GENİŞ HƏYAT

Müşa­hi­də olu­nan son 10 il­də sə­nay­e­nin in­ten­siv in­ki­şa­fı, av­to­mo­bil yol­la­rı­nın çə­kil­mə­si­nə iri büdcə ya­tı­rım­la­rı və kom­mu­nal in­fra­struk­tu­run for­ma­laş­ma­sı, eləcə də ya­şayış bu­mu­nun bir ne­çə da­lğ­a­sı ti­kin­ti şir­kət­lə­ri­nin xid­mə­tin­də olan sa­bit ba­zar tə­lə­ba­tı doğur­du və ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı­nın is­teh­sa­lı­nın lo­kal­laş­ma­sı­na yol aç­dı. Bu ba­zar tren­di, xüsu­si­lə müa­sir və tex­ni­ki cə­hət­dən  təchiz olun­muş, bu gün, təx­mi­nən, 1500 şir­kət və 60 min­dən ar­tıq iş­çi­nin ol­duğu ti­kin­ti sek­to­ru­nun for­ma­laş­ma­sı­na im­kan ver­di. 

Azər­bayca­nın ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı ba­za­rı iq­ti­sa­diyya­tın in­şa­at ma­te­ri­al­la­rı seq­men­tin­də ar­tıq üçüncü il baş ve­rən ar­tım fo­nun­da in­di növ­bə­ti yüksə­li­şi­ni  ya­şayır. Bu nik­bin ten­den­siy­a­nı açıq şə­kil­də bu günlər­də start götürmüş "Ba­ku Ex­po Cen­t­re" bey­nəl­xalq sə­rgi mər­kə­zin­də "Ba­ku Bu­ild-2013" 19-cu bey­nəl­xalq sə­rgi də sübut et­di. 

Hə­lə də irə­li­də 

Son on il ər­zin­də öl­kə iq­ti­sa­diyya­tı­na bir­ba­şa xa­rici sər­may­ə­nin, təx­mi­nən, 20%-i məhz ti­kin­ti sek­to­ru­nun payı­na düşüb. Ey­ni za­man­da, son 3 il­də ti­kin­ti ba­za­rı­nın ar­tı­mı­nın or­ta tem­pi 25-30% və hət­ta da­ha yüksək həd­də olub. Ti­kin­ti iş­lə­ri­nin bütün həcmi­nin dörd­də üçü özəl sek­to­run payı­na düşür. Ti­kin­ti sek­to­ru­nun in­ki­şaf tem­plə­ri­nə gö­rə Azər­baycan ar­tıq çox­dan 2008-ci ilin böh­ra­na qə­dər­ki gö­s­tə­rici­lə­ri­ni nis­bə­tən qə­na­ət­bəxş ge­ri­də qoy­ub. Hər­çənd bu ten­den­siya ya­şayış ti­kin­ti­si seq­men­tin­də da­ha par­laq özünü büru­zə ve­rir.

Döv­lət Sta­ti­s­ti­ka Ko­mi­tə­si­nin mə­lu­mat­la­rı­na gö­rə, 2011-ci il­də öl­kə­də mən­zil ti­kin­ti­si­nin həcmi 1, 922 mln kv.me­t­rə çat­mış­dı ki, bu­nu ötən onil­liy­in  mütləq re­kor­du he­sab et­mək olar. Ke­çən il mən­zil­lə­rin təh­vil ve­ril­mə həcmlə­ri bir qə­dər azal­dı - 1,757 mln kv.metr, bu da qi­s­mən ye­ni­ti­ki­li­lər seq­men­tin­də pay­taxt əha­li­si­nin re­al ödə­mə qa­bi­liyyə­ti tə­lə­ba­tı­na nis­bə­tən tək­li­fin öt­mə­si ilə iz­an edi­lir­di. La­kin 2013-cü ilin yan­var-iy­ul ay­la­rı­nın mə­lu­mat­la­rı­na gö­rə, ti­kin­ti kom­plek­si ötürülmüş möv­qey­i­nin ye­ri­ni əmin­lik­lə dol­dur­mağa baş­la­dı: 1,81 min kva­d­rat­met­rdən ar­tıq mən­zil təh­vil ve­ril­di ki, ötən ilin ana­lo­ji gö­s­tə­rici­lə­ri­ni 28,1% ötdü. Ümu­mi­lik­də, ca­ri ilin üç rübü ər­zin­də ti­kin­ti iş­lə­ri­nin ümu­mi həcmi (ya­şayış və sə­naye seq­men­ti) 5,68 mlrd ma­nat məb­ləğin­də qiy­mət­lən­di­ri­lir ki, bu da ötən ilin ana­lo­ji dövrü ər­zin­də ka­pi­tal ya­tı­rım­la­rı­nın həcmi­ni 9,5% üstə­ləy­ir.

Gö­s­tə­ri­lən rə­qəm­lər tə­s­diq edir ki, Azər­baycan ti­kin­ti sə­nay­e­si ne­qa­tiv qlo­bal ten­den­siy­a­la­ra bax­may­a­raq, is­teh­sa­lın həcmi­ni ar­tır­maq iq­ti­da­rın­da­dır.  Və dey­i­lən­lə­rə əsa­sən, in­şa­at­çı­la­rı, ən azı, ya­xın 10-15 il­də iş­siz qal­maq təhlükə­si göz­lə­mir. Bu­na zə­ma­nət ya­xın günlər­də pay­taxt və onun ət­ra­f­la­rı­nın 2030-cu ilə qə­dər iş­lən­miş Baş İn­ki­şaf Pla­nın­da qeyd edil­miş uzunmüddət­li plan­lar da ola bi­lər. Göz­lə­ni­lir ki, ya­xın 17 il­də pay­taxt əra­zi­sin­də əha­li­nin ar­tı­mı 745 min nə­fər təş­kil edəcək və ümu­mi­lik­də 3,5 mln nə­fə­rə ça­tacaq. Müva­fiq ola­raq ya­şayış fon­du­nun iki­qat -64,147 mln kv.me­t­rə qə­dər ar­tı­rıl­ma­sı pro­qnoz­laş­dı­rı­lır, ey­ni za­man­da, hər bir ada­ma mən­zi­lin ümu­mi sa­hə­si or­ta he­sab­la 25 kv.m düşəcək ki, əv­vəl­ki rə­qəm 17,3 kv.m idi. 

Ar­tıq bu gün təkcə Ba­kı­da mən­zil de­fi­si­ti 15 mln kv.m təş­kil edir - in­şa­a­tın mö­vcud tem­plə­rin­də öl­kə­də ya­şayış prob­le­mi 10 il­dən az ol­may­a­raq həl­li­ni ta­pacaq ki, bu­nun­la da in­şa­at­çı­lar sta­bil müqa­vi­lə­lər­lə tə­min olu­nacaq­lar. 

Hər­çənd mən­zil ti­kin­ti­si - yer­li in­şa­at sek­to­ru­nun fə­al şə­kil­də cəlb olun­duğu ye­g­a­nə is­ti­qa­mət dey­il. 30-dan ar­tıq me­t­ro stan­siy­a­sı­nın ti­kil­mə­si, pay­taxtdan sə­naye müəs­si­sə­lə­ri­nin çı­xa­rıl­ma­sı, Ba­kı bux­ta­sı­nın əsas­lı su­rət­də ye­ni­dən qu­rul­ma­sı, eləcə də göz­lə­ni­lən gə­ləcək­də bir sı­ra iri təh­sil müəs­si­sə­lə­ri­nin şə­hər­kə­na­rı uni­ver­si­tet kam­pus­la­rı­na  köçürülmə­si, qey­ri-mütə­şək­kil az­mər­tə­bə­li bi­na­lar və ötən əs­rin 60-70-ci il­lə­rin­də stan­dart beş­mər­tə­bə­li bi­na­la­rın ye­ni­dən tə­mir olun­ma­sı - Ba­kı­nın ye­ni Baş İn­ki­şaf Pla­nın­da nə­zər­də tu­tul­muş təd­bir­lə­rin heç də tam ol­may­an siy­a­hı­sı­dır. 

Kom­mu­nal və yol­la­rın ye­ni­dən qu­rul­ma­sı­nın miqya­sı­nı, 20 re­g­i­o­nal mər­kəz­də so­si­al obyek­t­lə­rin tək­mil­ləş­di­ril­mə­si­ni nə­zə­rə al­saq, inam­lı şə­kil­də id­dia et­mək olar ki, müşa­hi­də olu­nan müddət­də in­şa­at sek­to­run­da düşmə, çə­tin ki, mümkündür.

Uzun müddə­tə se­men­t­lə­mək 

Ta­ma­mi­lə göz önündə­dir ki, sə­nay­e­nin in­ten­siv in­ki­şa­fı və son on ilin in­şa­at bu­mu ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı­na olan ba­zar tə­lə­ba­tı­nın ka­ta­li­za­to­ru olub və bu­nun­la da ti­kin­ti xam­ma­lı­nın ema­lı üzrə güclü sə­nay­e­nin ya­ra­dıl­ma­sı­na yol açıb.

"Ha­zır­da ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı is­teh­sa­lı həcmi­nin 77%-ı özəl sek­to­run payı­na düşür. Ey­ni za­man­da, bu sek­tor­da is­teh­sa­lın ar­tım tem­pi 2,5 də­fə yüksə­lib, bu­ra cəlb olu­nan şir­kət­lə­rin sayı isə 12 də­fə ar­tıb", - deyə "Ba­ku Bu­ild-2013" sə­rg­i­si­nin açı­lı­şın­da Azər­baycan­da İx­racın və İn­ve­s­ti­siy­a­la­rın Tə­ş­vi­qi Fon­du­nun (AZPROMO) rəh­bə­ri Rüfət Məm­mə­dov bil­di­rib.

Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, bu qə­dər yüksək ar­tım tem­pi­ni sax­la­mağa döv­lə­tin hər­tə­rə­f­li yar­dı­mı im­kan ve­rir: be­lə ki, son il­lər  təkcə Sa­hib­kar­lığa Kö­mək Mil­li Fon­du­nun xət­ti ilə 500-dən ar­tıq ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı is­teh­sal­çı­la­rı­na 82,6 mln ma­nat həcmin­də gü­zəş­tli kre­dit tə­q­dim edi­lib.

Ötən on il müddə­tin­də Azər­baycan­da se­ment is­teh­sa­lı 2,3 də­fə, ha­zır be­ton məh­su­lu - 11, kər­pic - 4 də­fə ar­tıb. Mö­vcud na­iliyyət­lə­rə Azər­baycan, hə­m­çi­nin ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı­nın - po­li­mer bo­ru və ar­ma­tur, lak və boya mə­mu­lat­la­rı, ki­rə­mit, qu­ru qa­tı­şıq­lar, müxtə­lif na­xış ma­te­ri­al­la­rı və s. ge­niş spek­tri­nin is­teh­sa­lı­nın lo­kal­laş­dı­rıl­ma­sı say­ə­sin­də na­il olub.  

Ba­za se­ment sa­hə­si­nin in­ki­şaf di­na­mi­ka­sı­nı qiy­mət­lən­di­rə­rək, bu sek­to­run uğur­la­rı­nı da­ha əy­a­ni su­rət­də iz­lə­mək olar: son vax­tla­ra qə­dər Azər­baycan­da fə­a­liyyət gö­s­tə­rən se­ment müəs­si­sə­lə­ri­nin ümu­mi gücü il­də 1,8-2 mln to­nu ke­ç­məy­ib.

Bu arada ölkənin bu strateji mühüm tikinti materialına olan illik tələbatı yarıdan da çox ixdalat hesabına ödənilir. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, sementə olan daxili tələbat mərhələli şəkildə artacaq və 2016-cı ilə kimi bazar tələbatı ildə, təxminən, 5 mln tona çata bilər. Bununla əlaqədar olaraq cari bazar konyukturası Azərbayca­nın sement sahəsinin əsas inkişaf trendini müəyyən edib: ölkədə tam istehsal dövriyyəsi olan üç böyük zavodun yaradılması - xammal kar­xanaları, klinker yandırma və əsas məhsulun istehsalı - quru qarı­şıq­ların emalı. 

 "Ya­xın vax­tlar­da Azər­baycan müstə­qil şə­kil­də və tam həcmdə se­men­tə olan tə­lə­ba­tı ödəyə və hət­ta onun id­xa­lın­dan im­ti­na da edə bi­ləcək. Ötən ilin son­la­rı­na olan mə­lu­mat­la­ra əsa­sən, klin­ker və ha­zır qa­tı­şıq­la­rın yer­li is­teh­sa­lı da­xi­li tə­lə­ba­tın ancaq 44%-ni ödəy­ir­di. La­kin iki-üç il­dən so­nra, ye­ni za­vo­dla­rın tam is­teh­sal gücünə düşmə­sin­dən so­nra bu gö­s­tə­rici 100%-ə qə­dər ar­tacaq", - deyə iq­ti­sa­di in­ki­şaf na­zi­ri­nin müa­vi­ni Niy­a­zi Sə­fə­rov eh­ti­mal edir. 

Bu­nun­la da ar­tıq 2016-cı ilə ki­mi öl­kə­nin üç iri se­ment za­vo­du­nun bi­rgə is­teh­sa­lı təx­mi­ni həcmin 5  mln to­nu­na, so­nra­kı ilə olan per­s­pek­tiv­də isə 6,5 mln to­na ça­tacaq. Bu­nun­la da təkcə da­xi­li tə­lə­bat bütünlüklə ödə­nil­mək­lə ya­na­şı, həm də se­ment və klin­ke­rin qa­lıq­la­rı­nı ix­rac et­mək mümkün olacaq.

İs­teh­sal həcmi­nin ar­t­ma­sı ilə bi­rgə se­ment sa­hə­si "qu­ru" is­teh­sa­lın eko­lo­ji tə­miz tex­no­lo­g­iy­a­sın­dan is­ti­fa­də edə­rək, eləcə də Xə­zərya­nı re­g­i­on­da ene­rg­e­ti­ka ef­fek­t­liy­i­nin in­qi­la­bi üsul­la­rı­nı ilk də­fə tət­biq edə­rək, ey­ni za­man­da, çağdaş key­fiyyət sə­viyyə­si­nə çı­xır.

Be­lə ki, müəs­si­sə­lə­rin bi­rin­də ya­nacaq ye­ri­nə tul­lan­tı­lar­dan - köh­nə şin­lər, nef­tlə çir­k­lən­miş tor­paq­lar və bu­ruq şla­mı, mə­i­şət və sə­naye tul­lan­tı­la­rın­dan is­ti­fa­də olun­ma­sı plan­laş­dı­rı­lır. Bu təd­bir­lər so­ba­lar­da yan­dı­rı­lan, təx­mi­nən, doq­quz, so­nra­kı mər­hə­lə­də isə 15%-ə qə­dər tə­bii qa­za qə­na­ət et­məyə, ey­ni za­man­da, çir­k­lən­miş əra­zi­lə­rin tə­miz­lən­mə­si­nə yar­dım edəcək.

İx­racı mi­ni­mal­laş­dı­ra­raq 

Me­talyay­an is­teh­sal sa­hə­sin­də də plan­lar az per­spek­tiv­li dey­il - ar­ma­tur­lar, po­lad bu­run və iç­lik­li çək­mə­lər, müxtə­lif ti­kin­ti pro­fil və bo­ru­la­rı. Bu məh­su­lun əsas his­sə­si Sum­qayıt tex­no­par­kın­da cəm­lə­şib - spi­ral bo­ru­la­rın is­teh­sa­lı üzrə kon­vey­er xət­lə­ri, ener­ji ka­bel­lə­ri, po­li­mer bo­ru­lar və di­g­ər ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı­nın bu­ra­xıl­ma­sı üzrə müəs­si­sə­lər.  Müx­tə­­lif çe­şid­li me­tal kon­struk­siy­a­lar, me­tal ki­rə­mi­tin is­teh­sa­lı Mi­ng­ə­çe­vir ma­şın­qayır­ma za­vo­dun­da da təş­kil edi­lib.

Öl­kə baş­çı­sı­nın ap­rel ayın­da ver­diyi sə­rənca­ma gö­rə, öl­kə­də iri po­lad­tök­mə kom­plek­si - "Po­lad is­teh­sa­lı üzrə Azər­baycan kom­plek­si" QSC-nin ya­ra­dıl­ma­sı­na baş­la­nı­lıb. Bu­raya, təx­mi­nən, 100 min mütə­xəs­si­sin cəlb olun­ma­sı nə­zər­də tu­tu­lub. Bu qə­ra­rın çər­çi­və­sin­də bütün tex­no­lo­ji zəncir ye­ni­dən ya­ra­dı­lacaq - yer­li ya­taq­lar­dan fi­liz çı­xa­rıl­ma­sı, də­mir kon­sen­t­rat emal edil­mə­si və nə­hay­ət, po­la­dın ən ye­ni tex­no­lo­g­iy­a­lar tət­biq edi­lə­rək, Gəncə və Daş­kə­sən ray­on­la­rın­da­kı za­vo­d­la­rın­da əri­dil­mə­si. Bir ne­çə il so­n­ra bu­ra­da əl­də olun­muş po­lad­dan bo­ru­lar - ba­zar­da ba­ha­lı olan me­tal məh­su­lu is­teh­sal olu­nacaq. Bun­dan baş­qa, kom­pleks ar­t­ma­tur, eləcə də ti­kin­ti kom­plek­sin­də is­ti­fa­də olu­nan di­g­ər pro­fil­li me­tal­pro­ka­tın bu­ra­xıl­ma­sı da tə­min edi­ləcək.

Bu kon­tek­s­tə Hö­v­san­da ya­xın ilə nə­zər­də tu­tul­muş gücü 750 min ton olacaq ye­ni me­tal­tök­mə za­vo­du­nun ti­kin­ti lay­i­hə­si də yer­ləş­di­ri­lib. Bu za­vo­dun lay­i­hə­lən­di­ril­mə­si və tex­ni­ki təchi­za­tın­da Al­ma­niy­a­nın "Si­e­mens AG" şir­kə­ti də iş­ti­rak edəcək.

Bir sı­ra is­ti­qa­mət­lər üzrə ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı­nın azər­baycan­lı is­teh­sal­çı­la­rı ar­tıq bu gün ba­za­rın əhə­miy­yət­li his­sə­si­nə nə­za­rət edir­lər. Xü­su­­sən, lak-boya ma­te­ri­al­la­rı­nın is­teh­sa­lı sa­hə­sin­də üç iri yerli şir­kətlərin payı 70%-i ötür. Dörd digər aparıcı şirkətlər - quru qatışıqlar və naxış materiallarının istehsalçıları, de­mək olar ki, bazara tamamilə nə­za­rət edirlər, ələlxüsus da, məh­su­lun qalıqlarını uğurlu şəkildə Qaza­xıs­tan, Özbəkistan, Gürcüstan, Uk­ray­na, Rusiya və hətta Türkiyəyə ix­rac edirlər.

Azərbaycanda şüşə istehsalı seq­menti dinamik şəkildə inkişaf edir, hərçənd adi tikinti pəncərə şüşələri ilə birgə bu il xüsusi güllə burax­ma­yan şüşələrin istehsalına da başla­nı­lıb. Üç və beşlaylı laminasi­yalı şüşə paketlər qəti şəkildə istər tapança, istərsə də avtomat güllənin hədəfə düşməsinin qarşısını alır. Bu məhsul beynəlxalq sertifikasiyanı keçib və zərgərlik dükanları, bank­lar, valyuta mübadilə məntəqələri və s. yerlərdə istifadə üçün nəzərdə tutulub.

Sadalanan nümunələr yerli tikinti sektorunun miqyası və texnoloji im­kanlarını sadəcə olaraq qismən əks etdirir. İştirakçıların sayına görə - dünyanın 32 ölkəsindən 490 şirkətlə və sərginin ümumi sahəsi­nin 20% ge­nişləndirməklə, builki "Baku Build" forumu tamamilə rekord vurdu.