ƏLDƏN QAPARAQ

Avroistiqrazların (avrobond) yerləşdirilməsi vasitəsilə dünya borc kapitalı bazarına çıxmaq niyyəti haqda Azərbaycan hökuməti hələ 8 il bundan əvvəl bəyan edib. Bütün bu müddət ərzində maliyyə bazarlarında vəziyyətin qiymətləndirilməsi, məsləhətləşmələr aparılıb, şübhələr olub və nəhayət, 2014-cü ilin martın 10-da bu baş tutdu - Maliyyə Nazirliyi sərmayəçilər tərəfindən dərhal böyük maraq doğuran ilk Azərbaycan avrobondlarının yerləşdirilməsini rəsmi şəkildə elan etdi.

Avrobondların yerləşdirilməsinin nəticələri beynəlxalq sərmayəçilərin Azərbaycandakı hazırkı iqtisadi və siyasi vəziyyətə olan münasibətini əks etdirir. Eyni zamanda, xaricdə maliyyələşdirilmənin uğurlu şəkildə cəlb edilməsi ölkəyə etimadın səviyyəsini artıra bilər. Bu da sərmayəçiləri ruhlandırar və onların fəallığını, həmçinin fond bazarında da artırar.

Müvəffəqiyyətli başlanğıc 

Hökumətin ilk addım atmaq tərəddüdünə səbəb dünya maliyyə bazarlarındakı əlverişsiz vəziyyət səbəb olub. İndi isə böhran az və ya çox geridə qalıb, Azərbaycanın iqtisadi gücü möhkəmlənib. Moddy`s və Fitch-dən sərmayə səviyyəsində olan reytinqlərə və dünya tərəfindən etimada (qlobal enerji layihələrində iştirakçı kimi) malik ölkəyə, vəsaitləri münasib dərəcədə və uzun müddətə cəlb etmək o qədər də çətin olmadı. 

Avrobondların debüt buraxılışından əvvəl maliyyə naziri Samir Şərifovun rəhbərlik etdiyi hökumət nümayəndə heyətinin Almaniya, Böyük Britaniya və ABŞ-a səfər baş tutub. Səfərin məqsədi Avropa, Böyük Britaniya, ABŞ-dan olan sərmayəçilərə suveren avroistiqrazların buraxılışının təqdimatı olub (road-show). Avrobondların ilk buraxılışı ilə bağlı hökumətin meneceri qismində "Barclays", "Deutsche Bank AG London" və "Citigroup Global Markets Limited" sərmayə bankları seçilib. 

Beləliklə, martın 10-da 1,250 mlrd. dollar məbləğində dövlət qiymətli kağızlarının emissiyası beşfaizlik gəlirlilik və  2024-cü ildə ödəmə ilə Azərbaycan avrobondlarının birinci hissəsi yerləşdirilib. Azərbaycan bondlarının (istiqrazların) emissiyası ilə 160 ölkədən olan sərmayəçi maraqlanıb. Real alıcılar ABŞ (47%), Böyük Britaniya (25%) sərmayəçiləri olub, qalan bondlar (10%) isə Sinqapur və İsrail kimi dünyanın digər ölkələrindən olan alıcılardır. Ümumilikdə isə kağızlara olan tələbat təklifləri 4 dəfə üstələyib. 

Bu göstərici istinad kimi əsas götürülən müvafiq müddətli ABŞ dövlət qiymətli kağızlarından (USTreasuries) 2, 22% dərəcəsi yüksək olub. Müqayisə üçün, daha yüksək kredit reytinqinə və qiymətli kağız buraxılışı təcrübəsinə malik Rusiya Federasiyasının eyni müddətli dövlət qiymətli kağızları 2,41 faiz dərəcəsi, Türkiyənin dövlət qiymətli kağızları isə 2,74 faiz dərəcəsində ticarət olunub.

Bununla yanaşı, nəzərə almaq lazımdır ki, alıcı üçün gəlirlilik nə qədər aşağı olsa, bir o qədər də istiqrazları yerləşdirən ölkəyə qarşı etimad çox olur. Məsələn, ABŞ-da bu cür gəlirlilik 3-4% təşkil edir, müvafiq olaraq, Azərbaycanın 5% dərəcəsində vəsaitlərinin cəlb edilməsini kifayət qədər sərfəli saymaq olar.

"Mövcud geosiyasi şərait xüsusi nəzərə alınmaqla, sərmayəçilərə iqtisadi cəhətdən güclü və sabit dövlətə vəsait yatırmaq yolu ilə resursların diversifikasiyası üzrə geniş imkanlar açır", - deyə "Financial Times" "Citi bank"ın borc öhdəlikləri bazarı üzrə baş meneceri Vasili Tenqayevə istinad edir.

Bu nə verəcək?

Prinsipcə, beynəlxalq kapital bazarına çıxmaq və orada istiqrazların yerləşdirilməsi qərarı düzgündür. O, sivil ölkələrin inkişafının ümumi istiqamətinə də uyğundur. Demək olar ki, bütün inkişaf etmiş ölkələr istiqrazlar yerləşdirməklə, pulları məhz kapital bazarında borca götürürlər. Bu, səhmlərdən sonra vacibliyinə görə qiymətli kağızların ikinci növüdür və borc vəsaitlərini kredit şəklində deyil, birjada öz borc öhdəliklərini yerləşdirməklə əldə etmək üçün bir üsuldur. Nəhəng sayılan dünya istiqrazlar bazarında iri oyunçular - dövlətlər, regionlar və ya şəhərlər, korporasiyalar və banklar kimi maliyyə institutları sayılır. Onlar üçün bu, inkişaf etməkdə olan pulları sərfəli şəkildə əldə etmək imkanıdır. Çünki istiqraz yerləşdirmək kredit almaqdan kifayət qədər ucuzdur. 

Bundan əlavə, istiqraz birja qiymətli kağız olduğundan, onu istənilən an satmaq mümkündür. Yəni bankda birdən problem yaransa, onu bazarda sata bilər. Fövqəladə vəziyyət zamanı isə krediti geri tələb etmək mümkün deyil.

Azərbaycan üçün isə avroistiqrazların yerləşdirilməsi ilə maliyyə vəsaitlərinin əldə edilməsi əsas məqsəd deyil. Çünki bu gün Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun aktivləri ÜDM-in 49%-nə, cari əməliyyatlar hesabının profisiti ÜDM-nin 17%-nə qədər çatır. Azərbaycanın Trans-Anadolu və Trans-Adriatik qaz kəmərlərinin tikintisi və Azərbaycan qazının Avropaya nəql edilməsi kimi meqalayihələrdə iştirakını nəzərə almaqla, bu addım daha çox beynəlxalq tanıtım səviyyəsinin qaldırılmasına xidmət edir. 

Xarici bazarlarda dövlət istiqrazlarının yerləşdirilməsi dövlət büdcəsinin defisitinin maliyyələşdirilməsi üçün geniş imkanları da açır. İqtisadiyyat subyektləri tərəfindən xarici fond bazarlarından əlavə vəsaitlərin cəlb edilməsi imkanlarını da sadələşdirir. 

Nəticədə ölkənin açıqlıq səviyyəsi artır, dövlət daxilində işlərin vəziyyəti haqda məlumat axını daha adekvat qiymətləndirilir və beləliklə, sərmayə cəlbediciliyi konkret formalar əldə edir. 

Ölkənin Maliyyə Nazirliyində hesab edirlər ki, dünyanın müxtəlif regionlardan olan çoxsaylı sərmayəçilər arasında suveren istiqrazların yerləşdirilməsi və tələbatın təklif üzərində dəfələrlə üstələnməsi onu bildirir ki, ölkəmiz dünya fond bazarları tərəfindən iqtisadi və siyasi cəhətdən güclü və sabit dövlət kimi qəbul olunur. Bu, Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatında rolunun artmasının bariz nümunəsidir. 

Ümumilikdə, avrobondların buraxılması ilə bağlı tədbir Azərbaycanın suveren borcu üzrə "gəlirlilik əyrisi"nin formalaşdırılması nöqteyi-nəzərindən baxmaq lazımdır. Avrobondların buraxılması digər alınmalar üçün də vacibdir. Həm də ona görə vacibdir ki, ayrı şirkətlər bazara çıxıb, bu "gəlirlilik əyrisi"ni nəzərə almaqla, vəsaitləri borca götürə bilsinlər. 

Gəlirliliyin səmti

Beləliklə, avrobondların uğurlu yerləşdirilməsi, bir növ, Azərbaycanın riskə qarşı istəyinin bençmarkı (benchmark - gəlirlilik səmti) rolunu oynayır. Yəni, bankların və şirkətlərin həm öz daxili və korporativ, eyni zamanda, xarici bazarın formalaşacağı dönüş nöqtəsi müəyyən edilib. Bu, sərmayəçilərin hansı həcmdə qiymətli kağızlar almağa hazır olduqları səviyyədən asılıdır. Bu, həmçinin beynəlxalq oyunçuların Azərbaycanda sərmayə risklərinə görə mükafatların qiymətləndirilməsinin müəyyən etdiyi dərəcəni müəyyənləşdirməklə təzahür edir. İstiqrazların uğurlu yerləşdirilməsi Azərbaycanın sərmayə qoyulması üçün maraqlı obyekt olduğunu və beynəlxalq oyunçular tərəfindən sərmayə yatırılması üçün az  risklərə malik ölkə olmasının bir növ təsdiqidir. 

Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin (QKDK) sədri Rüfət Aslanlının sözlərinə görə, avrobondların birinci hissəsinin yerləşdirilməsi kifayət qədər qənaətləndirici səviyyədə qiymətləndirilir. "Bu, ölkə üçün həm maliyyə, həm də müddət baxımından kifayət qədər sərfəli olub. Hesab edirəm ki, bu hadisə Azərbaycan şirkətlərinin keyfiyyətli və ucuz resursların cəlb edilməsi ilə bağlı imkanlarını genişləndirəcək", - deyə o bildirib. 

Avrobondların uğurlu yerləşdirilməsi və vaxtında təmin edilməsi ölkənin reytinqinin artmasına səbəb olur. Bu da təbii ki, sərmayəçilərin marağını daha da cəlb edəcək.   Əgər dövlət öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirən etibarlı borclu nüfuzunu qazana bilsə, bu, Azərbaycan şirkətlərinə beynəlxalq maliyyə bazarına yol açacaq. Ona görə bu mənada avroistiqrazların əhəmiyyəti bütün ölkə, onun iqtisadiyyatı, beynəlxalq maliyyə bazarında perspektivləri üçün çox böyükdür.

HANSI AZƏRBAYCAN ŞİRKƏTLƏRİ ARTIQ AVROBONDLAR YERLƏŞDİRİB?

Suveren avrobondlardan əvvəl bəzi yerli şirkətlər vəsaitlərin cəlb edilməsi üçün bu cür vasitədən artıq istifadə ediblər. Bunlar arasında 2011-ci ildə "Azərbaycan Dəmir Yolları" olub. Onlar 5 il müddətinə illik 8,25% dərəcəsi ilə 125 milyon dollar cəlb edə biliblər.  

Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti iki buraxılış həyata keçirib. 2012-ci ildə 5,45% səviyyəsində olan gəlirlilik ilə 500 milyon dollarlıq və ödəmə müddəti 2017-ci ilin fevralında olan buraxılışını debütünü edib. İstiqrazların ikinci yerləşdirilməsi 2013-cü ilin martında CEEMEA (Mərkəzi və Şərqi Avropa, Yaxın Şərq, Afrika) bazarında baş tutub. Bu zaman 4,75% səviyyəsində gəlirliliyə malik 10 il müddətinə 1 milyard dollar həcmində yerləşdirmə həyata keçirilib. Qeyd edək ki, onlara tələbat emissiyanın həcmini üç dəfə üstələyib. Dövlət şirkətləri arasında analoji planlara "Azərenerji" sahibdir.

Yerli banklardan isə bu istiqamətdə böyük təcrübəyə bu günə qədər Azərbaycan Beynəlxalq Bankı (ABB) sahib olub. Bank ümumi həcmi 600 milyon dollar olan dörd emissiya həyata keçirib. 2014-cü ildə ABB 500 milyon dollar həcmində növbəti istiqraz yerləşdirməsini planlaşdırır, bu da bankın kapitalının artması ilə bağlıdır. 

İki-üç ərzində avrobondların buraxılmasına "Pasha Bank" da hazırlaşır. Bu bankın idarə heyətinin üzvü Taleh Kazımovun sözlərinə görə, suveren avrobondların buraxılması Azərbaycan hökumətinin çoxdan gözlənilən addımıdır. "Bu bizə həm daxili korporativ, həm də xarici bazarın yaradılması üçün dönüş nöqtəsini qoymağa imkan yaradacaq", - deyə o bildirib.