YAXIN ŞƏRQİN VANDALLARI

Ya­xın Şər­q­də da­ha bir qə­­dim şə­hər "İs­lam Döv­­lə­ti" ek­s­tre­mist­lə­ri tə­rə­fin­dən məh­vol­ma təhlü­kə­­si ilə üz-üzə qa­lıb. Su­­riya or­du­su­nun müqa­vi­mə­ti­nə bax­may­a­raq, ya­raq­lı­lar Pal­mi­ra şə­hə­ri­ni ələ ke­çi­rə bi­lib­lər. UNESCO rəh­­bər­liyi bun­dan dər­hal so­nra tə­rə­f­­lə­ri atəş­kə­sə çağı­rıb: Pal­mi­ra ümum­dünya ir­si­nin ən məş­hur obyek­t­lə­rin­dən bi­ri­dir. Bu­ra­da qə­dim dövrlə­rə aid on­larca abi­də var. Bu­na­dək İD ya­raq­lı­la­rı Ya­xın Şər­qin di­g­ər şə­hə­ri, İra­qın şi­ma­lın­da yer­lə­şən Ni­m­rud­da­kı abi­də­lə­ri məhv edib. Ya­raq­lı­lar ağır tex­ni­ka­nın kö­məy­i­lə Ni­m­ru­du yer­lə-yek­san edib­lər. On­la­rın İra­qın şi­ma­lın­da yer­lə­şən Mo­sul şə­hə­rin­də mu­zey­də sax­la­nı­lan As­su­riya mə­dəni ir­si­nə aid ek­s­po­nat­la­rı necə məhv et­dik­lə­ri­nin əks olun­duğu vi­deo­görüntülər də yayı­lıb.

"R+"un su­al­la­rı­nı ca­vab­lan­dır­mağa ra­zı­lıq ver­miş İra­qın mə­də­niyyət na­zi­ri Fa­riy­ad Mə­həm­məd Hə­sən ilə söh­bə­ti­mi­zə də İD-nin İra­q­­da tö­rət­diyi van­dal­lı­q­dan baş­la­dıq.

- Bu gün İraqın mədəni irsi öl­kənizdə yaşanmaqda olan hadisə­lər­lə, konkret desək, ölkənin bir hissəsinin "İslam dövləti" tərəfin­dən işğalı ilə əlaqədar olaraq, məhv edilmə təhlükəsi ilə üz-üzə­dir. Bağdad sivilizasiyanın beşiyi sa­yılan Mesopotomiyanın mədəni irsinin məhvini əngəlləmək üçün han­sı addımları atmaq fikrindədir?

- III Ümumdünya Mə­də­niyyət­lə­r­a­ra­sı Di­a­loq Fo­ru­mun­da­kı çı­xı­şım­da bu möv­zuya to­xun­dum. Tə­əssüflə qeyd et­mək is­təy­i­rəm ki, bu təd­bi­rin iş­ti­rak­çı­la­rı ter­ror­çu qru­pun üzvlə­ri tə­rə­fin­dən həy­a­ta ke­çi­ri­lən ci­nay­ət­lə­rin üzə­rin­dən ad­la­dı­lar. Hal­bu­ki İD üzvlə­ri­nin re­g­i­on­da mə­də­ni irs abi­də­lə­ri­ni məhv et­mə­si, in­san­la­rı öl­dür­mə­si, et­nik tə­miz­lə­mə da­ha ge­niş əra­zi­lə­ri əha­tə edə bi­lər.

Bir an­lığa tə­səvvür edək ki, İD İra­q­da qə­lə­bə çal­dı. Bu, baş ve­rər­sə, on­lar mütləq di­g­ər döv­lət­lə­rin əra­zi­si­nə də so­xu­lacaq­lar. Ha­di­sə­lə­rin bu cür in­ki­şa­fı qa­çıl­maz­dır. Yə­ni, on­lar mütləq baş­qa öl­kə­lə­ri də işğ­al edə­cək, baş­qa döv­lət­lə­ri də öz­lə­ri­nə ta­be et­məyə ça­lı­şacaq­lar.

"İs­lam Döv­lə­ti" ter­ror­çu­la­rı­nın qar­­­­şı­sı­nı al­maq üçün yüksək sə­viyyə­də bi­rgə iş apa­rıl­ma­lı­dır. İn­san­lar bu təhlükəyə si­nə gə­rə bil­mək üçün onun nə qə­dər re­al, nə də­rəcə­də təh­lükə­li ol­duğu­nu an­la­ma­lı­dır­lar.

Bu­nun üçün bi­rinci şərt - döv­lət­lər gənclə­rin İD-yə qo­şul­ma­sı­nın qar­şı­sı­nı al­ma­lı­dır­lar. Gənclə­rin ter­ror­çu­la­ra qo­şul­ma­sı­na yol ver­mək ol­maz. İD-yə qo­şu­lan əcnə­bi­lər isə di­g­ər döv­lət­lə­rin mə­də­niyyə­tin­dən xə­bər­dar ol­ma­dıq­la­rı üçün ta­ri­xi, mə­də­ni irs abi­də­lə­ri­ni məhv edir­lər. Odur ki, ter­ror­çu­la­rın sayı­nın ar­t­ma­sı­nı əng­əl­lə­mək üçün, ilk növ­bə­də, o döv­lət­lər ad­dım at­ma­lı­dır ki, on­la­rın gənclə­ri ter­ror­çu­lar tə­rə­fə da­ha çox axın edir.

- Be­lə bir fi­kir var ki, "İs­lam Döv­lə­ti", əs­lin­də, İra­qın 3 his­səyə bölünmə­si üçün alət­dir. Söh­bət öl­kə­nin şi­ə­lər, sünni­lə­rə və Kür­düs­ta­na bölünmə­sin­dən ge­dir. Yə­ni İra­­qın par­ça­lan­ma­sı­na na­il ol­maq is­təy­ən qüvvə­lər bu təş­ki­la­tı ida­rə edir. Bu fi­kir­lə ra­zı­sı­nız­mı?

- Xeyr, elə dey­il. Bu, mö­vcud prob­le­mə tam zidd fi­kir­dir. İD üzvlə­ri­nin məq­sə­di İra­qın par­ça­lan­ma­sı yox, böyük döv­lə­tin qu­rul­ma­sı­dır. On­lar döv­lət­lər ara­sın­da­kı sər­həd­lə­ri götürmək is­təy­ir­lər. Mə­sə­lən, bu gün İraq­la Su­riya ara­sın­da sər­həd yox­dur. On­lar, ümu­miyyət­lə, qi­tə­lər ara­sın­da sər­həd­lə­rin ol­ma­ma­sı­na ça­lı­şır - dün­ya­da va­hid xalq, va­hid din ol­ma­lı­dır.

İra­qı 3 his­səyə böl­mək is­təy­ən İD yox, öl­kə­də mö­vcud olan müxtə­lif di­ni qrup­laş­ma­lar­dır. Tə­k­rar edi­rəm, bu fi­k­rin İD-yə heç bir ai­diyyə­ti yox­dur. Çünki on­lar "İs­lam Döv­lə­ti" adı al­tın­da böyük bir döv­lət qur­maq istəyirlər.

- Sər­həd­lə­rin dəy­iş­di­ril­mə­si cəh­dlə­rin­dən, təcavüz ak­t­la­rın­dan da­nı­şan za­man, Qa­ra­bağ müna­qi­şə­si nə­ticə­sin­də Azər­baycan əra­zi­lə­ri­nin Er­mə­ni­s­tan tə­rə­fin­dən işğ­a­lı­nı da unut­maq ol­maz. Bu müna­qi­şə­nin həl­li­ni necə görürsünüz?

- Fi­k­ri­mizcə, bu prob­lem müha­ri­bə yo­lu ilə çözülmə­mə­li­dir. Müna­qi­şə­nin həl­li­nə di­a­loq, iki öl­kə ara­sın­da (Er­mə­ni­s­tan­la Azər­baycan - red.) mə­sə­lə­nin müza­ki­rə­si yo­lu ilə na­il olun­ma­lı­dır. Bu, BMT-nin qə­rar­la­rı­nın tət­bi­qi ba­xı­mın­dan vaci­b­dir.

Bu­nun­la ya­na­şı, mə­sə­lə yal­nız iki öl­kəyə yox, bütünlükdə re­g­i­o­na aid­dir. Re­g­i­on döv­lət­lə­ri pro­se­sə müda­xi­lə et­mə­li, prob­le­mi çöz­mə­li­dir­lər. Bu­nu yal­nız Azər­baycan­la Er­mə­ni­s­tan­dan göz­lə­mək doğru dey­il. Ni­zam­­la­ma­dan qa­çan, yayı­nan tə­rə­fə isə re­g­i­on döv­lət­lə­ri təzyiq gö­s­tər­mə­li, o, müna­qi­şə­nin həl­li­nə məcbur edil­mə­li­dir. Həl­lə apa­ran yol da­nı­şıq­lar­dır. Müha­ri­bə heç nəyi həll et­mir.

- Azər­baycan­la İraq ara­sın­da mə­də­ni əla­qə­lə­ri necə xa­rak­te­ri­zə edər­di­niz?

- Azər­baycan­la İraq ara­sın­da mə­də­ni əla­qə­lər hə­lə də tam açıl­mayıb. Bu, İra­q­da Azər­baycan sə­fir­liy­i­nin ol­ma­ma­sı ilə bağlı­dır. Ba­kı Bağdad­da sə­fir­lik açar­sa, biz müna­si­bət­lə­ri­mi­zi is­tər rə­s­mi, is­tər­sə də xal­qlar sə­viyyə­sin­də ge­niş­lən­di­rə, in­ki­şaf et­di­rə bi­lə­rik.

Mə­sə­lən, İra­qın Bağdad­da sə­fir­liyi olan öl­kə­lər­lə müna­si­bət­lə­ri sür­ət­lə in­ki­şaf edir.

- Mə­də­niyyət sa­hə­sin­də Ba­kı ilə Bağda­dın bi­rgə həy­a­ta ke­çir­mək niyyə­tin­də ol­duq­la­rı hər han­sı lay­i­­hə var­mı?

- Mən bu mə­sə­lə­ni İra­qın Azər­baycan­da­kı sə­fi­ri Hey­dər Şiə əl-Bar­rak­la müza­ki­rə et­mi­şəm. Yə­ni biz dip­­lo­ma­tik ka­nal­lar­la mə­də­ni müba­di­lə sa­hə­sin­də əla­qə­lər qur­maq niy­yə­­tin­­dəy­ik. Söh­bət bi­zim mə­də­niyyət xa­dim­lə­ri­mi­zin Azər­baycan­da, azər­baycan­lı­la­rın isə İra­q­da fə­a­liy­yət­lə­ri­nin təş­ki­lin­dən ge­dir.

- Ba­kı­da Mi­sir Mə­də­niyyət Mər­­­kə­zi fə­a­liyyət gö­s­tə­rir. O, Azər­­­baycan­da ye­g­a­nə ərəb mə­də­niyyət mər­kə­zi­dir. Bağda­dın Ba­kı­da be­lə mər­kəz aç­maq niyyə­ti var­mı?

- Bu iş­lə Azər­bayca­nın Bağdad­da­kı sə­fir­liyi mə­şğ­ul ol­ma­lı­dır. La­kin, ar­tıq qeyd et­diy­im ki­mi, İra­q­da Azər­baycan sə­fir­liyi yox­dur və de­mək, bir sı­ra di­g­ər vacib mə­sə­lə­lər ki­mi, bu mə­sə­lə də həll olun­ma­mış qa­lır. Am­ma, fi­k­rimcə, iki öl­kə­nin mə­də­niyyət na­zir­lik­lə­ri ara­sın­da bir­ba­şa əmək­daş­lıq qu­ra, özümüz mü­əy­yən lay­i­hə­lər həy­a­ta ke­çi­rə bi­lə­rik. Mə­də­niyyət mər­kə­zi­nin açıl­ma­sı­na gə­lincə, bu­nun­la sə­fir­lik mə­şğ­ul ol­ma­lı­dır.