YOLAYRICI

-Bu günlər­də Azər­baycan­da Hey­dər Əliy­e­vin 90 il­liyi qeyd olu­nur. Ek­s­per­t­lər onun xüsu­si­lə ba­lan­s­laş­dı­rıl­mış xa­rici siy­a­sə­tin qu­rul­ma­sın­da­kı xid­mət­lə­ri­ni qeyd edir (öl­kə bu gün də hə­min siy­a­sə­tə sa­di­q­dir). Ya Qərbpə­rəst, ya da Ru­siy­a­pə­rəst möv­qe nümay­iş et­di­rən qon­şu döv­lət­lə­ri nə­zə­rə al­saq, bu siy­a­sə­tin uğu­ru nə­dən iba­rət­dir? Azər­baycan haq­qın­da çox­say­lı mo­no­qra­fiya və ki­tab­la­rın, hə­m­çi­nin "Asiy­a­nın Xə­zər qa­pı­sı" ki­ta­bı­nın müəl­li­fi ki­mi, bu ha­q­da fi­kir­lə­ri­niz ma­raq­lı olar­dı?

- Azər­baycan coğra­fi ba­xım­dan nə­in­ki Av­ro­pa­dan ön Asiy­aya ge­dən əsas tica­rət və iq­ti­sa­di yol­la­rın kə­siş­mə­sin­də, həm dəöz ge­o­siy­a­si id­di­a­la­rı olan nə­hə­ng föv­qəl­döv­lət­lə­rin ma­raq­la­rı­nın toq­quş­duğu mər­kəz­də yer­lə­şir. Qər­bləŞərq ara­sın­da özünə­məx­sus "körpü" ol­maq bütün mə­na­lar­da fay­da­lı ol­sa da, bu möv­qeyə sa­diq qal­maq üçün böyük şüca­ət və dip­lo­ma­tik zi­rək­lik də tə­ləb olu­nur. Odur ki, Azər­bayca­nın "güclülər və nüfuz­lu­lar" ara­sın­da ma­nevr et­mək­dən baş­qa yo­lu yox­dur. Hey­dər Əliy­e­vin müstə­qil­lik il­lə­rin­dən eti­ba­rən ça­lış­dığıəsas mə­qam­lar­dan bi­ri  Azər­bayca­nın Ru­siy­a­dan və Ame­ri­ka­dan mad­di ası­lı­lığı­nın ol­ma­ma­sı­dır. Bu, Ba­kıya heç kə­sin ma­raq­la­rı­na boy­un əy­mə­mək və ey­ni za­man­da re­g­i­o­nun nüfuz­lu oy­un­çu­la­rın­dan heç bi­ri ilə müna­si­bət­lə­ri kor­la­ma­maq im­ka­nı ve­rir.

Azər­bayca­nın şi­mal qon­şu­su - Ru­siy­aya gə­lincə, Ba­kı­nın onun­la müna­si­bə­ti san­ki ki­fay­ət qə­dər ha­mar­dır. Am­ma ey­ni za­man­da on­la­rın ara­sın­da eti­bar­lı­lıq yox­dur, vacib re­g­i­o­nal mə­sə­lə­lə­rin həl­li­nə ya­naş­ma­lar­da fər­q­lər var və nə­hayət, mil­li ma­raq­lar müxtə­lif­dir.

Azər­bayca­nın Türkmə­ni­s­tan və Qa­za­xı­s­tan­la da müna­si­bət­lə­ri ha­mar­dır. Am­ma As­ta­na iq­ti­sa­diyyat, xüsu­si­lə də ener­ji mə­sə­lə­lə­rin­də Azər­bayca­nın ən eti­bar­lı tə­rəf­daş­la­rın­dan bi­ri­dir­sə, Aş­qa­bad­la müna­si­bət­lər o qə­dər də yax­şı deyil.

Bu­nun­la ya­na­şı, bu müna­si­bət­lər­də sağlam praq­ma­tizm var, hər iki Xə­zərya­nı öl­kə­nin tez­lik­lə Xə­zə­rin di­bi ilə qaz xət­ti­nin çə­kil­mə­sin­dəümu­mi dil tap­ma şan­sı yüksək­dir. Çünki on­la­rın rə­qib­lə­rəçe­v­ril­mə­si yal­nız öz mil­li ma­raq­la­rı­na zər­bə vu­rar­dı.

Cə­nu­bi Qaf­qaz­da­kı coğra­fi qon­şu­lar­la müna­si­bət­lə­rə gə­lincə, Ba­kı bu­ra­da da xa­rici siy­a­sə­tin­dəçox­şa­xə­li­liyi qo­ruy­ub sax­layır. La­kin onun bu qon­şu­la­rı ilə müna­si­bət­lə­rin­dəçə­tin ki, tez­lik­lə hər han­sı dəy­i­şik­lik ol­sun. Ba­kı­nın Gür-cüstan­la çox sıx, tə­rəf­daş müna­si­bət­lə­ri var və Tbi­li­si­də hö­ku­mə­tin dəy­iş­mə­si yə­qin ki, bu müna­si­bət­lə­rə mən­fi tə­sir gö­s­tər­məy­əcək. Ana­lo­ji və­ziyyət Azər­baycan-Er­mə­ni­s­tan müna­si­bət­lə­ri­nə də aid­dir - iki öl­kə ara­sın­da qar­şı­dur­ma da­vam edəcək və düyünün son­da Ba­kı iləİrə­van ara­sın­da hər­bi toq­quş­ma­lar­la açı­lacağı is­tis­na dey­il.

Nə­hay­ət, Azər­baycan üçün ma­raq­lı, son də­rəcə vacib olan iki qon­şu ilə müna­si­bət­lə­ri ək­sər pa­ra­metrlə­rə gö­rə, heç də tam ha­mar dey­il.  Və onun da­ha da pis­ləş­mə­si (İran­la) və ya­xın qon­şu­nun di­g­ər qon­şu ilə müna­qi­şəyə cəlb olun­ma­sı (Türkiyə) eh­ti­ma­lı var.

- Ru­siya di­g­ər post­so­vet öl­kə­lə­ri­ni özünün re­g­i­o­nal in­te­q­ra­siya lay­i­hə­lə­ri olan Av­ra­siya və gömrük it­ti­faq­la­rı­na də­vət edir. Bə­zi öl­kə­lər ar­tıq bu bir­lik­lə­rə qo­şu­lub­lar, di­g­ər­lə­ri hə­lə düşünür, bir baş­qa­la­rı isə be­lə it­ti­fa­qa qo­şul­mağa ar­tıq mən­fi müna­si­bə­ti­ni or­taya qoy­ub. Azər­baycan müstə­qil yol se­ç­miş döv­lət­lər sı­ra­sın­da­dır. Bu möv­qeyi necə qiy­mət­lən­di­rir­si­niz?

- Azər­bayca­nın özünü tə­min edən və is­tə­ni­lən post­so­vet bir­liyin­dən iq­ti­sa­di cə­hət­dən müstə­qil döv­lət ol­duğu­nu ar­tıq qeyd et­dim. Azər­bayca­nın post­so­vet təş­ki­lat­la­rı iləəla­qə­dən əl­də edəcəyi qa­zanc və ya üzlə­şəcəyi it­ki­lə­rə nə­zər sal­maz­dan əv­vəl bu "bir­lik səy­lə­ri"ndə məq­sə­din nə­dən iba­rət ol­duğu­nu, ora­da po­ten­si­al ola­raq kim­lə­rin ma­raq­lı ol­duq­la­rı­nı an­la­maq la­zım­dır. Azər­baycan üçün bey­nəl­xalq are­na­da Ru­siya ilə sıx əmək­daş­lıq heç də hər za­man sər­fə­li dey­il­sə, Ba­kı­nın öz xa­rici siya­sə­ti­ni yürütmə­si üçün han­sı al­ter­na­tiv yol­la­rı var?

Ar­tıq iq­ti­sa­di və siy­a­si ba­xım­dan yet­kin döv­lət olan Azər­baycan, ş