
DƏMƏŞQDƏN CENEVRƏYƏ APARAN ÇƏTİN YOL
Suriya ilə bağlı növbəti sülh konfransı təxirə düşür
Müəllif: Natiq NAZİMOĞLU Bakı
Suriya münaqişəsinin həllinə dair növbəti beynəlxalq konfransın keçirilməsinə dair hazırlıqda ciddi çətinliklər yaşanmaqdadır. Onlar, əsasən, kənaroyunçularınyox, Suriyadakı münaqişə tərəflərininmövqelərindəkiziddiyyətlərlə bağlıdır. Hər halda, müxalifətçilər "Cenevrə-2" konfransında iştirak etmələri üçün müəyyən şərtlər irəli sürürlər. Əksər müşahidəçilər Suriya müxalifətinin şərtlərinin sülh konfransının keçirilməsini əngəllədiyi qənaətindədir.
Qanlı fon
Konfransın çağırılmasına dair danışıqların davam etdiyi bir vaxtda, Suriyada müharibə səngimək bilmir. Müxtəlif hesablamalara görə, artıq münaqişədə ölənlərin sayı 100-120 min arasındadır. Məlumatlara görə, Suriya hökumət qüvvələri ölkənin böyüklüyünə görə ikinci şəhəri olan Hələbdən cənuba və cənub-şərqə hücumları genişləndirib. Bundan başqa, ölkənin qərb hissəsi də silahlı müxalifətçilərdən təmizlənib. Söhbət Sadad ilə Mxin arasında yerləşən yaylalardan gedir. Rəsmi Dəməşqin terrorçu təşkilat saydığı "Liva əl-Quraba" qruplaşması məhz bu ərazidə darmadağın edilib. Paytaxtda və Şərqi Qutda "Dira əl-Asım" briqadasının 400-dən artıq yaraqlısı hökumət qüvvələrinə təslim olub. Onlar Suriya prezidenti Bəşər Əsədin elan etdiyi amnistiyaya düşmək üçün silahı yerə qoyublar.
Ən radikal müxalifət qruplaşmalarından biri, "Əl-Qaidə" terror təşkilatına yaxınlığı ilə tanınan "Cebhat an-Nusra" isə əsasən ələvilərin yaşadığı Tabtiya yaşayış məntəqəsində törədilmiş miqyaslı terror aktına görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb. Qeyd edək ki, bu yaşayış məntəqəsindəki orta məktəb binasının qarşısında minalanmış avtomobilin partladılması nəticəsində 6 nəfər həlak olub, 40-dək insan yaralanıb. "An-Nusra"nın yaraqlıları Suriyanın cənub-qərbində yerləşən, druzların yaşadığı Kurna kəndinə də hücum ediblər...
Bu arada informasiya agentlikləri müxalifət qüvvələrinin sıralarında hər keçən gün əcnəbi muzdluların sayının daha da artdığını xəbər verir. Bu və digər faktlar göstərir ki, müxalifətçilər suriyadaxili münaqişəyə dini xarakterli qarşıdurma donu geydirmək üçün əllərindən gələni edirlər.
Bu cür qanlı hadisələrin fonunda maraqlı beynəlxalq güclər ikinci Cenevrə konfransının keçirilməsinə hazırlaşır.
Növbəti uğursuzluq
Konfransın təşkilatçıları olan ABŞ, Rusiya və BMT xüsusi görüşdə "Cenevrə-2"yə hazırlıq məsələlərini müzakirə ediblər. Bu, analoji formatda keçirilən üçüncü görüş olsa da, tərəflər təəssüf ki, bu dəfə də uğur əldə edə bilməyib. Konfransın təşkilinin bu qədər uzanmasının iki əsas səbəbi var: birincisi, müxtəlif tərkibli Suriya müxalifəti vahid nümayəndə heyətinin formalaşdırılması məsələsində razılığa gələ bilmir, ikincisi, Bəşər Əsədin prezidentlikdən getməsi ilə bağlı konkret tarixin müəyyənləşdirilməsini tələb edir. Amma beynəlxalq xarakterli daha bir əngəl də var. Suriyalı qi-yamçılar Dəməşqin müttəfiqi olan İran nümayəndə heyətinin konfransa qatılacağı təqdirdə, toplantıda iştirak etməyəcəklərini bildirirlər. İranı "Cenevrə-2"də görmək istəməyənlər arasında Birləşmiş Ştatlar da var. Rusiya isə tam əksinə, Tehranın regional siyasətdə böyük rola, Suriyadakı vəziyyətə ciddi təsir imkanlarına malik olduğunu bildirir və İranın konfransda iştirakını vacib sayır.
Sülh prosesi üçün qəbuledilməz olan daha bir məqam Suriyadakı 19 islamçı qruplaşmanın Rusiya və ABŞ-ın sülh danışıqlarına qatılmaq təklifini rədd etməsidir. Qruplaşmalar mövqelərini "Cenevrə-2"nin onların tələblərinə cavab verməməsilə əsaslandırırlar. Radikal qruplaşmaların yaratdığı təhlükəni getdikcə Qərbdə də daha yaxşı anlamağa başlayıblar. Dünyanın bir sıra KİV-də Avropa xüsusi xidmət orqanları analitiklərinin gizli məruzəsinin mətni dərc edilib. Məruzədə bildirilir ki, "Avropa üçün təhlükə daha çox Bəşər Əsəd rejimindən deyil, onunla vuruşan qüvvələrdən gəlir". INTCEN (IntelligenceAnalyseCenter) beyin mərkəzində belə qənaətə gəliblər ki, "həmin qruplaşmaların hamısı müharibədən Avropaya qayıdacaqları baxımından Avropa üçün birbaşa təhlükədirlər".
ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı
Bütün əngəllərə rəğmən, beynəlxalq konfransın təşkilatçıları onun ilin sonunadək baş tutacağına olan ümidlərini itirmirlər. Bu məsələdə bir müddət əvvələdək Suriyaya qarşı hərbi əməliyyatlara başlamağa hazırlaşan ABŞ-ın mövqeyi xüsusilə maraq doğurur. Ölkənin dövlət katibi Con Kerri "Suriya münaqişəsinin güc tətbiqi olmadan, yalnız sülh yolu ilə həll oluna biləcəyini" bir daha dilə gətirib. O, Vaşinqtonun bu ərəb ölkəsindəki vətəndaş müharibəsinə müdaxilə etmək üçün "nə səlahiyyətinin, nə də arzusunun olduğunu" bildirib. Planlaşdırılan "Cenevrə-2" konfransına gəlincə, Kerri Suriyada müasir, keçid hakimiyyət orqanının yaradılmasının məqsədəuyğun olduğunu söyləyib. O, hesab edir ki, yaradılacaq həmin orqanda həm hazırki hakimiyyətin, həm də müxalifətin təmsilçiləri yer almalıdırlar. Beləliklə, Vaşinqton Əsəd rejimini qeyri-legitim saysa da, real qüvvələr nisbətinə əsaslanaraq, problemin bu cür dinc yolla həllinə tərəfdardır. Bu isə radikal Suriya müxalifətinin məsələyə yanaşması ilə tam ziddiyyət təşkil edir - müxalifət ölkədə hakimiyyətin dərhal və qeyd-şərtsiz dəyişilməsini tələb edir.
Yeri gəlmişkən, müxalifətin bu cür kəskin mövqeyi bəzi ərəb dövlətləri tərəfindən dəstəklənir. Onların arasında Əsədin "keçid prosesi"ndə iştirakına qətiyyən razı olmayan Səudiyyə Ərəbistanı da var. Rəsmi Dəməşq isə öz növbəsində, Ər-Riyadın "terrorçuluğa dəstək kursunun ərəb xalqı və islamı biabır etdiyini" bildirir.
Suriya münaqişəsinin həlli prosesində uğurlu məqamlar da var. Ölkənin kimyəvi silahının məhvi prosesi buna misaldır. Ölkədə kimyəvi silah istehsal edən qurğuların utilizasiyası nəzərdə tutulduğu kimi, noyabrın 1-nə başa çatdırılıb. İndi Kimyəvi Silahların Qadağan Olunması Təşkilatı Suriyada kimyəvi silahın məhvi üzrə ikinci mərhələnin planını təsdiqləməlidir. Həmin mərhələdə 1,3 ton zəhərli maddənin məhv edilməsi nəzərdə tutulub. BMT Təhlükəsizlik Şurasında aparılan dinləmələrdə Suriyada kimyəvi silahın məhvi üzrə beynəlxalq missiyanın rəhbəri Siqrid Kaaq rəsmi Dəməşqin bu sahədə beynəlxalq birliklə əməkdaşlığını yüksək qiymətləndirib. O, beynəlxalq ekspertlərin Suriya müxalifətinin nəzarətində olan rayonlarına getmələrində müəyyən problemlərin olduğunu da etiraf edib.
İsrail izi?
Suriyadakı vəziyyəti nəzərdən keçirən zaman onun Latakidəki hava hücumundan müdafiə bazasına aviazərbələrin endirilməsi məsələsinə də mütləq diqqət yetirilməlidir. Amerika administrasiyasının məlumatına görə, aivahücum İsrail HHQ tərəfindən həyata keçirilib. Ağ Ev rəsmisi bildirib ki, hücumda məqsəd bazadakı raket arsenalı olub. İsrail tərəfinin iddiasına görə, həmin arsenalın Liviyanın "Hizbullah" hərəkatına veriləcəyi təhlükəsi var imiş.
Vaşinqtonun bu məsələnin üzərinə bu qədər işıq salması kifayət qədər gözlənilməzdir. Çünki Təl-Əviv bunadək aviazərbələrin "müəllifi" olduğunu inkar edirdi. İndi İsrail baş verənlərin Amerika ilə aralarındakı müttəfiq münasibətləri üçün "anlaşılmaz və mənasız" olduğunu bildirir. Ekspertlər isə ABŞ-ın ən yaxın müttəfiqini "satmağa" vadar edən amillər üzərində "baş sındırırlar". Qərb analitiklərinin fikrincə, Barak Obama administrasiyası İsraili bu cür ifşa etməklə Suriya rejimini adekvat reaksiyaya sövq etməyə çalışır. Çünki bu halda Suriyaya qarşı cavab addımlarının atılması məsələsi gündəmə gələcək.
Amma bu məsələnin müzakirəsində Türkiyənin də adı çəkilir. Bəzi dünya KİV-də İsrailin Latakidəki bazaya dəqiq zərbələr endirməsinə məhz Türkiyə kəşfiyyatının köməklik göstərdiyi yazılır. Rəsmi Ankara deyilənləri təkzib edir. Türkiyənin xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu ölkəsinin İsrailin "hər hansı müsəlman dövlətinə hücumuna yardım göstərmədiyini və bundan sonra da belə yardımların olmayacağını" bildirib. Ancaq Qərbin Türkiyə-Suriya və Türkiyə-İsrail münasibətlərinə yanaşması, həm də Ankaranın çox ustalıqla qurulmuş Yaxın Şərq siyasəti tamamilə başqa söhbətin mövzusudur.
MƏSLƏHƏT GÖR: