar­şıya və­zi­fə ki­mi qoy­u­lub.

Əl­bət­tə ki, SSRİ-nin dağıl­ma­sın­dan so­nra tam tə­nəzzül ya­şa­mış me­li­o­ra­siya və ir­ri­qa­siya si­s­te­mi­ni yax­şı­laş­dır­ma­dan bu məq­səd­lə­rə na­il ol­mağa ça­lış­maq əbəs olar­dı. İq­ti­sa­diy­ya­tın bir çox sa­hə­lə­ri ki­mi, bu sa­hə­nin də dir­çə­li­şi­nin əsa­sı Hey­dər Əli-y­ev tə­rə­fin­dən qoy­u­lub. İlk xa­rici in­ve­s­ti­siy­a­la­rı bu sa­həyə məhz o is­ti­qa­mət­lən­di­rib, kom­plek­sin bey­nəl­xalq stan­dar­t­lar sə­viyyə­sin­də ye­ni­dən qu­rul­ma­sı­na start ve­rib. Çünki Sa­mur-Ab­şe­ron su­var­ma si­s­te­mi­nin ye­ni­dən qu­rul­ma­sı­na da cid­di eh­tiy­ac ya­ran­mış­dı.

Be­lə­lik­lə, 2007-ci il­də Tax­ta­körpü su an­ba­rı və elek­trik stan­siy­a­sı­nın in­şa­sı­na start ve­ril­di. Ey­ni za­man­da Vəl­və­lə­çay-Tax­ta­körpü və Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­nal­la­rı­nın ti­kin­ti­si­nə də baş­la­nıl­dı. «Me­li­o­ra­siya və Su Tə­sərrüfa­tı» ASC-nin si­fa­riş­çi­si ol­duğu hə­min lay­i­hə­ni «Azər­körpü» - in­di Av­ro-Asiya İn­şa­at Kor­po­ra­si-y­a­sı «EVRASCON» Açıq Səhmdar Cə­miyyə­ti ad­la­nan iq­ti­sa­di qu­ru­mun rəh­bər­lik et­diyi kon­sor­si­um həy­a­ta ke­çi­rib. Cə­mi bir ne­çə il ər­zin­də çə­tin relye­fə ma­lik əra­zi ilə Vəl­və­lə­çay­dan Cey­ran­ba­tan gölünə­dək bö­yük həcmdə ti­kin­ti iş­lə­ri apa­rı­lıb.

Bu ya­xın­lar­da - sentya­b­rın 28-də Azər­baycan Re­s­pub­li­ka­sı Döv­lət Neft Fon­du­nun və­sa­i­ti he­sa­bı­na in­şa olun­muş Tax­ta­körpü su an­ba­rı­nın, 25 me­qa­vat­lıq Tax­ta­körpü Su Elek­trik Stan­siy­a­sı­nın açı­lı­şı olub.

Görülmüş iş­lər nə­ticə­sin­də şi­mal bö­lg­ə­si ray­on­la­rın­da 150 min hek­ta­ra qə­dər tor­paq sa­hə­si­nin su tə­mi­na­tı yax­şı­laş­dı­rı­lacaq və 31 min hek­tar sa­hə­də ye­ni su­va­rı­lan tor­paq­lar is­ti­s­ma­ra ve­ri­ləcək. Bu lay­i­hə həm də re­s­pub­li­ka­nın şi­mal zo­na­sın­da eko­lo­ji ba­lan­sın tə­mi­ni­nə böyük töh­fə­dir. Ümu­mi­lik­də Sa­mur-Ab­şe­ron su­var­ma si­s­te­mi­nin bər­pa­sı 14 il ər­zin­də 4 mər­hə­lə­də həy­a­ta ke­çi­ri­ləcək.

Görülən iş­lə­rin baş po­drat­çı­sı olan Av­ro­pa-Asiya İn­şa­at Kor­po­ra­siy­a­sı «EVRASCON» ASC-nin sə­d­ri, re­s­pub­li­ka­nın əmək­dar mühən­di­si Əfən­di İs­miy­ev «R+» jur­na­lı­na görülmüş iş­lər və gə­ləcək plan­lar ha­q­da da­nı­şıb.

- «EVRASCON»a bu cür miq­yas­lı lay­i­hə­lə­rin re­al­laş­dı­rıl­ma­sı ilk də­fə dey­il ki, hə­va­lə olu­nur və kor­po­ra­siya bu iş­lə­rin öh­də­sin­dən yüksək sə­viyyə­də gə­lir. Bu də­fə be­lə vacib me­qa­lay­i­hə çər­çi­və­sin­də han­sı həcmdə iş­lər görülüb?

- Hər şey­dən əv­vəl onu de­mək is­təy­i­rəm ki, Sa­mur-Ab­şe­ron su­var­ma si­s­te­mi­nin ye­ni­dən qu­rul­ma­sı və be­lə yüksək sə­viyyə­li di­g­ər lay­i­hə­lər öl­kə­mi­zin dur­ma­dan ar­tan iq­ti­sa­di qüd­rə­ti­nin gö­s­tə­rici­si­dir. Biz be­lə me­qa­lay­i­hə­lə­rin po­drat­çı­sı ol­duğu­muz üçün fəxr edi­rik.

Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı­nın ti­kin­ti­si­ni baş po­drat­çı “Azər­körpü” ASC ol­maq­la “Azər­körpü” - “Ce­ng­iz İn­şa­at” - “Körpü-Bi­na Ti­kin­ti” Kon­sor­si­u­mu icra edib.

Tax­ta­körpü su an­ba­rı­nın sa­hə­si 8,71 kva­d­rat­ki­lo­metr, bu qu­rğ­u­nun ümu­mi su tu­tu­mu isə 270 milyon kub­­met­rdir. Gölün fay­da­lı su həcmi 238,4 milyon kub­met­rdir. Gil nüvə­li tor­paq bənd olan bu hi­d­ro­tex­ni­ki qu­r­ğ­u­nun di­b­dən eni 754 metr, hündür­lü­yü 142,5 met­rdir. Bu, nə­in­ki re­s­pub­­li­ka­mız­da və re­g­i­on­da, o cümlə­dən Av­ro­pa­da ən hündür tor­paq bən­d­lər­dən bi­ri­dir. Ti­kin­ti za­ma­nı 37,5 milyon kub­metr tor­paq, 74,3 min kub­metr be­ton, 7,8 min ton ar­ma­tur iş­lə­ri görülüb.

- Lay­i­hə çər­çi­və­sin­də qu­rul­muş su elek­trik stan­siy­a­sı şi­mal bö­lg­ə­si ray­on­la­rı­nın elek­trik ener­ji­si ilə təchi­za­tın­da mühüm rol oy­nay­acaq. Bu su an­ba­rın­da top­la­nacaq su elek­trik ener­ji­si­nin əl­də olun­ma­sı  baş­qa han­sı məq­səd­lə­rə qul­luq edəcək?

- Su Elek­trik Stan­siy­a­sın­da ümu­mi gücü 25 me­qa­vat olan üç hi­d­ro­a­q­re­qat qu­raş­dı­rı­lıb. Stan­siy­a­da sər­fiyya­ta nə­za­rət ho­vu­zu ya­ra­dı­lıb. Bu­raya su xüsu­si ötürücü va­si­tə­si­lə ve­ri­lir. Ho­vuz­da­kı dörd qa­pı­dan üçü elek­trik ener­ji­si­nin alın­ma­sı məq­sə­di­lə suy­un tur­bin­lə­rə ve­ril­mə­si­nə xid­mət edir. Hə­min ho­vuz­dan dərya­çaya su­tul­layıcı in­şa edi­lib. Be­lə­lik­lə, Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lın­da gə­ləcək­də tə­mir iş­lə­ri­nin apa­rıl­ma­sı­na eh­tiy­ac olar­sa və ya di­g­ər zə­ru­ri hal­lar ya­ra­nar­sa, ho­vuz­da­kı nor­ma­dan ar­tıq su su­tul­layıcı va­si­tə­si­lə dərya­çaya yö­nəl­di­ləcək. Su Elek­trik Stan­siy­a­sı və açıq pay­layıcı qu­rğ­u­da, əsa­sən, Al­ma­niya, Çe­xiya və di­g­ər xa­rici öl­kə­lər­dən gə­ti­ri­lən ava­dan­lıq­lar qu­raş­dı­rı­lıb. Ti­kin­ti-qu­raş­dır­ma iş­lə­ri­ni, əsa­sən, yer­li mütə­xəs­sis­lər ye­ri­nə ye­ti­rib­lər. 110 kV-luq açıq pay­layıcı qu­rğu da mükəm­məl­liyi ilə se­çi­lir. Bu­ra­da Al­ma­niy­a­nın "Si­e­mens" şir­kə­ti­nin ava­dan­lığı qu­raş­dı­rı­lıb. Açıq pay­layıcı qu­rğ­u­dan elek­trik ener­ji­si 110 ki­lo­vol­tluq ha­va xət­lə­ri va­si­tə­si­lə 110 kV-luq 1-ci Xa­ç­maz ha­va xət­ti­nə və 110 ki­lo­vol­tluq 4-cü Siy­ə­zən ha­va  xət­ti­nə  ötürülür.

Tax­ta­körpü su an­ba­rın­da top­la­nan su­dan elek­trik ener­ji­si­nin alın­ma­sı ilə ya­na­şı, iç­mə­li, tex­ni­ki və su­var­ma suyu ki­mi də is­ti­fa­də olu­nur. Tax­ta­körpü Su Elek­trik Stan­siy­a­sın­dan su Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı ilə Cey­ran­ba­tan gölünə ve­ri­lir. Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı­nın açıq 1,3 ki­lo­metrlik his­sə­sin­dən so­nra su 5,1 ki­lo­metr mə­sa­fə­də təzyiq­li bo­ru va­si­tə­si­lə ötürülür. Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı­nın uzun­luğu 110 ki­lo­metr, də­rin­liyi 4, di­b­dən eni isə  2,1 met­r­dir.

Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı da Vəl­və­lə­çay-Tax­ta­körpü ka­na­lı ki­mi ol­duqca çə­tin relye­fə məx­sus əra­zi­dən ke­çir. Bu ka­nal­la­rın ori­ji­nal­lığı on­dan iba­rət­dir ki, Sa­mur-Ab­şe­ron ka­na­lın­dan götürülən su Cey­ran­ba­tan gölünə qə­dər dağlar boy­unca yal­nız öz axa­rı ilə hə­rə­kət edir. Bu da hər il, or­ta he­sab­la, 167 milyon ki­lo­vatt/sa­at elek­trik ener­ji­si­nə və ya 13-15 milyon dol­lar məb­ləğin­də və­sa­i­tə qə­na­ət olun­ma­sı de­mək­dir. Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı üzə­rin­də mürək­kəb­liy­i­nə gö­rə se­çi­lən 238 hi­d­ro­tex­ni­ki qu­rğu in­şa olu­nub. O, Ba­kı və ət­raf qə­sə­bə­lə­rin so­si­al-iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı çər­çi­və­sin­də ye­ni­dən qu­ru­lan Ab­şe­ron ka­na­lı ilə pay­tax­tın qə­sə­bə­lə­ri­nə su­var­ma suy­u­nun ve­ril­mə­si­nə də im­kan ya­ra­dır.

- «EVRASCON» ASC Azər­bay­can­­da və öl­kə­dən kə­nar­da da­ha han­­sı lay­i­hə­lə­ri  re­al­laş­dı­rır?

 - Be­lə lay­i­hə­lər az dey­il. Mi­sal ola­raq, baş­la­nğıcı­nı Tax­ta­körpü-Cey­ran­ba­tan ka­na­lı­nın son his­sə­sin­dən götürən və Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sı­nı su­var­ma suyu ilə tə­min edən 73 km uzun­luğun­da “Ab­şe­ron Ma­g­i­s­t­ral Ka­na­lı”nın ye­ni­dən­qu­rul­ma­sı­nı gö­s­tə­rə bi­lə­rəm. To­vuz­çay Su An­ba­rı­nın ti­kin­ti­si­ni də ba­şa çat­dı­rı­rıq. Salyan­da Kür çayı üzə­rin­də, Hacı­qa­bul-Ho­ra­diz av­to­mo­bil yo­lun­da Şir­van­da Kür çayı üzə­rin­də körpülə­rin, Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sın­da Pi­ral­la­hı qə­sə­bə­si­ni sa­hil­lə bir­ləş­di­rən av­to­mo­bil yo­lun­da körpü ke­çi­di­nin ti­kin­ti­si lay­i­hə­lə­ri üzə­rin­də iş ge­dir. Hə­m­çi­nin böyük stra­te­ji əhə­miyyət­li obyekt olan Ələt qə­sə­bə­sin­də Ye­ni Ba­kı Bey­nəl­xalq Də­niz Tica­rət Li­ma­nı Kom­plek­si­nin ti­kin­ti­si­ni, Ba­kı Me­t­ro­po­li­te­ni­nin in­şa­sın­da fə­al iş­ti­ra­kı­mı­zı da vu­rğ­u­la­maq la­zım­dır. Xa­ricdə görülən iş­lə­rə gə­lincə, Kiy­ev-Kovel-Ya­qo­din av­to­mo­bil yo­lu­nun əsas­lı tə­mi­ri­ni, Uk­ray­na­da Zdvij  çayı üzə­rin­də körpü ke­çi­di­nin ti­kin­ti­si­ni, Qı­zı­lor­du və Şım­kənd­dən yan ke­ç­mək­lə çə­ki­lən 2 av­to­mo­bil yo­lu­nun və Jez­qaz­qan - Bey­neu də­mir yo­lun­da 4 ədəd də­mir yo­lu körpüsünün ti­kin­ti­si lay­i­hə­lə­ri­ni qeyd edə bi­lə­rik. Bu il Ru­siya Fe­de­ra­siy­a­sı­nın Ka­zan şə­hə­ri­nin mər­kə­zin­də çə­tin kon­struk­siy­a­lı av­to­mo­bil körpüsü də ti­ki­lə­rək is­ti­fa­dəyə ve­ri­lib.

Əl­bət­tə ki, bi­zim üçün bütün la- y­i­hə­lər vaci­b­dir. Çünki si­fa­riş­çi­lə­rin bi­zə gö­s­tər­dik­lə­ri inam şir­kə­ti­mi­zin işi­nin yüksək key­fiyyə­tin­dən xə­bər ve­rir. Əməy­i­mi­zə ve­ri­lən ən böyük müka­fat da məhz bu­dur.