EKSPERİMENTÇİ

l­qar Sa­fat Azər­bayca­nın xa­ricdə də ta­nı­nan az­say­lı re­jis­sor­la­rın­dan­dır. O, bu ya­xın­lar­da Azər­baycan tə­rə­fin­dən "Os­kar" müka­fa­tı­na na­mi­zəd ki­mi tə­q­dim edil­miş "Sa­hə" fil­mi­nin re­jis­so­ru və sse­na­ri müəl­li­fi­dir. Bu ya­xın­lar­da isə Sə­məd Vu­rğ­un adı­na Azər­baycan Döv­lət Rus Dram Te­a­t­rı­nın səh­nə­sin­də onun Ceyn Os­ti­nin məş­hur "Qürur və qə­rəz" ro­ma­nı əsa­sın­da ta­ma­şa­sı səh­nə­ləş­di­ri­lib. Bu, re­jis­sor üçün əsl te­atr ek­s­pe­ri­men­ti olub. İl­qar Sa­fat həm də "Nə­ri­man­film" ki­no şir­kə­ti­nin bə­dii rəh­bə­ri­dir.

 - Siz nə­in­ki klas­si­kaya müraci­ət et­di­niz, hət­ta bir­ba­şa "Qürur və qə­rəz"ə üz tut­du­nuz...

 - Mən­də o dö­v­rə, ro­man­tik dö­nə­mə, ro­man­da çox əla gö­s­tə­ril­miş o müna­si­bət­lə­rə ya­xın­laş­maq ar­zu­su çox­dan idi. "Qürur və qə­rəz", bəl­kə də, ilk "qa­dın ro­ma­nı"dır. Ora­da çox ay­dın şə­kil­də gö­s­tə­ri­lir ki, müxtə­lif tə­bə­qə­ni təm­sil edən iki in­sa­nın mə­həb­bə­ti­nin gücü bütün ma­ne­ə­lə­ri aş­mağa və on­la­rı bir-bi­ri­nə qo­vuş­dur­mağa qa­dir­dir. O, mənə məhz bu cə­hə­ti­lə ma­raq­lı idi. Hə­qi­qi his­sin bütün ma­ne­ə­lə­ri necə aş­dığı­nı gö­s­tər­mək is­təy­ir­dim. Əsl se­vgi qar­şı­sı­a­lın­maz­dır.

- Siz ki­no re­jis­so­ru­su­nuz. La­kin bu də­fə dra­ma­tu­rg­iy­aya müraci­ət et­di­niz...

 - Te­atrla hə­mi­şə ma­raq­lan­mı­şam. Tə­lə­bə­lik il­lə­rin­də, Ru­siy­a­da ya­şay­an­da həm Mos­k­va­nın, həm də Sankt-Pe­ter­bur­qun, de­mək olar ki, bütün te­atrla­rı­na baş çək­mi­şəm. Bir də­nə də ol­sun ma­raq­lı ta­ma­şa­nı bu­rax­maz­dım. Bi­zə gör­kəm­li re­jis­sor­lar dərs dey­ir­di və on­la­rın ara­sın­da te­atr re­jis­sor­la­rı da var idi. Mə­nim hə­lə çap­dan çıx­ma­mış ki­ta­bım da te­a­t­rın təd­qi­qi ilə bi­zim şüu­ru­mu­zun təd­qi­qi­nə həsr olu­nub. Ora­da te­atr me­to­do­lo­g­iy­a­sı və re­jis­sor­lu­q­dan da da­nı­şı­lır. Ki­tab "LUCIDITY: re­jis­sor­luq haq­qın­da yu­xu­lar" ad­la­nır. Ya­xın za­man­lar­da onu illüstra­siy­a­lar­la çap et­di­rəcəy­i­mə ümid­liy­əm.

- Ye­ri gəl­miş­kən, ta­ma­şa­nın premye­ra­sı necə keç­di?

- Rus Dram Te­a­t­rın­da ta­ma­şa­nı iki də­fə qoy­duq. On­la­rın hər iki­si tam an­şlaq­la keç­di. Zal­da boş yer yox idi. Ta­ma­şa­çı­lar ke­çid­lə­rə stul qoy­a­raq əy­ləş­miş­di­lər. Əl­bət­tə ki, bir re­jis­sor ola­raq bu, mə­nimçün çox xoş­dur. Möv­zu­nun ta­ma­şa­çıya çox ma­raq­lı gəl­diyi görünürdü. Düşünürəm ki, ta­ma­şa üçün möv­zu se­çi­mim­də ya­nıl­ma­mı­şam.

- Ki­fay­ət qə­dər uğur­lu "Sa­hə" fil­mi­nin müəl­li­fi­si­niz. Ye­ni film çək­məyi plan­laş­dı­rır­sı­nız­mı?

 - Əl­bət­tə. İki ta­mam­lan­mış sse­na­rim var. On­lar­dan bi­ri üçün re­jis­sor sse­na­ri­si üzə­rin­də ça­lı­şı­ram. Əl­bət­tə ki, fil­min süje­ti ha­q­da hə­lə ki, da­nış­maq is­tə­mi­rəm. Bircə onu deyə bi­lə­rəm ki, bu, ya­ra­dıcı­lıq psi­xo­lo­g­iy­a­sı, ya­ra­dıcı­lıq ax­ta­rı­şı haq­qın­da film olacaq. O, cəl­be­dici və gə­rg­in­dir. Janr eti­ba­ri­lə mi­s­tik tril­ler ele­men­t­lə­ri­nin də yer al­dığı de­tek­tiv­dir.

- Müa­sir filmlə­ri çox iz­ləy­ir­si­niz?

 - Hər­dən ba­xı­ram. Am­ma da­ha çox klas­si­ka­nı tə­k­rar iz­lə­məyi se­vi­rəm. Ki­no ta­ri­xi ilə ma­raq­la­nır, 20-30-cu il­lə­rə aid səs­siz filmlə­ri xoş­layı­ram.

 - Niyə məhz səs­siz?

 - Əmi­nəm ki, ki­no­da ən vacib filmlər səs pey­da ola­na­dək çə­ki­lib. Səs ya­ran­dı, so­nra­dan rə­ng­li filmlər çıx­dı, in­di isə 3D for­ma­tın­da çə­kir­lər. Am­ma bütün bun­lar sa­dəcə tex­ni­ki ye­ni­lik­lər­dir. Məz­mu­na on­la­rın ai­diyyə­ti yox­dur. Bu gün çə­ki­lən ha­di­sə­lər 100 il əv­vəl də len­tə alı­nır­dı. Sa­dəcə, kad­rda kuk­la Qod­zil­la əvə­zi­nə rə­qəm­sa­lı qa­çır. Ey­ni söz­lə­ri müəl­lif ki­ne­ma­to­qra­fiy­a­sı haq­qın­da da de­mək olar. Səs­siz filmlə­rin özülü o qə­dər möh­kəm qoy­u­lub ki, hə­lə­lik heç kim or­taya ye­ni düşüncə çı­xa­ra bil­məy­ib - tə­əssüf...

- Ötən əs­rin 30-cu il­lə­ri­nin filmlə­rin­dən da­nı­şar­kən Ame­ri­ka və ya Al­ma­niya ki­no­su­nu nə­zər­də tu­tur­su­nuz?

- Heç də yox. Coğra­fiy­aşünas dey­i­ləm və ki­no­nu öl­kə­lə­rə gö­rə qiy­mət­lən­dir­mi­rəm. Mə­nə coğra­fiya yox, in­san­lar ma­raq­lı­dır. Hər öl­kə­nin öz da­hi­lə­ri, no­va­tor­la­rı olub. Sev­diy­im, iş­lə­ri­ni tə­k­rar-tə­k­rar iz­lə­diy­im re­jis­sor­lar Ey­zen­şteyn, Mur­nau, Çap­lin ki­mi xre­s­to­ma­tiya re­jis­sor­la­rı­dır. So­nra­dan Berq­man, Tar­kov­ski, An­to­ni­o­ni, Vi­s­kon­ti, Bres­son var idi - on­la­rın hər bi­ri öl­kə­si­nin sər­həd­lə­ri­ni aş­mış­dı­lar. On­lar ki­ne­ma­toq­ra­fiy­a­nın bir incə­sə­nət ki­mi əha­tə­si­ni ge­niş­lən­dir­di­lər, ki­no di­li­ni ya­rat­dı­lar. Nə qə­dər pa­ra­dok­sal ol­sa da, on­la­rın məx­sus ol­duq­la­rı öl­kə­lə­rin, dövrün mə­də­niyyə­ti məhz hə­min re­jis­sor­lar va­si­tə­si­lə ifa­də olu­nur­du.

 - Ame­ri­ka Ki­no Aka­de­miy­a­sı, Kann fe­s­ti­va­lı, məş­hur bey­nəl­xalq Ber­lin fe­s­ti­va­lı... On­lar, hə­qi­qə­tən­mi, lay­iq­li filmlə­ri üzə çı­xa­rır? Elə olub­mu ki, han­sı­sa ax­maq bir fil­min qa­lib gəl­mə­si­nə tə­əccüblə­nə­si­niz?

- Bə­li, çox olub. Fi­k­rimcə, ki­no­fe­s­ti­val­lar nüfu­zu­nu iti­rib. On­lar həd­din­dən ar­tıq siy­a­si­lə­şib və qə­rəz­li olub. La­kin əv­vəl­ki­tək vacib ola­raq qa­lır­lar. Pro­kat­la­rın ol­ma­dığı ha­zır­kı şə­ra­it­də bu fe­s­ti­val­lar fil­min ta­ma­şa­çıya çat­dı­rıl­ma­sı üçün ye­g­a­nə şan­s­dır. Əl­bət­tə ki, bu, qey­ri-sağlam və­ziyyət­dir. Bir çox re­jis­sor­lar üçün fe­s­ti­val­lar bütə çe­v­ri­lir. On­lar öz filmlə­ri­ni əv­vəlcə­dən fe­s­ti­val stan­dar­t­la­rı­na uyğun çə­kir­lər. Am­ma bütün ça­tış­maz­lıq­la­ra rəğmən, ye­nə dey­i­rəm, fe­s­ti­val­lar çox vaci­b­dir. Fe­s­ti­val­lar gənc re­jis­sor­la­ra pro­ses­lə­rə qo­şul­mağa kö­mək edir, on­la­ra filmlə­ri­ni ta­ma­şa­çıya çat­dır­maq im­ka­nı ya­ra­dır. Odur ki, fe­s­ti­val pro­se­si bi­zim pe­şə­mi­zin bir his­sə­si­dir. Ona sa­kit, fa­nat­lı­q­dan uzaq, sa­dəcə işi­nin irə­li get­mə­si­nin vacib bir bən­di ki­mi ya­naş­ma­lı­san.

 - Yax­şı müa­sir Azər­baycan filmlə­ri­nin adı­nı çə­kə bi­lər­si­niz­mi?

 - Son il­lər­də bir ne­çə uğur­lu film çə­ki­lib. Sa­mir Kə­ri­moğlu­nun "Niyyət", El­çin Mu­sa­oğlu­nun "40-cı qa­pı", Ya­vər Rzay­e­vin "İla­hi məx­luq", El­xan Cə­fə­ro­vun "Do­lu", İl­qar Nəcə­fin "Bu­ta", Şa­mil Əliy­e­vin "Çölçü" filmlə­ri­nin adı­nı çə­kə bi­lə­rəm. Bun­lar üzə­rin­də is­te­dad­lı şəx­slə­rin ça­lış­dığı yax­şı filmlər­dir. Am­ma mə­sə­lə on­da­dır ki, ki­ne­ma­to­qra­fın bir fil­mi ər­səyə gə­tir­mə­si­nə bir, iki il, bə­zən da­ha çox vaxt ge­dir. Odur ki, ki­ne­ma­to­qra­fiy­a­nın ha­zır­kı və­ziyyə­ti­ni ən azı bir ne­çə il­dən so­nra qiy­mət­lən­di­rə bi­lə­rik. Ümu­mi­lik­də düşünürəm ki, mil­li ki­no­muz böh­ran­dan çı­xır, is­te­dad­lı gənclər pey­da olur. Müəyyən pe­şə stan­dar­tı mey­da­na gə­lir.

- Bəs, Azər­baycan ki­no­su əv­vəl­lər necə olub?

- Ötən il­lər­də güclü so­vet ki­no­su ənə­nə­si var idi, sə­naye ya­ra­dıl­mış­dı və Azər­baycan­da çə­ki­lən filmlər So­vet İt­ti­fa­qı­nın bütün re­s­pub­li­ka­la­rın­da nümay­iş olu­nur­du. Bu, ye­g­a­nə pe­şə­kar sa­hə idi. Re­jis­sor­la­rın nə­həng ta­ma­şa­çı au­di­to­riy­a­sı var idi. Bu gün filmlə­ri­mi­zin pro­ka­tı ba­xı­mın­dan da­ha çə­tin du­rum­dayıq. Pro­kat yox­dur və bi­zim iş­lə­ri­miz ta­ma­şa­çıya çat­mır. Və­ziyyə­tin dəy­i­şəcəy­i­nə ümid edi­rəm.