BÖHRANLI UKRAYNA

Ukray­na rəh­bər­liy­i­nin Aİ ilə As­so­si­a­tiv Sa­ziş im­za­la­maq qə­ra­rın­dan im­ti­na­sı, pa­ra­lel ola­raq Ru­siya ilə müna­si­bət­lə­ri yax­şı­laş­dır­mağa baş­la­ma­sı öl­kə icti­ma­iyyə­tin­də cid­di eti­raz­la­ra sə­bəb olub. Ar­tıq ya­rım ay­dır ki, Uk­ray­na­nın bir sı­ra şə­hər­lə­rin­də eti­raz ak­siy­a­la­rı sə­ng­i­mək bil­mir. On­la­rın ən miqyas­lı­sı Kiy­e­vin Müstə­qil­lik mey­da­nın­da ke­çi­ri­lir. Uk­ray­na pre­zi­den­ti Vik­tor Ya­nu­ko­viç ya­ran­mış siy­a­si böh­ran­dan çı­xış yol­la­rı arayır. Pro­se­sə Aİ və ABŞ-ın yüksək rütbə­li nümay­ən­də­lə­ri də qo­şu­lub­lar.

"Pen­ta" Tət­bi­qi Siy­a­si Araş­dır­ma­lar Mər­kə­zi­nin rəh­bə­ri Vla­di­mir FESENKO "R+" jur­na­lı­na mü­­sa­hi­bə­sin­də öl­kə­də baş ve­rən­lər və ha­di­sə­lə­rin müm­kün nəticə­lə­ri ha­q­da fi­­kir­lə­ri­ni bölüşüb.

- Kiy­ev­də ya­şa­nan­la­ra necə tə­rif ver­mək olar?

- Kiy­ev­də son iki həf­tə­də baş ve­rən­lər də­rin siy­a­si böh­ran­dır. Hər şey Uk­ray­na rəh­bər­liy­i­nin Av­ro­pa İt­ti­fa­qı ilə As­so­si­a­tiv Sa­zi­şi im­za­la­ma­q­dan im­ti­na­sı ilə baş­la­dı. Bu, uk­ray­na­lı­la­rın bir his­sə­si­nin eti­raz ola­raq Kiy­ev küçə­lə­ri­nə çıx­ma­sı­na yol aç­dı. Am­ma əsas prob­lem noy­a­b­rın 30-da, mi­lis xüsu­si təy­i­nat­lı­la­rı­nın Av­ro­paya in­te­q­ra­siy­a­nı də­s­tək­ləy­ən mi­tinq iş­ti­rak­çı­la­rı­nı qəd­dar­lıq­la dağıt­ma­sın­dan so­nra baş qal­dı­rıb. Mi­tinq­çi­lə­rin döyüldüyünü əks et­di­rən kadrla­rın xə­bər­lər pro­q­ram­la­rın­da, in­ter­net­də və s. yayıl­ma­sın­dan so­nra, ar­tıq de­ka­b­rın 1-də Ki­y­e­vin mər­kə­zi mey­da­nın­da ke­çi­ri­lən ak­siy­aya yüz min­lər­lə in­san çıx­dı. Ar­tıq on­lar hö­ku­mə­tin is­te­fa­sı­nı, növ­bə­dən­kə­nar seç­ki­nin ke­çi­ril­mə­si­ni tə­ləb et­məyə baş­la­dı­lar. O vaxt­dan Uk­ray­na­da siy­a­si böh­ran baş­layıb. Hə­lə ki, eti­raz edən tə­rə­f­lə hö­ku­mət ara­sın­da bir­ba­şa da­nı­şıq­lar apa­rıl­mır. Am­ma üç sa­biq və ha­zır­kı pre­zi­dent ara­sın­da böh­ran­dan çı­xış yol­la­rı ilə bağlı açıq müza­ki­rə­lər apa­­rı­lır. Söh­bət Ya­nu­ko­viç, Krav­çuk, Ku­ç­ma və Yuş­şen­ko ara­sın­da apa­rı­lan di­s­kus­siy­a­lar­dan ge­dir. Krav­çu­kun tə­şəbbüsü ilə mil­li "də-y­ir­mi ma­sa" da ke­çi­ri­lib. Am­ma müxa­li­fət ora­da iş­ti­rak et­məy­ib. Uk­ray­naya ABŞ və Aİ nümay­ən­də­lə­ri - Vik­to­riya Nu­land və Ke­t­rin Eş­ton da sə­fər edib­lər. On­lar pre­zi­den­t­lə görüşə­rək, May­dan­la hö­ku­mət ara­sın­da va­si­tə­çi­lik mis­siy­a­sı­nı həy­a­ta ke­çir­məyə ça­lı­şır­lar. Am­ma Kiy­ev­də və­ziyyət son də­rəcə gə­rg­in ola­raq qa­lır. Böh­ra­nın sə­bəb­lə­ri, hə­lə ki, ara­dan qal­dı­rıl­mayıb.

- Te­le­ka­nal­larda Kiy­ev­də Av­ro­paya in­te­q­ra­siy­a­nın əleyhdar­la­rı­nın da küçə­lə­rə çıx­dığı­na da­ir xə­bər­lər ge­dir. Öl­kə­də və­tən­daş qar­şı­dur­ma­sı göz­lə­nil­mir ki?

- May­da­na al­ter­na­tiv ola­raq Re­g­i­on­lar Par­tiy­a­sı­nın fə­al­la­rı və tə­rəf­dar­la­rı küçə­lə­rə çı­xıb­lar. Ora­da və­ziyyət bir qə­dər fər­q­li­dir. Re­g­i­on­lar Par­tiy­a­sı əv­vəl Av­ro­paya in­te­q­ra­siya idey­a­sı­nı də­s­tək­ləy­ir­di. Am­ma son an­da Aİ ilə As­so­si­a­tiv Sa­zi­şin im­za­lan­ma­sı tə­xi­rə sa­lın­dı. Ye­ri gəl­miş­kən, Uk­ray­na hö­ku­mə­ti Aİ ilə as­so­si­a­tiv tə­rəf­daş­lı­q­dan tam im­ti­na et­məy­ib. Re­g­i­on­lar Par­tiy­a­sı Ru­siya ilə yax­şı müna­si­bət­lə­rin qo­ru­nub-sax­la­nıl­ma­sı ilə Av­ro­paya in­te­q­ra­siya ara­sın­da ba­lan­sı tap­mağa ça­lı­şır. Bu üzdən re­g­i­on­çu­la­rın mi­tin­qi­ni Av­ro­paya in­te­q­ra­siya əleyhdar­la­rı­nın ak­siy­a­sı ki­mi qiy­mət­lən­dir­mək doğ­ru ol­maz­dı. On­lar Ya­nu­ko­vi­çin op­po­nen­t­lə­ri­nə qar­şı­dır.

- Bəs, müxa­li­fə­tin va­hid li­de­ri var­mı?

- 2004-cü il­də ya­şa­nan­lar­dan fər­q­li ola­raq, bu gün Uk­ray­na müxa­li­fə­ti­nin va­hid li­de­ri yox­dur. İn­di or­ta­da par­la­men­tin müxa­li­fət­çi frak­si­-y­a­la­rı­nın üç rəh­bə­ri var: Vi­ta­li Kliç­ko ("UDAR" par­tiy­a­sı), Ar­se­ni Ya­sen­yuk ("Bat­kiv­şi­na" blo­ku) və Oleq Tya­q­ni­bok ("Azad­lıq" par­tiy­a­sı). On­lar vax­ta­şı­rı ümu­mi möv­qe or­taya qoy­ur­lar. Am­ma on­lar po­ten­si­al ola­raq dörd il­dən so­nra ke­çi­ri­ləcək pre­zi­dent seç­ki­sin­də bir-bir­lə­ri­nə rə­qi­b­dir­lər. İcti­mai rəy so­rğu­la­rı gö­s­tə­rir ki, icti­ma­iyyət ara­sın­da siy­a­si qüv­və­lə­rin tə­rəf­dar­la­rı cə­mi 4%-dir. Qa­lan eti­raz­çı­lar, əsa­sən, ali təh­si­li olan­­lar, or­ta sin­fin nümay­ən­də­lə­ri­dir və on­lar Av­ro­paya in­te­q­ra­siy­a­nın tə­rəf­dar­la­rı­dır­lar. Ye­ri gəl­miş­kən, Uk­ray­na­da or­ta sin­fin nümay­ən­də­lə­ri ara­sın­da ha­zırkı ha­ki­miyyə­tin əleyh­dar­­la­rı da­ha çox­dur.

- Hö­ku­mət mi­tin­qi dağıt­maq və eti­raz ak­siy­a­la­rı­nın təş­ki­lat­çı­la­rı­nı həbs et­mək qə­ra­rı ve­rər­sə, bu, nə ilə nə­ticə­lə­nə bi­lər?

- Nə­zə­rə al­maq la­zım­dır ki, yüz min­lər­lə in­sa­nın iş­ti­rak et­diyi mi­tin­q­­lər məhz eti­raz­çı­la­ra güc tət­bi­qin­dən so­nra baş­layıb. Noy­a­b­rın 30-da tə­lə­bə­lə­rin mi­tin­qi­nin aman­sız­lıq­la dağı­dıl­ma­sı öl­kə­də cid­di eti­ra­za sə­bəb olub. Nə­ticə­də, yüz min­lər­lə in­san Kiy­ev küçə­lə­ri­nə axı­şıb. Bu üzdən güc tət­bi­qi böh­ra­nın həl­li yo­lu dey­il. Bu, zəncir­va­ri zo­ra­kı­lığa, bəl­­kə də, və­tən­daş qar­şı­dur­ma­sı­na yol aça bi­lər. Hö­ku­mət ef­fek­tiv "yum­­şaq tə­miz­lə­mə" tak­ti­ka­sın­dan is­ti­fa­də edir. Hö­ku­mət qüvvə­lə­ri mi­tinq­çi­lə­ri dağıt­mır, sa­dəcə, mey­dan­dan sı­xış­dı­rır. Pre­zi­dent Ad­mi­ni­s­t­ra­siy­a­sı­nın, Na­zir­lər Ka­bi­ne­ti­nin və par­la­men­tin yer­ləş­diyi əra­zi­də ke­çi­ri­lən mi­tin­q­lə­rin qar­şı­sı məhz bu yol­la alı­nıb. Cüzi güc tət­bi­qi za­ma­nı xə­sa­rət alan­lar ol­mayıb. Ey­ni za­man­da pre­zi­dent da­nı­şıq­la­ra baş­la­nıl­ma­sı tə­şəbbüsü ilə çı­xış edir. Be­lə fi­kir ya­ra­nır ki, ha­ki­miyyət icti­mai na­ra­zı­lıq, qər­bli tə­rəf­daş­lar­la mü­na­si­bət­lər­də böh­ran ya­ra­da bi­lə­cək çox aq­res­siv əməl­lər­dən çə­ki­nir.

Am­ma de­ka­b­rın 10-da Kiy­ev pay­taxt ad­mi­ni­s­t­ra­siy­a­sı bi­na­sı­nın eti­­raz­çı­lar­dan zor tət­bi­qi  ilə azad edil­mə­si cəh­di gə­rg­in­liyi da­ha da ar­tı­rıb. Xüsu­si təy­i­nat­lı­lar bi­na­nı azad edə bil­mə­di. Mi­tinq­çi­lər "Ber­kut"un həm­lə­si­ni dəf et­di­lər. Nə­ticə­də, bar­ri­ka­da­lar da­ha da ço­xal­dı, av­ro­pa­lı tə­rəf­daş­lar­la müna­si­bət­lər da­ha da pis­ləş­di, icti­ma­iyyət­də hid­dət ya­ran­dı, in­san­lar mey­dan­la­rı və küçə­lə­ri dol­dur­mağa baş­la­dı­lar. Bir söz­lə, böh­ran da­ha da də­rin­ləş­di.

- Müxa­li­fət da­nı­şıq­la­ra get­mə­sə, hö­ku­mə­tin is­te­fa­sı tə­lə­bi da­vam et­di­ri­lər­sə, ha­di­sə­lər han­sı for­ma­da in­ki­şaf edə bi­lər?

- Müxtə­lif va­ri­an­t­lar ola bi­lər. Uk­ray­na­da siy­a­sət­lə bağlı pro­qnoz ver­mək çə­tin­dir. İki ay əv­vəl Av­ro­paya in­te­q­ra­siy­aya, mi­tin­qin dağı­dıl­ma­sı­na gö­rə küçə­lə­rə bu qə­dər in­sa­nın çı­xa bi­ləcəy­i­ni düşünmək ol­maz­dı. Və­ziyyət sürət­lə dəy­i­şir. Bir tə­rəf­dən, müxa­li­fət mey­dan­la­ra get­dikcə da­ha çox adam top­layır, di­g­ər yan­dan ha­ki­miyyət tə­şəbbüsü ələ al­mağa ça­lı­şır. Müxa­li­fət eti­raz­la­rın kütlə­vi­liy­i­ni tə­min edə bi­lər­sə, ha­kim eli­ta kom­pro­mi­sə get­mə­li olacaq. Əks tə­q­dir­də, ha­ki­miyyət ye­ni tak­ti­ka ilə hə­rə­kət edə­rək, ad­dım-ad­dım mey­da­nı təcrid et­məyə və pay­tax­tın mər­kəzini tam nə­za­rə­tə götürməyə cəhd edəcək. Bu za­man ye­ni ilə­dək tə­şəbbüs ha­ki­miyyə­tin əli­nə ke­çəcək.

Aİ təm­sil­çi­lə­ri­nin tə­rə­f­lə­ri ba­rış­dır­maq mis­siy­a­sı­nın öh­də­sin­dən gə­lə bi­lib-bil­məy­əcək­lə­rin­dən çox şey ası­lı­dır. Hə­lə­lik tə­rə­f­lə­rin heç bi­ri güzə­ş­tə get­mir. Ən yax­şı kom­pro­mis May­dan­da sax­la­nıl­mış fə­al­la­rın azad­­lığa bu­ra­xıl­ma­sı, 30 noy­abr mi­tin­qi­nin dağı­dıl­ma­sı za­ma­nı qey­ri-ade­k­vat güc tət­biq et­miş hərbçi­lə­rin, ey­ni za­man­da mi­tinq­çi­lər ara­sın­da­kı tə­x­ri­bat­çı­la­rın cə­za­lan­dı­rıl­ma­sı olar­dı.

- Müxa­li­fə­tin da­nı­şıq­la­ra get­mə­mə­si­nin sə­bə­bi nə­dir? Bu, Yu­liya Ti­mo­şen­ko­nun çağı­rı­şı ilə bağlı­dır?

- Ti­mo­şen­ko, ümu­miyyət­lə, Ya­nu­ko­viç ha­ki­miyyə­ti  ilə hər han­sı da­nı­şıq­la­rın əley­hi­nə­dir. May­dan li­der­lə­ri­nin da­nı­şıq­la­ra get­mə­mə­si­nin sə­bə­bi isə on­la­rın il­kin şər­t­lə­ri­nə əməl olun­ma­ma­sı­dır. Ar­tıq böh­ran çox də­rin­lə­şib. Tə­rə­f­lər bir-bi­ri­ni din­lə­mək is­tə­mir və öz şər­t­lə­ri­ni həy­a­ta ke­çir­məyə ça­lı­şır. Da­nı­şıq­la­rın baş­lan­ma­sı­na Qərb siy­a­sət­çi­lə­ri­nin "qayıq dip­lo­ma­tiy­a­sı" kö­mək edə bi­lər.

- Uk­ray­na­nın Gömrük İt­ti­fa­qı­na üzv ol­ma eh­ti­ma­lı nə qə­dər­dir?

- Bu mə­sə­lə is­tə­ni­lən hal­da müza­ki­rə olu­nacaq. Mə­sə­lə pre­zi­dent seç­ki­si­nə az qal­mış qal­dı­rı­lacaq. Son icti­mai rəy so­rğu­la­rı gö­s­tə­rir ki, əha­li­nin ya­rı­sı May­dan­da­kı eti­raz ak­siy­a­la­rı­nı də­s­tək­ləy­ir, ya­rı­dan bir qə­dər azı isə Mey­da­nın əley­hi­nə­dir. Av­ro­paya in­te­q­ra­siya ilə Gömrük İt­ti­fa­qı­na üzvlük mə­sə­lə­sin­də də qüvvə­lər nis­bə­ti ey­ni­dir. Bu qüvvə­lər bir-bir­lə­ri­nə qar­şı ba­rış­maz möv­qe­də­dir­lər. Gömrük İt­ti­fa­qı­na üzv­lüklə bağlı ve­ri­ləcək qə­rar da­ha cid­di siy­a­si tə­latümlə­rə yol aça bi­lər. Er­mə­ni­s­tan Aİ ilə As­so­si­a­tiv Sa­ziş im­za­la­mağa ha­zır­laş­dığı an­da qə­f­­lə­tən Gömrük İt­ti­fa­qı­na qo­şul­du. Uk­ray­na­da bu, də­rin siy­a­si böh­ra­na sə­bəb olar.

Bu mə­sə­lə­nin re­fe­ren­du­ma çı­xa­rıl­ma­sı da çə­tin­dir. Bi­rinci­si, yer­li və Qərb siy­a­sət­çi­lə­ri­nin ümu­mi rəy­i­nə əsa­sən, Uk­ray­na­nın re­fe­ren­dum haq­qın­da qa­nu­nu­na dəy­i­şik­lik­lər edil­mə­li­dir. Di­g­ər yan­dan, re­fe­ren­dum­da "le­hi­nə" və "əley­hi­nə" səs­lə­rin, təx­mi­nən, bə­ra­bər ol­ma eh­ti­ma­lı yük­sək­dir. Odur ki, bütünlükdə Ukrayna xal­qı­nı qa­ne edən va­ri­ant, həm Aİ, həm də Gİ ilə tə­rəf­daş­lığın op­ti­mal va­ri­an­tı ta­pıl­ma­lı­dır.