ƏSAS TREND

Qəbul olu­nan qa­nun­ve­rici­lik və möh­kəm­lən­miş ənə­nə­lə­rə uy­ğun ola­raq, son il­lər noy­abr ayı öl­kə­nin iqti­sa­di icti­ma­iyyə­ti üçün müza­ki­rə­lər və Azər­bayca­nın döv­lət, icmal  və s. büdcə lay­i­hə­lə­ri­nin tə­s­diq olun­ma­sı ilə as­so­si­a­siya olu­nur. Bütün bu pro­se­dur və ha­di­sə­lər­dən so­nra 22 noy­ab­r­da Mil­li Məcli­sin icla­sın­da 100 sə­sin böyük çox­luğu­nun "le­hi­nə" və iki­si "əley­hi­nə" ol­maq­la, 2014-cü ilin bütün büdcə pa­ke­ti qə­bul olu­nub. Öncə qeyd  edək  ki, Ma­liyyə Na­zir­liyi tə­rə­fin­dən ye­ni Döv­lət Büd­cə­si­nin pa­ra­metrlə­ri­nin ar­tıq ilk tə­q­­di­ma­tın­dan so­nra, ek­s­per­t­lə­rin, iq­ti­sad­çı­la­rın, jur­na­list­lə­rin, hət­ta ən adi in­san­la­rın be­lə re­ak­siy­a­sı bir­mə­na­lı ol­ma­dı. Bu­na gö­rə: 2014-cü il­də büdcə gə­lir­lə­ri bu ilin pro­qnoz gö­s­tə­rici­lə­ri­nə nis­bə­tən 4% az, xərc­lər isə 1,1% çox olacaq. Qeyd  edək ki, nef­tin qiy­mə­ti gə­lən il bir bar­re­li­nə gö­rə 100 dol­lar sə­viyyə­sin­də müəyyən edi­lib.

Ey­ni za­man­da, hö­ku­mət­də inan­dı­rır­lar ki, na­ra­hat­lıq üçün heç bir sə­bəb yox­dur, 2014-cü ilin büdcə­si ba­lan­s­laş­dı­rı­lıb. Onun əsas na­iliyyə­ti qey­ri-neft is­ti­qa­mə­ti­nin də­rin­ləş­mə­si və Döv­lət Neft Fon­dun­dan trans­fer­lə­rin həcmi­nin azal­ma­sı yo­lu ilə neft sek­to­run­dan ası­lı­lığın sə­viyyə­si­nin aşağı sa­lın­ma­sı­dır.

Trans­fer­t­lər az, qey­ri-neft ÜDM çox

Bu­nun­la da, Azər­bayca­nın 2014-cü il döv­lət büdcə­si­nin gə­lir­lə­ri - 18,384 mlrd. ma­nat, xərclə­ri - 20,063 mlrd. ma­nat, büdcə kə­s­ri­nin yu­xa­rı həd­di 1,679 mlrd. ma­nat və ya ÜDM-in 2,87%-i təş­kil edə­cək. Ey­ni za­man­da, Döv­lət Büdcə­si kə­s­ri­nin örtülmə­si üçün özəl­ləş­dir­mə­dən gə­lən da­xi­lol­ma­lar, Ma­liyyə Na­zir­liy­i­nin xə­zi­nə­dar­lıq he­sa­bın­da qa­lıq və­sa­it­lə­ri, da­xi­li və xa­rici alın­ma­lar da bu­ra yö­nəl­di­ləcək.

Bu­nun­la be­lə, 2014-cü il­də icmal büdcə­nin gə­lir­lə­ri 21,986 mlrd. ma­nat sə­viyyə­sin­də müəyyən edi­lib ki, bu da bu ilin pro­qnoz­laş­dı­rı­lan gö­s­tə­rici­si­ni 6,1% üstə­ləy­ir, xərclər isə 24,444 mlrd. ma­nat - 0,2% aşağı­dır. Öncə­dən də qeyd edil­diyi ki­mi, Döv­lət Büdcə­si­nin gə­lir­lə­ri­nin azal­ma­sı 2014-cü il­də ARDNF-dən döv­lət xə­zi­nə­si­nə da­xil olan trans­fert­lə­rin həcmi 2,013 mlrd. ma­nat aza­la­raq - 9,3 mlrd. dol­la­ra və ya 17,7% aza­lacaq. ARDNF-in trans­fer­lə­ri­ni nə­zə­rə al­ma­saq, Döv­lət Büdcə­si 2013-cü il­lə müqay­i­sə­də 15,9 % və ya 1,2 mlrd. ma­nat ar­tacaq.

"Büdcə­nin gə­lir his­sə­si­nin for­ma­laş­ma­sı za­ma­nı qey­ri-neft sek­to­run­dan da­xi­lol­ma­la­rın xüsu­si çə­ki­si­nin ar­tı­mı, ve­rgi borcu­nun azal­dıl­ma­sı pri­o­ri­tet olacaq", - deyə ma­­liyyə na­zi­ri Sa­mir Şə­ri­fov par­la­ment­də müza­ki­rə­lər­də çı­xı­şı za­ma­­nı qeyd edib. Onun söz­lə­ri­nə gö­rə, Azər­baycan iq­ti­sa­diyya­tı­nın neft sek­to­ru­nun qey­ri-neft sek­to­ru ilə əvəz­lən­mə­si ten­den­siy­a­sı, ən azı, 2017-ci ilə­dək da­vam edəcək. "Göz­­lən­ti­lə­rə əsa­sən, gə­lən il öl­kə ÜDM 5,2 fa­iz, yer­li iq­ti­sa­diyya­tın qey­ri-neft sek­to­ru isə 10 % ar­tacaq. 2014-cü il­də Döv­lət Büdcə­si­nin gə­lir­lər sek­to­run­da qey­ri-neft sa­hə­si­nin payı­nın ar­t­ma­sı ten­den­siy­a­sı sax­la­nacaq", - deyə ma­liyyə na­zi­ri S. Şə­ri­fov bil­di­rib. O, əmin edib ki, büdcə pa­ke­ti qlo­bal  iq­ti­sa­diyyat­da mümkün ne­qa­tiv ha­di­sə­lər­dən qo­ru­nub, çünki bütün müa­sir ten­den­siy­a­lar nə­zə­rə alın­maq­la tər­tib olu­nub.  

Ey­ni za­man­da, neft sek­to­run­dan da­xi­lol­ma­lar 12 mlrd. ma­nat­dan ar­tıq nə­zər­də tu­tu­lur və bu məb­ləğin üçdə­bi­rin­dən çox his­sə­si­ni bir­ba­şa ve­rg­i­lər üzrə da­xi­lol­ma­lar təş­kil edəcək. Qey­ri-neft sek­to­run­dan da­xi­lol­ma­la­ra gə­lincə isə gə­ləcək­də on­lar 6 mlrd. ma­na­tı ötəcək. 2013-cü il­də bu gö­s­tə­rici 5,1 mlrd. ma­nat sə­viyyə­sin­də qoy­ul­muş­du. 2014-cü il­də Azər­baycan Döv­lət Büdcə­si­nin qey­ri-neft gə­lir­lə­ri ve­rgi-gömrük in­zi­bat­çı­lığı­nın güclən­di­ril­mə­si he­sa­bı­na tə­min edi­ləcək. 

ARDNF-dən trans­fer­lə­rin cid­di şə­kil­də azal­ma­sı - ye­ni büdcə­nin əsas tren­di­dir. Bu, ola bil­sin, "Hol­lan­diya sin­d­ro­mu" təhlükə­si və bir çox ha­si­lat­çı  döv­lət­lə­rin iq­ti­sa­diy­ya­tı­na xas olan di­g­ər ne­qa­tiv fak­tor­la­rın ara­dan qal­dı­rıl­ma­sı­na par­laq nümu­nə­dir. Gö­s­tər­mək ki­fay­ət­dir ki, 2014-cü il­də Azər­bayca­nın ÜDM-si ta­ma­mi­lə qey­ri-neft sek­to­ru­nun he­sa­bı­na tə­min olu­nacaq. 2011-ci il­də qey­ri-neft sek­to­run­da ÜDM-nin xüsu­si çə­ki­si 48,6% təş­kil edib, 2014-cü il­də bu gö­s­tə­rici pro­qnoz­la­ra əsa­sən, 61,5%, 2017-ci il­də isə 72,4%-ə ça­tacaq. Bu şə­kil­də, iq­ti­sa­diyyat və sə­naye na­zi­ri­nin müa­vi­ni Se­vinc Hə­sə­no­va­nın da qeyd et­diyi ki­mi, ya­xın il­lər­də Azər­baycan iq­ti­sa­diyya­tı­nın qey­ri-neft sek­to­run­da sta­bil in­ki­şaf müşa­hi­də olu­nacaq.

Bir söz­lə, Azər­baycan növ­bə­ti də­fə səs­lən­di­ri­lən plan­la­rın prak­ti­ki re­al­laş­ma­sı­nın qə­tiyyə­ti­ni nümay­iş et­dir­di. "Ötən 10 il ər­zin­də öl­kə­nin Döv­lət Büdcə­si 19 də­fə­dən çox ar­ta­raq, mil­li iq­ti­sa­diyya­tın ar­tım sürə­ti­ni 6 də­fə qa­baq­layıb. Neft Fon­­dun­dan trans­fer­t­lə­rin həcmi­nin azal­ma­sı on­dan xə­bər ve­rir ki, öl­kə­nin gə­ləcək iq­ti­sa­di ar­tı­mı di­g­ər amil­lə­rə - qey­ri-neft sek­to­ru­na söy­kə­nəcək", - deyə Mər­kə­zi Ban­kın sə­d­ri El­man Rüstə­mov bil­di­rib.

Onun fi­k­rincə, 2014-cü il Döv­lət Büdcə­si öl­kə­nin ye­ni iq­ti­sa­di dok­tri­na­sı­nın özülünü qoy­ur və ARDNF-nin fəl­sə­fə­si­nə də əməl et­­məyə tam ölçüdə im­kan ve­rir. "Fond diq­qə­ti əsas fun­k­siy­aya - qə­na­ət, öl­kə­nin neft gə­lir­lə­ri­nin ço­xal­ma­sı və ən əhə­miyyət­li lay­i­hə­lə­rin və is­ti­qa­mət­lə­rin ma­liyyə­ləş­di­ril­mə­si­nə cəm­ləy­əcək. ARDNF-dən trans­fer­t­lər ən müxtə­lif sa­hə­lə­rə - in­fra­struk­tur, təh­sil və di­g­ər­lə­ri­nə in­ve­s­ti­siy­a­lar­la əvəz edi­ləcək. Gə­lən ilin Döv­lət Büdcə­si özündə Azər­bayca­nın iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı­na və qey­ri-inflya­siya mən­bə­lə­ri­nin he­sa­bı­na büdcə kə­s­ri­nin ma­liyyə­ləş­di­ril­mə­si­nə ye­ni ya­naş­ma­nı eh­ti­va edir", - deyə E. Rüstə­mov qeyd edib. Ye­ri gəl­miş­kən, inflya­siya, ma­­­na­tın kur­su ki­mi sta­bil sə­viyyə­də sax­la­nı­lacaq (is­teh­lak qiy­mət­lə­ri in­dek­si­nin ar­tım tem­pi 3-4% həd­din­də pro­qnoz­laş­dı­rı­lır).

Sax­la­maq və ar­tır­maq

Son də­rəcə vaci­b­dir ki, ye­ni ten­­­den­siy­a­lar­la ya­na­şı, Döv­lət Büdcə­si so­si­al və in­ve­s­ti­siya səm­ti­ni sax­laya bi­lib. Bu, ar­tıq uzun il­lər­dir ki, döv­lət xə­zi­nə­si­nin xərclər his­sə­si­nin əsas pri­o­ri­te­ti­dir.  "So­si­al siy­a­sə­tin da­va­mı, pen­siy­a­la­rın və ma­aş­la­rın ar­tı­rıl­ma­sı üçün ma­liyyə tə­mi­na­tı, qaç­qın­la­rın və məcbu­ri köçkünlə­rin ri­fa­hı­nın yax­şı­laş­ma­sı Azər­bayca­nın 2014-cü il üzrə Döv­lət Büdcə­si­nin pri­o­ri­te­ti olacaq", - deyə S. Şə­ri­fov bil­di­rib.

Qeyd edək ki, so­si­al və in­ve­s­ti­si­ya ki­mi məq­səd­lə­rə Döv­lət Büdcə­si xərclə­ri­nin üçdə­i­ki­si yö­nəl­di­ləcək.

Mil­li Məcli­sin Elm və Təh­sil ko­­mi­tə­si­nin sə­d­ri Şəm­səd­din Ha­cı­y­e­­vin söz­lə­ri­nə gö­rə, 2014-cü il­də təh­sil, sə­hiyyə, mə­də­niyyət, elm sa­hə­lə­ri­nə xərclə­rin böyük ar­tı­mı pro­qnoz­laş­dı­rı­lır. Be­lə ki, onun söz­­lə­ri­nə gö­rə, 2013-cü il­lə mü­qa­y­i­­sə­də 2014-cü il­lər­də təh­sil sa­hə­si­nə xərclər 12%, sə­hiyyəyə - 14%, el­mə isə  15% ar­tı­rı­lacaq.

"Azər­baycan­da təh­sil sa­hə­sin­də cid­di is­la­hat­lar re­al­laş­dı­rı­lacaq. Təh­­sil sa­hə­si­nin in­ki­şa­fı­na da­ir döv­lət stra­te­g­iy­a­sı tə­s­diq edi­lib. Bu sa­hə­də biz çox­lu ye­ni­lik­lər göz­lə-y­i­rik. Bu­nun­la əla­qə­dar 2014-cü il­də təh­sil sa­hə­si­nə 1,655 mlrd. ma­nat ay­rıl­ma­sı plan­laş­dı­rı­lır. Bu il­lə müqay­i­sə­də təx­mi­nən 0,2 mlrd. ma­­nat çox", - deyə de­pu­tat qeyd edib.

Büdcə xərclə­ri­nin bu və ya di-­g­ər mad­də­lə­ri­nin ye­ri­nə ye­ti­ril­mə­si­nə, prob­le­min ya­ra­na bi­ləcəy­i­nə gəl­dik­də isə, ma­liyyə na­zi­ri­nin söz­lə­ri­nə gö­rə, Döv­lət Büdcə­si­nin xərclə­ri ilk də­fə ola­raq, so­si­al öh­də­lik­lə­rin icra­sı­nı tə­min edəcək, büdcə sek­to­ru­nu zə­ru­ri ma­liyyə re­sur­sla­rı ilə təchiz edəcək.

Bun­dan baş­qa, He­sab­la­ma Pa­la­ta­sı sə­d­ri­nin bi­rinci müa­vi­ni Adil Mə­hər­rə­mo­vun fi­k­rincə, ümu­mi­lik­də, Döv­lət Büdcə­si­nin fak­ti­ki kə­s­ri pro­qnoz­laş­dı­rı­lan­dan aşağı olacaq. Be­lə ki, "Biz, gə­lir­lə­rin plan­laş­dı­rıl­dığın­dan ar­tıq olacağı­nı göz­ləy­i­rik. Ey­ni za­man­da, xərclər, çə­tin ki, tam həcmdə icra olun­sun. Ona gö­rə də re­al kəsr pro­qnoz­dan aşağı olacaq", - deyə A. Mə­hər­rə­mov bil­­di­rib.

İs­tər hö­ku­mət, is­tər­sə də par­la­ment nümay­ən­də­lə­ri­nin fi­k­rincə, 2014-cü ilin Döv­lət Büdcə­si ta­ma­mi­lə re­al gö­s­tə­rici­lə­ri və və­zi­fə­lə­ri əks et­di­rir və onun icra­sı cid­di çə­tin­lik­lər­lə müşay­i­ət olun­may­acaq. Bun­dan baş­qa, iq­ti­sa­diyya­tın di­na­mik in­ki­şa­fı­nın ək­si ola­raq, əsas so­si­al-iq­ti­sa­di gö­s­tə­rici­lə­rin yax­şı­laş­dı­rıl­ma­sı, gə­lən ilə ma­k­ro­iq­ti­sa­di pro­qnoz­la­rın ye­ri­nə ye­ti­ril­mə­si ya­xın gə­ləcək­də iq­ti­sa­di in­ki­şaf üz­rə in­ki­şaf et­miş öl­kə­lə­rin sə­viyyə­si­nə çat­mağa im­kan ve­rəcək.

Be­lə ki, Z. Sə­məd­za­də­nin söz­lə­­ri­nə gö­rə, bu gün Azər­baycan Cə­nu­bi Qaf­qaz öl­kə­lə­ri iq­ti­sa­diyya­tı­nın 75%-ni for­ma­laş­dı­rır, hal­bu­ki, 1990-cı il­lə­rin əv­və­lin­də bu gö­s­tə­rici 49% təş­kil edir­di. Ey­ni za­man­da, adam­ba­şı­na düşən ÜDM-in he­sa­bı­na gö­rə MDB-yə da­xil olan öl­kə­lə­rin ço­xun­dan Azər­baycan­da bu gö­s­tə­rici xey­li yüksək­dir. Bu fərq heç də neft ami­li he­sa­bı­na dey­il. Re­s­pub­li­ka­nın qey­ri-neft sek­to­run­da ÜDM-in adam­ba­şı­na düşən həcmi bütövlükdə qon­şu re­s­pub­li­ka­lar­da­kı müva­fiq gö­s­tə­rici­lər­dən yüksək­dir. "Azər­bayca­nın Döv­lət Büd­cə­si Gürcüsta­nın büdcə­sin­dən 5, Er­mə­ni­s­ta­nın büdcə­sin­dən isə 6 də­fə çox­dur. Cə­nu­bi Qaf­qaz öl­kə­lə­ri­nin ümu­mi­lik­də döv­lət büdcə­lə­ri­nin 80%-i Azər­bayca­nın payı­na düşür", - deyə Z. Sə­məd­za­də qeyd edib.

Bu­nun­la da mə­mur­lar və de­pu­tat­lar, o cümlə­dən ek­s­per­t­lər də ra­zı­la­şır­lar ki, 2014-cü ilin büdcə­si Azər­bayca­nın in­ki­şa­fı üçün ye­ni mər­­hə­lə olacaq. Ən əsa­sı isə o, öl­kəyə ta­ma­mi­lə di­ver­si­fi­ka­siya olun­mağa can atan, sta­bil in­ki­şaf et­mək­də olan öl­kə imici­ni qo­ru­mağa və və­tən­daş­lar üçün yüksək ri­fa­ha na­il ol­mağa im­kan ve­rəcək.