ƏDALƏTSİZLİK FƏRYADI

Məş­hur fo­to­rəs­sam, dünya və­tən­da­şı Rza De­qa­ti­nin obyek­ti­vi sonra­dan bə­şə­riyyət üçün açıq nə­si­hət ro­lu oy­nay­acaq şə­kil­lə­rin çə­kil­mə­si­nə tuş­la­nıb. Onun bə­zi fo­to­la­rı dünya icti­ma­iyyə­ti­ni sar­sıt­mış ha­di­sə­lə­rin rəm­zi­nə çe­v­ri­lib. Onun fo­to­la­rın­dan in­san­la­ra dünya­nın ən müxtə­lif nöq­tə­lə­rin­dən iz­ti­rab, ağrı boy­la­nır. Bu, müha­ri­bə­lə­rin, in­qi­lab­la­rın epi­sen­t­rin­də olan in­san­la­rın ta­ley­i­nin əks olun­duğu əsl fo­to­inci­lər­dir. Əvəz olun­ma­sı mümkün ol­may­an it­ki­lər - doğma­la­rı­nı, ya­xın­la­rı­nı, Və­tə­ni­ni, evi­ni itir­mişşəx­slə­rin faci­ə­si­ni gö­s­tə­rən si­ma­lar, göz­lər/... Adi həy­at­dan qop­muş in­san­lar... Rza De­qa­ti üçün on­la­rın han­sı mil­lət­dən ol­ma­sı­nın, də­ri­si­nin rə­ng­i­nin heç bir fər­qi yox­dur. O, çə­kir ki, so­nra­dan len­tə al­dığı fo­to­lar dünya­da­kı bütün əda­lət­siz­lik­lə­rin şa­hi­di­nə çe­v­ril­sin. Rza dünya­nın müxtə­lif bö­lg­ə­lə­rin­də az qa­la bütün müna­qi­şə­lə­rin görüntülə­ri­ni  len­tə alıb. Onun fo­to­la­rı­nı "Taym", "Na­tio­nal Ge­o­gr­ap­hic" jur­nal­la­rı dərc edir. Rza­nın müəl­li­fi ol­duğu fo­to­lar "Ma­sud. Rus­lar­dan ta­lib­lə­rə. Əf­qan müqa­vi­mə­ti­nin 20 ili", "Qa­li­ley­də sülh. Bey­rut", "Kürdlər. Yan­dı­rıl­mış mah­nı­lar", "Bud­da­nın fır­ça­sı" ki­mi al­bom­lar­da da yer alıb.

Bu ya­xın­lar­da Rza De­qa­ti Ba­kı­da olub. Onun­la söh­bət­ləş­mək im­ka­nı­nı əl­dən ver­mə­dik.

- Ba­kıya Hey­dər Əliy­ev Fon­du­nun vit­se-pre­zi­den­ti Ley­la Əliy­e­va­nın tə­şəbbüska­rı ol­duğu IDEA - Ət­raf Mühi­tin Müha­fi­zə­si üzrə Bey­nəl­xalq Di­a­loq Tə­şəbbüsüçər­çi­və­sin­də təş­kil olun­muş "Yer kürə­si uşaq­la­rın gözü ilə" şüa­rı al­tın­da ke­çi­ri­lən Gənclə­rin bey­nəl­xalq fo­to­fe­s­ti­va­lın­da iş­ti­rak et­mək üçün gəl­mi­si­niz. Fi­k­ri­nizcə, uşaq­lar bu dünya­nı necə görürlər? Yer kürə­si­nin gə­ləcək nəs­li necə olacaq?

- Tə­əssüra­tım çox böyükdür. Bu fes­ti­va­lın ke­çi­ril­mə­si idey­a­sı isə bu gün üçün çox qiy­mət­li­dir. Müsa­bi­qə­nin möv­zu­su "Mən tə­bi­ə­ti se­vi­rəm" idi. Dünya­da da­im üç yüzə­dək fo­to­sə­rgi və fo­to­fe­s­ti­val ke­çi­ri­lir. Am­ma bu, uşaq­la­rın iş­ti­ra­kı ilə təş­kil et­diy­i­miz ilk fe­s­ti­val idi. Ora­da ümu­mi­lik­də dünya­nın 91 öl­kə­sin­dən 1200 uşaq iş­ti­rak edir­di. Biz tə­q­dim olu­nan iş­lə­rin ara­sın­dan ən yax­şı 100 fo­to­nu seç­dik və chil­d­re­ney­e­so­ne­arth.org.  say­tın­da yer­ləş­dir­dik. İs­tə­ni­lən şəxs bu say­ta baş çək­mək­lə hə­min fo­to­lar­la ta­nış ola bi­lər. Yax­şı iş­lə­rin sayı həd­din­dən ar­tıq çox idi və bu, bi­zə se­çim et­mək­də çə­tin­lik ya­ra­dır­dı. İlk ye­ri Ru­siy­a­dan, Sankt-Pe­ter­burq şə­hə­rin­dən olan 8 yaş­lı Ana­s­ta­siya Vo­rob­ko tut­du. Bu fe­s­ti­va­lın təş­ki­lin­də iki məq­səd var. Bir tə­rəf­dən o, uşaq­la­rı fo­to­la­ra cəlb edir. Bu döv­rdə uşaq­la­rı nəy­ə­sə cəlb et­mək çox çə­tin­dir. Mə­sə­lən, in­di eko­lo­g­iya ha­q­da düşünmək ki­mi ma­raq­lan­dı­rır? Am­ma uşağa de­sən ki, "eko­lo­g­iya möv­zu­sun­da fo­to çək­mə­li­sən", bu, onu la­zı­mi kadr ax­tar­mağa, tə­bi­ət­lə ta­nış ol­mağa məcbur edəcək. Hələ 10 il əv­vəl in­san yax­şı fo­to­qraf ol­maq üçün 30-35 ya­şa çat­ma­lı idi. La­kin tex­ni­ki in­ki­şaf, in­for­ma­siya bol­luğu, İn­ter­net uşaq­la­rın da diq­qət­li­liy­i­ni ar­tı­rıb, on­lar yax­şı fo­to­lar­la ta­nış olur­lar. İn­di in­san 12 ya­şın­da da, 15 ya­şın­da da yax­şı fo­to­qraf ola bi­lər.

İkinci mə­sə­lə bu möv­zu­nu böyüklə­rə uşaq­la­rın gözü ilə gö­s­tər­mək, on­la­rın uşaq­la­rı na­ra­hat edən mə­sə­lə­lə­rə da­ha diq­qət­lə ya­naş­ma­sı­na yol aç­ma­q­dır. Uşaq­la­ra dünya­nı da­ha həs­sas­lıq­la hiss et­mək xüsu­siyyə­ti xa­s­dır.

Bun­dan baş­qa, da­ha bir mə­qam da var. Fe­s­ti­val­da dünya­nın müxtə­lif öl­kə­lə­rin­dən xey­li say­da uşaq var idi. Biz on­la­rın ha­mı­sı­na Azər­bayca­nı gö­s­tər­dik, on­lar bu öl­kə­nin adı­nı eşit­di­lər, ta­nı­dı­lar. Azər­baycan­dan da iki iş­ti­rak­çı var idi. Tə­əssüf ki, on­lar­dan heç bi­ri qa­lib gə­lə bil­mə­di. Am­ma bu lay­i­hə hə­lə bi­rinci il­dir re­al­laş­dı­rı­lır. KİV-də, or­ta mək­təb­lər­də fə­al iş apa­rıl­ma­lı­dır ki, azər­baycan­lı uşaq­lar bu fe­s­ti­val­dan xə­bər tut­sun, ora­da iş­ti­rak et­sin və qa­lib gəl­sin­lər.

- Am­ma di­g­ər tə­rəf­dən tex­ni­ki in­ki­şaf fo­to­nu o qə­dər adi­ləş­di­rib ki, "qüdrət­li" rə­qəm­sal fo­to­apa­ra­ta ma­lik olan hər kəs özünü pe­şə­kar fo­to­qraf saya bi­lər. Bu mə­sə­ləyə müna­si­bə­ti­niz necə­dir və onun müsbət və mən­fi tə­rə­f­lə­ri nə­dən iba­rət­dir?

 - Mə­g­ər, in­sa­nın yaz­dığı qə­lə­min qiy­mə­ti onun yaz­dıq­la­rı­nın dəy­ə­ri­ni dəy­i­şir? Sa­vad­sız bir ada­ma son də­rəcə ba­ha­lı qə­ləm ve­rə və on­dan şe­ir yaz­ma­sı­nı is­təyə bi­lə­rəm. Am­ma bu, onun şe­ir ya­za bi­ləcəyi an­la­mı­na gəl­mir. Ni­za­mi şe­ir­lə­ri­ni daş par­ça­sı ilə yaz­say­dı be­lə, on­lar ol­duğun­dan pis alın­may­aca­q­dı. Fo­to­apa­rat da be­lə­dir. Mən fo­to­apa­rat üzə­rim­də ol­ma­dı­q­da te­le­fon­dan is­ti­fa­də et­mək­lə də məq­sə­di­mə na­il olu­ram. Am­ma in­san­lar fo­to­apa­rat­dan nə qə­dər çox is­ti­fa­də edir­lər­sə, bu, o qə­dər yax­şı­dır. İn­di dünya in­ki­şa­fın elə mər­hə­lə­sin­də­dir ki, fo­to­apa­rat­lar çox­dur və on­la­rı əl­də et­mək asan­dır. Çünki fo­to ye­ni dil, ye­ni dünya, in­sa­nın söy­lə­mək is­tə­dik­lə­ri­ni çat­dır­dığı ye­ni va­si­tə­dir.

- Son re­por­taj­la­rı­nız in­qi­lab­lar da­lğ­a­sı­nın ye­ni sə­ng­i­diyi ərəb dünya­sın­dan­dır. Ha­zır­da ərəb dünya­sın­da baş ve­rən­lə­rə necə ya­na­şır­sı­nız? Bu, nə­dir? Föv­qəl­döv­lət­lə­rin ma­raq­la­rı uğrun­da apar­dıq­la­rı oy­un, yox­sa ta­ri­xi zə­ru­rət?

- Hər iki­si. İlk növ­bə­də, bütün bu in­qi­lab­lar ta­ri­xi zə­ru­rət gücündən baş ve­rir. La­kin bir çox öl­kə­lər, Av­ro­pa və ABŞ bu pro­ses­lə­rə müda­xi­lə edə­rək öz pay­la­rı­nı qo­par­mağa ça­lı­şır­lar. Bu dəy­i­şik­lik­lə­ri in­san­la­rın öz­lə­ri is­tə­di­lər. İy­ir­mi il, əl­li il, yüz il ke­çəcək, on­lar nəy­in da­ha yax­şı ol­duğu­nu an­lay­acaq­lar.

- Müsa­hi­bə­lə­ri­niz­dən bi­rin­də dünya­da­kı bütün əda­lət­siz­lik­lə­rin car­çı­sı ol­maq is­tə­diy­i­ni­zi söy­lə­miş­di­niz. Qış­qı­ra bil­di­niz­mi? Si­zi eşi­dən ol­du­mu?

 - Bu su­a­la özüm ca­vab ve­rə bil­mə­rəm. "Na­tio­nal Ge­o­g­rap­hic" jur­na­lın­da mə­nim fo­to­la­rı­mı 600 min in­san görür. Fo­to­la­rı­mın on­la­ra han­sı tə­si­ri gö­s­tər­diy­i­ni deyə bil­mə­rəm. Am­ma bə­zən mə­nə ya­xın­la­şan in­san­lar fo­to­la­rı­mın on­la­rın həy­a­tı­nı dəy­iş­dir­diy­i­ni söy­ləy­ir­lər.

- Əl iş­lə­ri­ni­zin Luvr mu­zeyi ki­mi ta­ri­xi və mə­də­ni ba­xım­dan önəm­li yer­də sə­rg­i­lən­diy­i­ni bil­mək necə hiss­dir?

- Mə­nim üçün fo­to­la­rı­mın ha­ra­da sə­rg­i­lən­mə­si­nin əhə­miyyə­ti yox­dur. Fo­to­la­rı­mı, hət­ta Əf­qa­nı­s­tan­da­kı kənd­də də nümay­iş et­dir­mi­şəm. Əf­qa­nı­s­ta­nın mil­li qəh­rə­ma­nı olan Əh­məd­şah Ma­sud­la çox iş­lə­mi­şəm. Əf­qa­nı­s­ta­nın Pancşir kən­din­də şə­kil çə­kir­dim. O, so­ruş­du: "Bu fo­to­la­rı niyə çə­kir­sən? Bu kən­d­li­lər on­la­rı on­suz da gör­məyəcək­lər". Mən isə ona de­dim ki, "gö­rəcək­lər!" Ma­sud 2001-ci il­də qət­lə ye­ti­ril­di. Am­ma mən ona ver­diy­im və­di unut­ma­mış­dım. 2008-ci il­də ye­ni­dən hə­min kən­də yol­lan­dım. Oraya özümlə Ka­bil­də çər­çi­vəyə sa­lın­mış 50 fo­to apar­mış­dım. Kən­din hər tə­rə­fin­dən in­san­lar şə­kil­lə­rə bax­mağa axı­şır­dı. Açığı bu, mə­nim üçün Luv­rda­kı sərg­i­dən da­ha önəm­li­dir.

 - Dünya­nın qay­nar nöq­tə­lə­rin­də iş­ləy­ən fo­to­qra­f­lar tez-tez ora­da­kıəda­lət­siz­liy­in şa­hid­lə­ri­nəçe­v­ri­lir­lər. On­lar hə­min əda­lət­siz­liyi ön­lə­mək iq­ti­da­rın­da ol­ma­sa­lar da, pe­şə borcla­rı­nı ye­ri­nə ye­tir­mək məcbu­riyyə­tin­də­dir­lər. Si­zin üçün fo­to nə­dir və han­sı­sa anıəbə­di­ləş­dir­mək xa­ti­ri­nə nə­lə­rə get­məyə ha­zır­sı­nız? Fo­to­qraf onu da­ha da məş­hur­laş­dı­racaq qiy­mət­li ka­d­rı len­tə al­maq üçün ürəy­i­nin sə­si­nə qu­laq as­maya bi­lər­mi?

 - İlk növ­bə­də, biz qay­nar nöq­tə­lə­rə ora­da baş ve­rən­lə­ri in­san­la­ra gö­s­tər­mək üçün ge­di­rik. Bu za­man baş ve­rən­lə­rə heç bir müda­xi­lə et­mi­rik - bi­zim etik borcu­muz məhz bu­dur. Am­ma elə olub ki, dünya­nın ən gö­zəl fo­to­su­nu çək­mək im­ka­nı qa­zan­mı­şam, la­kin in­san­la­ra mə­nim fo­to­la­rım­dan əv­vəl əl­lə­rim la­zım olub. Bu an­da şə­kil çək­məyə eh­tiy­ac yox­dur. İn­san­la­ra mə­nim kö­məy­im la­zım olub və mən hə­min kö­mək­liyi gö­s­tər­mi­şəm. Mə­sə­lən, Əf­qa­nı­s­tan­da be­lə hal­la qar­şı­laş­mı­şam. Səh­ra­lıq­la Ka­bi­lə tə­rəf ge­dir­dim. Ta­lib­lər­lə müha­ri­bə­nin ən qı­zğın vax­tı idi. Qar­şı­dan Ka­bil­dən olan qaç­qın­lar­la do­lu av­to­bus gə­lir­di. Ara­mız­da təx­mi­nən 50 metr mə­sa­fə qal­dı­q­da av­to­bus mi­naya düşdü. O, dər­hal aşa­raq yan­mağa baş­la­dı. Dər­hal fo­to­apa­ra­tı­mı götürə­rək ma­şın­dan düşdüm və ya­nan av­to­bu­sa tə­rəf qa­ç­mağa baş­la­dım. Am­ma bu an­da av­to­bu­s­dan qan için­də olan ba­laca bir qız çı­xıb "Əmi! Əmi!" qış­qı­ra­raq mə­nə tə­rəf qa­ç­mağa baş­la­dı. O an­da bütün müsa­bi­qə­lər­də qa­lib gə­ləcək fo­to­nu len­tə ala bi­lər­dim. Am­ma bu­nun əvə­zi­nə qızcığa­za tə­rəf qa­ça­raq onu qucaq­la­dım. Bütün pal­ta­rım qan içə­ri­sin­də idi və düşündüm ki, dünyaya mə­nim fo­to­la­rım la­zım­dır. Am­ma da­ha vaci­bi bu qı­zı qucaq­la­mağım­dır. Ona bu la­zım idi.

- Ki­mi­səölümdən xi­las et­mi­si­niz­mi?

 - Mən də xi­las et­mi­şəm, mə­ni də xi­las edib­lər. Bəl­kə, yüz də­fə ölümün  as­ta­na­sın­da qa­la­raq dua et­məyə baş­la­mış, la­kin xi­las edil­mi­şəm. Də­fə­lər­lə ya­ra­lan­mı­şam. Ət­ra­fım­da­kı­lar öldürülüb, la­kin mən sağ qal­mı­şam.

 - Siz 20 Yan­var faci­ə­si­nin nə­ticə­lə­ri­ni len­tə köçürmüsüz, Xoca­lı­da ol­mu­suz. Bu çə­ki­liş­lə­rə ge­dər­kən han­sı his­slər ke­çi­rir­di­niz? Bu ha­di­sə­lər si­zi bir azər­baycan­lı, yox­sa bir pe­şə­kar ki­mi cəlb edib?

- 2010-cu ilin fe­v­ral-sentyabr ay­la­rın­da Pa­ris me­t­ro­su­nun "Lüksem­burq" stan­siy­a­sın­da dünya­nın qay­nar nöq­tə­lə­rin­də çək­diy­im fo­to­lar­dan iba­rət "Ya­rı­m­çıq qal­mış ta­le­lər" sə­rg­i­si nümay­iş olu­nub. Ora­da sə­rg­i­lə­nən iş­lə­rin ara­sın­da 1992-ci il­də Ağda­mın er­mə­ni se­pa­rat­çı­la­rı tə­rə­fin­dən işğ­a­lın­dan so­nra ya­xın­la­rı - oğlu və əri­nin ölümünə gö­rə ağlay­an azər­baycan­lı qa­dı­nın fo­to­su da var idi. O, ağlayır­dı. Onun sə­si hə­lə də qu­laq­la­rım­da­dır. Av­qu­s­tun son­la­rın­da er­mə­ni li­der­lə­ri bu fo­to­dan xə­bər tut­du­lar və təş­ki­lat­çı­lar­dan onun sə­rg­i­dən yığış­dı­rıl­ma­sı­nı tə­ləb et­di­lər. Çünki o, er­mə­ni ya­raq­lı­la­rı­nın Azər­baycan­da tö­rət­dik­lə­ri hər­bi ci­nay­ət­lə­rin par­laq sübu­tu idi. Er­mə­ni­lə­rin tə­lə­bi, əl­bət­tə ki, rədd edil­di. Am­ma cə­mi 2 gün so­nra na­mə­lum şəx­slər hə­min fo­to­nu par­ça-par­ça et­di­lər. Bu ha­q­da düşündükdə iki­li hiss ke­çi­ri­rəm. Bir tə­rəf­dən məy­us olu­ram, di­g­ər yan­dan isə se­vi­ni­rəm. Gö­rə­sən, hə­qi­qə­tən­mi er­mə­ni li­der­lər er­mə­ni ya­raq­lı­la­rı­nın Azər­baycan­da tö­rət­dik­lə­ri vəh­şi­liyi gö­s­tə­rən bir fo­to­nun cı­rıl­ma­sı ilə bütün fak­t­la­rı yox edəcək­lə­ri­ni düşünürlər? Mən er­mə­ni­lə­rin azər­baycan­lı­la­ra qar­şı dəh­şət­li ci­nay­ət­lə­ri­ni 1992-ci il fe­v­ra­lın 26-da Xoca­lı­da da görmüşəm. Min­lər­lə azər­baycan­lı işg­əncə­lə­rə mə­ruz qal­mış, qət­lə ye­ti­ril­miş­di­lər. On­la­rın cə­səd­lə­ri ey­bəcər ha­la sa­lın­mış, göz­lə­ri çı­xa­rıl­mış­dı. Dinc əha­liyə işg­əncə­lər ver­miş er­mə­ni­lər isə cib­lə­rin­də çay qa­şığı gəz­di­rir, on­dan göz­lə­rin oy­ul­ma­sı üçün "si­lah" ki­mi is­ti­fa­də et­mə­lə­ri­lə öyünürdülər. İn­di özünüz düşünün, bütün bun­la­rı len­tə al­dı­q­da nə­lər çə­kir, han­sı his­slər ke­çi­rir­dim...

- Fo­to­jur­na­li­s­ti­ka­nın dəy­ə­ri­ni nə­də görürsünüz - incə­sə­nət­də, yox­sa in­for­ma­siya ötürmək­də?

 - "Fo­to­jur­na­li­s­ti­ka" sözünün özü iki his­sə­dən iba­rət­dir - fo­to və jur­na­lis­ti­ka. Yə­ni, əl­bət­tə ki, in­sa­nın, ilk növ­bə­də, fo­to­dan ba­şı çıx­ma­lı­dır: kom­po­zi­siy­a­nın necə qu­rul­duğu­nu, işığın necə ve­ril­diy­i­ni, ka­d­rın necə se­çil­diy­i­ni bil­mə­li­dir. Am­ma o, həm də yax­şı jur­na­list ol­ma­lı­dır. Çünki heç də bütün bə­dii fo­to in­for­ma­siy­a­nı düzgün və doğru ötürmür.

- Fo­to­nun so­si­al, icti­mai və siy­a­si qiy­mə­ti­ni nə­də görürsünüz?

 - Dünya in­san­la­rı dəy­i­şir. Dünya­nın dəy­iş­diyi in­san­lar ora­da nə­lə­rin baş ver­diy­i­ni bil­mə­li­dir­lər. Fo­to dünya­nı dəy­iş­mək üçün sa­dəcə ara­lıq va­si­tə­dir. O, in­san­la­ra hə­qi­qə­ti gö­s­tə­rir, on­la­rın qəl­bi­nə to­xu­nur. Ötən əs­rin ta­ri­xi­nə nə­zər sal­saq, ta­ri­xi dəy­iş­miş fo­to­la­rın ol­duğu­nu gö­rə­rik. Mə­sə­lən, Vyet­nam müha­ri­bə­si­nin bit­mə­sin­də sa­dəcə bir şək­lin ro­lu olub. Ame­ri­ka­da bu şək­li gö­rən in­san­lar küçə­lə­rə çı­xa­raq müha­ri­bəyə son qoy­ul­ma­sı­nı tə­ləb edib­lər. Ya­xud, ərəb dünya­sın­da bir müddət əv­vəl baş qal­dır­mış in­qi­lab da­lğ­a­sı Fey­sbuk­da yer­ləş­di­ril­miş bir fo­to­dan baş­la­mış­dı. İn­san­lar len­tə alın­mış han­sı­sa ha­di­sə­ni gö­rə­rək küçə­lə­rə çıx­mış­dı­lar. Odur ki, fo­to­nun həy­a­tı dəy­iş­diyi­ni cə­sa­rət­lə söy­ləyə bi­lə­rik.

- Fo­to sə­nə­ti­nin in­ki­şa­fı nə ilə bağlı­dır? Bu, da­ha çox in­ki­şaf et­miş öl­kə­lər­də baş ve­rir, yox­sa ək­si­nə, in­san­lar yax­şı sə­nət­kar ol­maq üçün çə­tin­lik­lər­dən ke­ç­mə­li­dir?

 - Bu, hər şey­dən ası­lı­dır. Əg­ər öl­kə­ni də­ni­zə bən­zət­sək, su sa­kit­dir­sə, in­san­lar tə­lə­s­mə­dən, sa­kit şə­kil­də üzəcək­lər. Yox, də­niz­də qa­sı­rğ­a­dır­sa, in­san­lar cid­di-cəh­dlə ça­lı­şacaq, da­ha yax­şı us­ta­lıq və üzmək baca­rığı gö­s­tər­məyə ça­lı­şacaq­lar. Am­ma bu za­man in­sa­nın is­te­da­dı, baca­rığı da ol­ma­lı­dır.

 - Müa­sir fo­to­jur­na­li­s­ti­ka haq­qın­da nə deyə bi­lər­si­niz? Dünya­da bu sa­hə­də han­sı mək­təb­lər da­ha məş­hur və güclüdür?

 - Hə­lə 10 il əv­vəl fo­to sə­nə­ti­nin in­ki­şa­fı­na gö­rə ən yax­şı öl­kə­lər ara­sın­da Fran­sa, ABŞ və İng­il­tə­rə­nin adı­nı çə­kər­dim. Bütün dünya­nı gə­zir, Asiy­a­nın, Af­ri­ka­nın bir çox öl­kə­lə­rin­də us­tad dəsrlə­ri ve­ri­rəm. İn­di dünya­nın hər ye­rin­də əla fo­to­qra­f­la­rın ol­duğu­nu deyə bi­lə­rəm. Mə­sə­lən, 1992-ci il­də Ban­q­la­deş­də fo­to dər­si ke­çir­dim. İn­di Ban­q­la­deş fo­to­qra­f­la­rı­nın iş­lə­ri ən yax­şı iş­lər sayı­lır. 2002-ci il­də Əf­qa­nı­s­tan­dan olan tə­lə­bəm or­taya qoy­duğu iş­lə­rə gö­rə Pu­lit­ser müka­fa­tı qa­za­nıb. Fran­sa­da məş­hur fo­to­qra­f­la­rın ək­sə­riyyə­ti gəl­mə­lər­dir. Mə­sə­lən, mən özüm, ya­xud uzun il­lər­dir Fran­sa­da ya­şay­an və ça­lı­şan bra­zi­liy­a­lı Sal­qa­do.

- Bu gün dünya­nın ən yax­şı fo­to­qra­f­la­rı ki­mi han­sı ad­la­rı çə­kə bi­lər­si­niz?

- (gülümsəy­ir) Ən yax­şı fo­to­qra­f­lar bu fe­s­ti­va­la qa­tıl­mış uşaq­lar­dır.

 - Bəs Azər­baycan­da fo­to­jur­na­li­s­ti­ka­nın in­ki­şa­fı ha­q­da nə deyə bi­lər­si­niz? Onun və­ziyyə­ti necə­dir?

 - Azər­baycan­da fo­toya və ümu­mi­lik­də incə­sə­nə­tə çox ma­raq­lı ya­naş­ma var. Azər­baycan­lı rəs­sam­la­rın ək­sə­riyyə­ti dünyaca məş­hur­dur­lar. Azər­baycan fo­to­jur­na­li­s­ti­ka­sı­nın gə­ləcəyi isə hə­lə qar­şı­da­dır. Am­ma in­di də bu­ra­da Sə­nan Ələk­bə­rov, Fə­rid Məm­mə­dov və di­g­ər­lə­ri ki­mi is­te­dad­lı fo­to­qraf­lar var.

- Bəl­kə,  Azər­baycan­da fo­to mək­tə­bi aç­maq və bu­ra­da dər­slər, us­tad dər­slə­ri ke­ç­mək fi­k­ri­niz var?

 - Ba­kı­da fo­to­qra­f­lar­la görüşmüş, on­la­ra öz fo­to­la­rı­mı gö­s­tər­miş, filmlər nümay­iş et­dir­mi­şəm. 1997-ci il­də bu­ra­da UNİCEF ilə bir­lik­də us­tad dər­si ver­mi­şəm. Ki­tab bu­rax­mı­şıq. He­sab edi­rəm ki, Azər­baycan­da yax­şı mul­ti­me­dia mək­tə­bi­nə - fo­to və vi­deo - eh­tiy­ac var. Əf­qa­nı­s­tan­da təh­sil mər­kə­zi aç­mı­şam. Ora­da yal­nız fo­to sə­nə­ti­ni öy­rət­mir­dik. Ra­dio­jur­na­list­lər, qra­fi­ka di­zay­ner­lə­ri də ha­zır­layır­dıq. Bu kursla­ra gə­lən qız­la­rın iş­lə­ri 9 ay ər­zin­də Emmy Award müka­fa­tı­na lay­iq görülmüşdü. Mək­təb açır­san­sa, ona bütün ürəy­i­ni ver­mə­li, çox iş­lə­mə­li­sən. Azər­baycan­da da öz mək­tə­bi­mi aç­mağı çox is­tər­dim.

- Ba­kıya ilk də­fə gəl­mir­si­niz. Tə­əssüra­tı­nız necə­dir? Son sə­fə­ri­niz­dən ke­çən döv­rdəşə­hər­də dəy­i­şik­lik­lər çox­dur­mu?

 - Ar­tıq 30 il­dir ki, Ba­kıya gə­lib-ge­di­rəm. Əl­bət­tə ki, bu il­lər­də şə­hər çox dəy­i­şi­lib. Be­lə cid­di dəy­i­şik­liyə mə­ruz qal­mış baş­qa şə­hər ta­nı­mı­ram.

 - Bütün dünya­da, say­sız-he­sab­sız şə­hər­lər­də vəöl­kə­lər­də ol­mu­su­nuz. Ba­kı­nı han­sışə­hə­rə bən­zə­dər­di­niz?

 - Pa­ri­sə. Xüsu­si­lə İçə­ri­şə­hə­rin küçə­lə­ri və ev­lə­ri mə­nə Pa­ri­sin küçə və bi­na­la­rı­nı xa­tır­la­dır.