YEDDİ OĞUL İSTƏRƏM...

Seçim­li abor­t­lar prob­le­mi Azər­baycan­da öz ak­tu­al­lığı­nı itir­mir. Mə­sə­lə o qə­dər cid­di­dir ki, onun "Ai­lə plan­laş­dı­rıl­ma­sı və re­p­ro­duk­tiv sağlam­lıq haq­qın­da" qa­nun lay­i­hə­si­nə sa­lın­ma­sı plan­laş­dı­rı­lır. Am­ma əha­li ara­sın­da ma­a­ri­f­lən­dir­mə işi apa­rıl­mır, cə­miyyə­tin özülü ana­la­rı ar­zu edil­məz cin­sə ma­lik uşa­q­dan ya­xa qur­tar­mağa sövq edir.

Qa­nun­suz­luq və əx­laq­sız­lıq 

Azər­baycan dünyə­vi döv­lət ol­sa da, bu gün də bir çox hal­lar­da qa­dın­la­ra dünyaya uşaq gə­ti­ril­mə­sin­də se­çim im­ka­nı ve­ril­mir. Döl ai­lə­ni qa­ne et­məy­ən cin­s­də­dir­sə (söh­bət, əl­bət­tə ki, da­ha çox qız uşaq­la­rın­dan ge­dir), qa­dın ya özü on­dan xi­las ol­maq qə­ra­rı­na gə­lir, ya da bu­na ai­lə­si tə­rə­fin­dən məcbur edi­lir. Şübhə­siz, bu fak­t­lar di­ni po­s­tu­lat­la­ra da tam zid­dir. İla­hiyyat­çı Anar Əli­za­də dey­ir ki, bütün tə­kal­lah­lı din­lər­də, xüsu­si­lə İs­lam­da abor­t­la­ra müna­si­bət bir­mə­na­lı ola­raq mən­fi­dir. "Am­ma ey­ni za­man­da, müsəl­man ila­hiyyat­çı­lar Bu­xa­ri hə­dis­lə­ri­nə is­ti­nad edə­rək bil­di­rir­lər ki, dölün 40 günü ta­mam ola­na­dək abort et­mək olar, çünki dö­lə 40-cı günündən so­nra ruh ve­ri­lir", - deyə Əli­za­də bil­di­rir. İla­hiy­yat­çı­la­rın se­çim­li abor­t­la­ra da mü­na­si­bə­ti bu cür bir­mə­na­lı­dır. Anar Əli­za­də­nin söz­lə­ri­nə gö­rə, ərəb cə­miy­yət­lə­rin­də is­la­ma­dək olan döv­rdə qız­la­rın öldürülmə­si qə­bul olun­muş hal idi. Am­ma is­lam din xa­dim­lə­ri bu­na qar­şı çı­xır­lar. Bu­nun­la bağlı Qu­ran­da ayə də var. Ay­ə­də cin­si­nə gö­rə em­bri­o­nu məhv edən va­li­deyn­lər pis­lə­nir­lər. Bu mə­sə­lə­də ai­lə­də oğlan uşağı­nın doğul­ma­sı­nı pri­o­ri­tet say­an müsəl­man men­­ta­li­te­ti­nə is­ti­nad et­mək yan­lış­dır.

Qa­nun­ve­rici­lik ba­za­sı isə öz cid­di­liyi ilə se­çi­lir. Qa­nun lay­i­hə­si qə­bul olu­nar­sa, ora­da abor­t­lar­la bağlı bir sı­ra mə­qam­lar da öz ək­si­ni ta­pacaq. Mə­sə­lən, Mil­li Məcli­sin so­si­al siy­a­sət ko­mi­tə­si sə­d­ri­nin müa­vi­ni Mu­sa Qu­liy­e­vin söz­lə­ri­nə gö­rə, "se­çim­li abort edən hə­kim­lə­rə qar­şı san­k­siy­a­lar tət­biq olu­nacaq. San­k­siy­a­lar on­la­rın hə­kim­lik­dən kə­nar­laş­dı­rıl­ma­sı­nı, cə­ri­mə­lən­mə­si­ni, ci­nay­ət mə­su­liyyə­ti­nə cəl­bi­ni nə­zər­də tu­ta  bi­lər. Çünki bu mə­sə­lə­də in­zi­ba­ti və ci­nay­ət san­k­siy­a­la­rı­na əl atıl­­ma­sa, ma­a­ri­f­lən­dir­mə iş­lə­ri  ilə prob­le­mi ara­dan qal­dır­maq mümkün ol­may­acaq".

Qa­nun­ve­rici­lik­də, ali tib­bi təh­si­li ol­may­an in­san­lar tə­rə­fin­dən həy­a­ta ke­çi­ri­lən qey­ri-qa­nu­ni abor­t­lar­la bağlı mə­sə­lə də nə­zər­də tu­tu­lub. Azər­baycan Re­s­pub­li­ka­sı Ci­nay­ət Məcəl­lə­si­nə edil­miş ye­ni dəy­i­şik­lik­lə­rə gö­rə, qey­ri-qa­nu­ni abort et­miş şəxs 30-40 sa­at müddə­ti­nə icti­mai işə cəlb olu­nacaq və ya ba­rə­sin­də 1 ilə­dək is­lah iş­lə­ri qə­ra­rı çı­xa­rı­lacaq.

Am­ma söh­bət abor­t­la­rın to­tal şə­kil­də qa­dağan edil­mə­sin­dən get­mir. Abor­tun tam qa­dağan olun­ma­sı öl­kə­də­ki de­mo­qra­fik prob­lem­lər­lə bağlı ola bi­lər. Xoş­bəx­tlik­dən biz­də be­lə prob­lem yox­dur. Azər­baycan dünyəvi döv­lət ol­duğun­dan, biz­də di­ni sə­bəb­lər də ak­tu­al dey­il. Ba­kı kli­ni­ka­la­rının bi­rin­də ça­lı­şan hə­kim-gi­ne­ko­loq ona tez-tez ca­van xa­nım­la­rın abort üçün müraci­ət et­dik­lə­ri­ni, bu is­tək­lə­ri­ni bətnlə­rin­də­ki uşağın qız ol­ma­sı ilə əsas­lan­dır­dıq­la­rı­nı bil­di­rir. Hə­ki­min söz­lə­ri­nə gö­rə, bu müraci­ət­lə­rə sə­bəb ək­sər hal­lar­da qa­dı­nın ai­lə­də üzləş­diyi təzyiq­lər olur: "Bə­zən qa­dın həy­at yol­da­şı­nın, qayı­na­na­sı­nın təzyi­qi  ilə üzlə­şir; ye­ni doğmuş qa­dın­lar tez­lik­lə ye­ni­dən ha­mi­lə qa­lır­lar. Çünki on­lar­dan tez bir za­man­da dünyaya oğlan uşağı gə­tir­mə­lə­ri tə­ləb olu­nur".

Sosial gender 

Qa­dın Böh­ran Mər­kə­zin­də də xa­nım­la­rın üzləş­diyi analo­ji təzyiq­lər ha­q­da da­nı­şır­lar. "Əs­lin­də, qa­dı­na bət­nin­də­ki qız uşağın­dan ya­xa qur­tar­ma­sı üçün bir­ba­şa, ko­bud təzyiq hal­la­rı az-az olur. Bu­ra­da söh­bət da­ha çox psi­xo­lo­ji təzyiq­lər­dən ge­dir. Nə­ticə­də, qa­dın ai­ləyə va­ris gə­tir­mə­dik­də özünü pis hiss edir. On­dan ai­lə­nin soy­a­dı­nı da­şıy­a­caq oğlan uşağı doğma­sı göz­lə­ni­lir. Qa­dın üzə­ri­nə düşən bu fun­k­siy­a­nı ye­ri­nə ye­tir­məy­ib­sə, hər ad­dım­da ona "ye­ri­ni gö­s­tə­rir­lər"", - deyə mər­kəz­dən ve­ri­lən açıq­la­ma­da bil­di­ri­lir. Bütün bun­la­rın sə­bə­bi isə cə­miyyət­də­ki çə­tin ste­reo­tip­lər­dir: Azər­baycan­da ai­lə­lə­rin­də oğlan uşağı dünyaya gə­tir­miş qa­dın hər za­man da­ha yüksək qiy­mət­lən­di­ri­lir və o, özünü da­ha inam­lı hiss edir. Qa­dın­lar çox na­dir hal­lar­da ai­lə­nin ar­zu­su­na qar­şı ge­də bi­lir və könüllü ola­raq abor­ta üz tu­tur­lar.

Bu fak­t­la­rın əsas sə­bə­bi bir çox ai­lə­lər­də köh­nə adət-ənə­nə­nin qal­ma­sı­dır. Bu ənə­nə­lə­rə gö­rə, qa­dı­nın sta­tu­su onun həy­at yol­da­şı və ana ki­mi ro­lun­dan ası­lı­dır. Bu­nun­la ya­na­şı, qa­dı­na im­kan ve­ri­lər­sə, o, özü­nü di­g­ər sa­hə­lər­də də gö­s­tə­rə bilər. Müxtə­lif ai­lə­lər­də müxtə­lif mo­del­lə­rə üstünlük ve­ri­lir. On­lar ara­sın­da qa­dın­la­rın so­si­al həy­at­da ki­fay­ət qə­dər fə­al ol­duq­la­rı mo­del­lər də var. Bu mə­sə­lə­də əsas rol ki­şi­nin üzə­ri­nə düşür - o, xa­nı­mı­nın tə­şəbbüslə­ri­ni də­s­tək­ləy­əcək, yox­sa ək­si­nə. Be­lə­lik­lə, "qız, yox­sa oğlan" prob­le­mi ai­lə prob­le­min­dən so­si­al-gen­der prob­le­mi­nə çe­v­ri­lir.

Döv­lət tə­rə­fin­dən görülən təd­bir­lə­rin və qa­nun­ve­rici­lik ak­t­la­rı­nın ef­fek­tiv­liy­in­dən da­nı­şı­rıq­sa, on­la­rın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si çə­tin­dir. Çünki be­lə ol­du­q­da, ək­sər hal­lar­da abor­t­la­rın apa­rıl­ma­sı üçün əl­ve­riş­li ol­may­an şə­ra­it­də həy­a­ta ke­çi­ri­ləcək giz­li abor­t­la­rın sayı ar­tacaq. Tə­bii ki, bu hal­da ana ölümlə­ri­nin sayın­da da ar­tım olacaq. Bey­nəl­xalq ek­s­per­t­lər bu hal­da uşaq qətllə­ri­nin də ço­xa­la bi­ləcəy­in­dən eh­tiy­at­la­nır­lar. Qa­­dı­na bütün qa­nun­ve­rici­lik ak­t­la­rı­na rəğmən, abor­tu qa­dağan et­mək mümkün dey­il. Çünki bu, bir­ba­şa ola­raq qa­dın­la­rın hüquq­la­rı­nın po­zul­ma­sı­dır.

Da­ha ef­fek­tiv va­si­tə əha­li ara­sın­da iş apa­rıl­ma­sı olar­dı. "Mə­sə­lən, ABŞ-da abor­t­la­rın əleyhdar­la­rı xü­su­si vi­deo­çarx ha­zır­layıb­lar. Ora­da em­bri­o­nun ana bət­nin­dən çı­xa­rıl­dığı za­man "ya­şa­dıq­la­rı" əks olu­nub. Çar­xa ba­xan hər kəs em­bri­o­nun, az qa­la, ye­tiş­kin in­san ki­mi emo­siy­a­lar, dəh­şət ya­şa­dığı­nın şa­hi­di olur", - deyə Qa­dın Böh­ran Mər­kə­zin­dən bil­di­rir­lər. Bun­dan baş­qa, abor­tun qa­dın or­qa­niz­mi­nə han­sı qor­xu­lu zə­rər­lər vur­duğu­na da­ir ma­a­ri­f­lən­dir­mə işi də apar­maq olar. Bu işin psi­xo­lo­ji yükü də az dey­il. Abor­ta mə­ruz qal­mış qa­dın ağır de­p­res­siya ke­çi­rə, ne­v­roz xə­s­tə­liy­i­nə tu­tu­la, əsəb si­s­te­mi­nin po­zul­ma­sı hal­la­rı ilə üzlə­şə bi­lər. Bu­nun­la ya­na­şı, qa­dın­lar ai­lə­lə­rin­də qız uşağı­nın üstün­lük­lə­rin­dən də da­nı­şa bi­lər. Ye­ri gəl­­miş­kən, sta­ti­s­ti­kaya gö­rə, ata­lar qız uşaq­la­rı­nı da­ha çox is­təy­ir və on­­la­ra da­ha bağlı olur­lar.

Nə­hay­ət, hə­lə mək­təb il­lə­rin­də ana­to­miya kur­sun­dan mə­lum olan fi­zio­lo­g­iya. Mə­lum ol­duğu ki­mi, in­san hücey­rə­lə­ri ge­ne­tik in­for­ma­siy­a­la­rın da­şıyıcı­sı olan xro­mo­som­lar­dan iba­rət­dir. Hər bir in­san­da on­lar 46 - 23 cüt olur, on­la­rın 22-si isə hər iki cin­s­də ey­ni­dir; fərq yal­nız cin­si fər­q­lən­di­rən bir xro­mo­som­da­dır: qa­dın­lar­da bu XX, ki­şi­lər­də XY-dir. May­a­lan­ma za­ma­nı yu­mur­ta hücey­rə və sper­ma­to­zo­id yal­nız bir cin­si xro­mo­so­ma ma­lik olur: qa­dın­lar hər za­man X, ki­şi­lər isə X və ya Y. X yu­mur­ta hücey­rə­si X sper­ma­to­zo­i­di ilə görüşürsə, 9 ay­dan so­nra dünyaya qız uşağı gə­lir. Qa­dı­nın hücey­rə­si Y sper­ma­ta­zo­i­di  ilə may­a­la­nır­sa, de­mək, uşaq oğlan olacaq. Be­lə­lik­lə, dünyaya gə­ləcək uşağın cin­si­nin bir­mə­na­lı şə­kil­də ki­şi­dən ası­lı ol­duğu bəl­li­dir. Am­ma xa­nı­mı­nı "brak is­teh­sa­lı"nda it­ti­ham edən ki­şi­lə­rin çox az fa­i­zi bun­dan xə­bər­dar­dır.

Sta­ti­s­ti­kaya gö­rə, doğu­lan oğlan uşaq­la­rı­nı sayı qız uşaq­la­rın­dan çox olur. Tə­bi­ət qa­nun­la­rı­na gö­rə, bu be­lə də ol­ma­lı­dır, çünki oğlan­lar­da həy­a­tın ilk ilin­də ölüm hal­la­rı qız­lar­dan 30% çox­dur. Bə­zi mə­lu­mat­la­ra gö­rə, dünya­da apa­rı­lan se­çim­li abor­t­lar in­diy­ə­dək 60 milyon qız uşağı­nın doğul­ma­sı­nı ön­ləy­ib. Hər bir qız uşağı­nın gə­ləcək ana ol­duğu­nu nə­zə­rə al­saq, ki­fay­ət qə­dər cid­di rə­qəm alı­nır. Be­lə­lik­lə, və­ziyyət dəy­iş­mə­sə, bir ne­çə onil­lik­dən so­n­ra biz cid­di de­mo­qra­fik dis­ba­lan­s­la qar­şı­la­şa bi­lə­rik.